Ile może dorobić emeryt i rencista?

Wiele osób korzysta z możliwości dorobienia do zbyt niskiej emerytury lub renty. Jednakże w przypadku osiągania wysokiego przychodu, pobierane przez nich świadczenie zostaje zawieszone lub zmniejszone. Zależy to od tego, czy zostały przekroczone określone przez ustawodawcę progi zarobkowe.

Jeśli przychód nie przekracza 70 proc. kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w ostatnim kwartale kalendarzowym, świadczenie jest nadal wypłacane w dotychczasowej wysokości. W przypadku osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ale nieprzekraczającej 130 proc. tego wynagrodzenia wysokość emerytury lub renty ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, ale nie więcej niż o maksymalną kwotę zmniejszenia ustaloną dla danego świadczenia. Natomiast przychód w kwocie wyższej niż 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia powoduje zawieszenie emerytury lub renty.

Progi zarobkowe są ustalane co kwartał na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W tabeli powyżej zamieszczamy te, które obowiązują obecnie (od 1 grudnia 2005 roku), a także progi obowiązujące w całym 2005 roku.

Bez względu na wysokość osiąganego przychodu nie podlegają zawieszeniu ani zmniejszeniu świadczenia osób mających ustalone prawo do emerytury i ukończone 60 lat - kobiety i 65 lat - mężczyźni.

Maksymalne zmniejszenie

Z kolei kwoty maksymalnych zmniejszeń stanowią określony procent kwoty bazowej z 1998 roku i są podwyższane przy każdej kolejnej waloryzacji emerytur i rent. Ponieważ w 2005 roku nie została ona przeprowadzona, obecnie obowiązują kwoty ustalone w wyniku waloryzacji przeprowadzonej w marcu 2004 roku. Wynoszą one:

- 389,24 zł dla emerytury i renty z tytułu całkowej niezdolności do pracy,
- 291,95 zł dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
- 330,87 zł dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba.

ZUS musi wiedzieć

Emeryci i renciści podejmujący działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, a także płatnicy składek zatrudniający takie osoby zobowiązani są powiadomić o takim fakcie jednostkę ZUS wypłacającą im to świadczenie. W informacji powinni wskazać jedynie, czy przychód będzie osiągany w wysokości powodującej zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia czy też w kwocie niepowodującej takich skutków. Jeśli nastąpiłyby w tym zakresie jakieś zmiany w trakcie roku, również zobowiązani są poinformować o tym właściwą jednostkę ZUS.

Bez ograniczeń

Należy jednak zaznaczyć, że obowiązki te nie dotyczą niektórych świadczeniobiorców. Bez względu na wysokość osiąganego przychodu nie podlegają zawieszeniu ani zmniejszeniu świadczenia osoby mającej ustalone prawo do emerytury i ukończony wiek wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Ponadto ograniczenie możliwości zarobkowania nie dotyczy rent dla inwalidów wojennych, renty dla inwalidów wojskowych, których niezdolność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową, a także rent rodzinnych przysługujących po osobach uprawnionych do tych świadczeń, których śmierć nastąpiła w związku ze służbą wojskową.

Rodzaje przychodu

Na zawieszenie emerytury lub renty, jak również na zmniejszenie ich wysokości wpływa przychód z tytułu wykonywania działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, a więc m.in. z tytułu stosunku pracy, pracy nakładczej, pracy na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej, pozarolniczej działalności, a także współpracy przy ich wykonywaniu. Zalicza się tu również przychód z działalności stanowiącej podstawę do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym nawet wtedy, gdy przepisy przewidują w konkretnym przypadku zwolnienie z obowiązku odprowadzenia składek od takiego przychodu ze względu na ich opłacanie z innego tytułu lub też z uwagi na ustalone prawo do emerytury lub renty.

PRZYKŁAD

Czytelniczka od kilku lat jest rencistką. Na początku 2005 roku zatrudniła się na podstawie umowy o pracę. Od 1 września 2005 r. wykonuje również umowę zlecenia zawartą z inną firmą i na rzecz tej firmy. Z tytułu tej umowy nie musi opłacać składek, gdyż są one odprowadzane od wynagrodzenia otrzymywanego na podstawie umowy o pracę. Mimo to zarówno przychód z tytułu stosunku pracy, jak i przychód z tytułu wykonywania umowy zlecenia wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie pobieranej przez nią renty.

Natomiast przychodem, który nie ma wpływu na zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia, jest przede wszystkim przychód osiągnięty przed jego przyznaniem, a także po ustaniu prawa do emerytury lub renty. Ponadto należy tu zawsze zaliczyć przychód z tytułu wykonywania pracy zarobkowej nieobjętej obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi.

Rozliczenie po roku

Ostateczne rozliczenie przychodów następuje po zakończeniu danego roku kalendarzowego. Ustawodawca zobowiązał zarówno świadczeniobiorców, jak i płatników składek do nadsyłania, nie później niż do końca lutego następnego roku, oświadczeń o wysokości przychodu osiągniętego w całym poprzednim roku kalendarzowym. W praktyce wystarczy, gdy płatnik składek zatrudniający emeryta lub rencistę wystawi mu odpowiednie zaświadczenie o wysokości przychodu w całym roku, a świadczeniobiorca dostarczy je do właściwej jednostki ZUS.

Obowiązują dwa sposoby dokonania rozliczenia przychodu i pobieranego świadczenia po zakończeniu roku: wariant miesięczny i wariant roczny. Wybór należy do świadczeniobiorcy, który może się również zwrócić do ZUS z prośbą o wybranie korzystniejszego sposobu rozliczenia.

Dwa warianty

Wariant miesięczny polega na porównaniu kwot przychodu osiągniętego w poszczególnych miesiącach danego roku z dopuszczalnymi kwotami przychodu (70 proc. i 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia) w każdym z tych miesięcy.

Taki sposób rozliczenia korzystny jest przede wszystkim wtedy, gdy świadczeniobiorca przez większość miesięcy w roku osiągał przychód znacznie przekraczający 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia (mniejszy jednak niż 130 proc. tego wynagrodzenia), ale w kilku pozostałych miesiącach nie miał w ogóle przychodu wpływającego na zmniejszenie świadczenia. Rozliczając się miesięcznie mógłby uniknąć takiej sytuacji, która z dużym prawdopodobieństwem wystąpiłaby w przypadku rozliczenia w stosunku rocznym i w której musiałby zwracać część świadczenia za te miesiące, w których nie osiągał w ogóle przychodu.

Natomiast rozliczenie roczne polega na porównaniu kwoty przychodu osiągniętego w całym roku kalendarzowym z kwotami granicznymi przychodu ustalonymi dla tego roku. Pierwsza kwota graniczna to suma dopuszczalnych kwot przychodu w kolejnych miesiącach roku, stanowiąca 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W 2005 roku było to 19 814,50 zł.

Druga kwota graniczna to 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia w każdym z kolejnych miesięcy tego roku. W 2005 roku była to kwota 36 797,40 zł. Natomiast roczne maksymalne kwoty zmniejszeń ustala się poprzez zsumowanie kwot maksymalnych zmniejszeń obowiązujących w kolejnych miesiącach kalendarzowych rozliczanego roku.

W 2005 roku kwota roczna maksymalnego zmniejszenia dla emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wyniosła 4670,88 zł, dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy - 3503,40 zł, a dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba - 3970,44 zł.

Rozliczenie w stosunku rocznym korzystne jest szczególnie w takiej sytuacji, gdy w niektórych miesiącach świadczeniobiorca osiągał przychód powodujący zmniejszenie świadczenia, a w niektórych powodujący jego zawieszenie. Po dokonaniu takiego rozliczenia może się okazać, że świadczenie za cały rok będzie podlegało jedynie zmniejszeniu.

Marek Opolski

PODSTAWA PRAWNA

- Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).

- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty (Dz.U. nr 58, poz. 290 z późn. zm.).

- Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.).