Ile kosztuje nas samorząd? Utrzymanie gminy to niemałe pieniądze

Już za niecały miesiąc Polacy będą mogli oddać swoje głosy w wyborach samorządowych 2024. Będą mieć one wpływ nie tylko na wybór prezydentów, burmistrzów, wójtów oraz radnych. W przyszłości będzie to oddziaływać także na to, ile będzie nas kosztować samorząd i jego utrzymanie.

Samorząd w ciągu roku ma do zrealizowania określone zadania, które wymagają określonych funduszy. Środki na utrzymanie samorządu, jego funkcjonowanie i rozwój mają trzy źródła takie jak:

• dochód własny
• dotacje celowe
• subwencje rządowe.

Dochód własny gmin składa się przede wszystkim z podatków. Pieniądze trafiają z podatków dochodowego PIT oraz CIT pracowników i firm zarejestrowanych na terenie danej gminy. Wpływ mają również podatki od nieruchomości, spadków, darowizn, środków transportowych, podatek leśny, rolny. W efekcie, czym lepiej zarabiające biznesy czy pracownicy w gminie, tym samorząd będzie miał więcej pieniędzy. Na dochód składają się także liczne wpływy z określonych opłat.

Pieniądze trafiające do samorządu z dotacji są za to przekazywane na wcześniej wskazany cel i nie mogą zostać wydane na inne potrzeby. Takie wsparcie finansowe najczęściej przyznawane jest na opłacenie opieki społecznej, dowodów osobistych i paszportów, świadczenia rodzinne.

Ostatnią składową funduszy samorządów są subwencje ogólne. To pieniądze, które przekazywane są jednostkom samorządu terytorialnego z budżetu państwa. Subwencja ogólna otrzymywana przez samorządy terytorialne składa się z:

• części wyrównawczej (gminy, powiaty, województwa)
• części oświatowej (gminy, powiaty, województwa)
• części równoważącej (gminy, powiaty)
• części regionalnej (województwa)
• części rozwojowej (gminy, powiaty, województwa).

Dochody własne samorządów oraz subwencje ogólne mają służyć finansowaniu realizacji zadań własnych samorządu. Dotacje celowe są za to przeznaczane na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej.

Zadania samorządów różnią się w zależności od tego, z jaką jednostką samorządu terytorialnego mamy do czynienia. Co za tym idzie, różnić się będą również ponoszone koszty związane z ich realizacją.

Do zadań własnych gminy m.in. należą:

• dbanie o ład przestrzenny, gospodarowanie nieruchomościami, ochronę środowiska
• zarządzanie drogami, ulicami, mostami, organizacją ruchu
• zapewnienie mieszkańcom energii cieplnej, elektrycznej i gazowej, zarządzanie wodociągami, kanalizacją i sieciami telekomunikacyjnymi
• zapewnienie opieki zdrowotnej mieszkańcom
• działanie w kwestii pomocy społecznej
• zarządzanie edukacją publiczną.

Jeśli chodzi o zadania zlecone z zakresu administracji, gmina zajmuje się m.in.:

• wypłatą zasiłków z pomocy społecznej
• prowadzenie urzędu stanu cywilnego
• wydawanie dowodów osobistych i paszportów
• oświetlenie dróg krajowych na terenie miasta.

Następną jednostką samorządu terytorialnego jest powiat, który ma charakter ponadgminny. Z tego powodu uzupełnia on kompetencje gminy. Te samorząd mają zadania własne do których należą m.in.:

• zajmowanie się edukacją publiczną tj. zakładanie i prowadzenie szkół podstawowych specjalnych, ponadgimnazjalnych
• opracowywanie programów zdrowotnych mających na celu promocję i ochronę zdrowia
• realizowanie strategii rozwiązywania problemów społecznych, prowadzenie poradnictwa, pomoc cudzoziemcom
• prowadzenie polityki prorodzinnej, wspieranie osób niepełnosprawnych, organizowanie rodzin zastępczych, placówek opiekuńczo-wychowawczych
• sprawowanie nadzoru nad transportem publicznej, który wykracza poza granice jednej gminy, badanie stanu dróg i organizowanie ich remontów.

Powiat, tak samo jak gmina ma również do zrealizowania zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Będą to m.in.:

• nadzór nad lasami prywatnymi
• prowadzenie powiatowych urzędów pracy
• wydawanie i zatrzymywanie praw jazdy.

Na najwyższym szczeblu stoi za to województwo. To już ostatnia jednostka samorządu terytorialnego, do której zadań własnych należy m.in.:

• organizowanie i prowadzenie publicznych zakładów kształcenia i doskonalenia nauczycieli, bibliotek i szkół, tworzenie liceów profilowanych oraz szkolnictwa wyższego
• organizowanie specjalistycznych szpitali, wdrażanie krajowych programów w zakresie ochrony zdrowia
• opieka nad zabytkami, prowadzenie największych instytucji kultury
• utrzymanie Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej, doskonalenie kadry pomocy społecznej, rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów społecznych.

Do zleconych zadań, które realizują samorządy województw należą natomiast m.in.:

• prowadzenie ośrodków dokumentacji oraz wojewódzkiego zasobu geodezyjnego i kartograficznego
• utrzymywanie urządzeń melioracji wodnej.

Duża część kosztów przeznaczana jest również na samo utrzymanie samorządów. Będą to przede wszystkim wydatki bieżące na administrację. Do nich należą m.in. wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w administracji samorządowej.

Miesięcznik "Wspólnota" zrobił porównanie wydatków na administrację w gminach, a podstawą był 2014 i 2022 rok. Autorzy zaznaczyli jednak, że wartości z rankingu nie zawsze można w pełni porównać. Wynika to z faktu, że niektóre wydatki jak np. te związane z administracją szkół, zapisywane są przez gminy w dziale "administracja publiczna", gdy inne jednostki zapisują to w zupełnie innym miejscu budżetu.

Dla doprecyzowania ranking podzielono na kategorie względem ilości mieszkańców. To właśnie od tego wskaźnika zależy m.in. wysokość wydatków bieżących na administrację, które zostały podane per capita, czyli na jednego mieszkańca.

W rankingu miast powiatowych powyżej 30 tys. mieszkańców najniższe wydatki bieżące na administrację per capita poniósł Ełk, ustalając w 2022 roku wynik 276,94 zł. Następne było miasto Śrem z wydatkami per capita 312,51 zł. Ostatnie miejsce na podium zajęła Wieliczka z wydatkami na poziomie 316,75 zł na jednego mieszkańca.

W kategorii miast powiatowych powyżej 30 tys. mieszkańców ostatnie miejsce zajęły za to Polkowice. Koszt wydatków administracyjnych na jednego mieszkańca w 2022 roku wyniósł aż 1036,20 zł. Druga od końca była Trzebnica, w której wydatki wyniosły 828,39 zł per capita.

Czytaj także: Wybory samorządowe 2024 będą nas słono kosztować. Mogą okazać się najdroższe od 1989 roku

Kolejną kategorią były miasta powiatowe poniżej 20 tys. mieszkańców. Tutaj najniższymi wydatkami bieżącymi na administrację w 2022 roku może pochwalić się Lipno, a koszty na jednego mieszkańca wyniosły 363,92 zł. Na następnych pozycjach uplasowały się: Krasnystaw (377,91 zł per capita) oraz Włodawa (390,46 zł per capita). Ostatnie miejsca natomiast zajęły Środa Śląska, w której koszt wydatków na jednego mieszkańca wyniósł aż 808,43 zł oraz Czarnków z wynikiem 783,35 zł na osobę.

Trzecim wyróżnionym podziałem były miasta powyżej 15 tys. mieszkańców. W 2022 roku najmniejsze wydatki w tej kategorii dotknęły Luboń, wynosiły one jedynie 316,43 zł na jednego mieszkańca. Drugi był Wasilików z wydatkami 345,21 zł per capita oraz trzecie było Pilzno - 345,53 zł wydatków per capita.

Jeden z rekordowych wyników osiągnęła Krynica-Zdrój, w której wydatki bieżące na administrację w 2022 roku wyniosły aż 1336,18 zł. Takie koszty udało się przebić jedynie gminie Kleszczów oraz Krynicy Morskiej.

Pierwsza z gmin z kategorii gminy wiejskie 5-10 tys. mieszkańców znalazła się na końcu tabeli, z wydatkami na administrację o wysokości 2147,20 zł per capita. Krynica Morska to za to kategoria miast poniżej 10 tys. mieszkańców. Koszty osiągnęły tam aż 3579,57 zł na jedną osobę.