Jan Paweł II: Praca dla człowieka a nie człowiek dla pracy
Praca jako dobro, które służy człowiekowi, a nie tylko zyskom i postępowi; ochrona ludzkiego życia - problem aborcji, eutanazji, eliminowanie kary śmierci - to wciąż aktualne i ważne sprawy, które podejmował w swoim nauczaniu papież Jan Paweł II.
Jednym z najważniejszych tematów społecznych była dla papieża praca, jako podstawowy wymiar ludzkiego życia. Jej znaczeniu i rozumieniu poświęcił osobną encyklikę "Laborem excersens" ("O pracy ludzkiej") z 1981 r. "O ile prawdą jest, że człowiek jest przeznaczony i powołany do pracy, to jednak nade wszystko praca jest +dla człowieka+, a nie człowiek +dla pracy+" - napisał.
Papież przekonuje, że to sam człowiek jest podstawową wartością pracy i ostatecznym jej celem. Wytyka błędy w pojmowaniu roli pracy w ideologii marksistowskiej, jak i w kapitalizmie - przestrzega przed traktowaniem pracy tylko jako "narzędzia" lub "towaru", który pracownik "sprzedaje" pracodawcy, czy też sprowadzaniem jej do pojęcia anonimowej "siły roboczej".
Jan Paweł II zwraca uwagę na problem postępu technicznego, który "wypiera" człowieka i pozbawia wielu ludzi pracy. W sposób szczególny podkreśla znaczenie związków zawodowych, które mają służyć zabezpieczeniu słusznych uprawnień ludzi pracy.
Papież pisze, że "praca jest dobrem człowieka" i jest to nie tylko dobro "użyteczne", ale "godziwe", tzn. odpowiadające godności człowieka, wyrażające tę godność i pomnażające ją. Przez pracę człowiek nie tylko przekształca świat zewnętrzny, służy postępowi, zdobywa środki na utrzymanie, ale przede wszystkim - spełnia się jako człowiek, kształtuje siebie jako osobę.
"Nikt wcześniej nie pokazał w sposób tak spójny jak Jan Paweł II, czym jest praca dla człowieka. Jan Paweł II nie oderwał pracy od materii, od twardych realiów, ale związał ją z prawdą o ludzkiej osobie i nadał rozumieniu pracy ludzkiej horyzonty wręcz religijne, mówi wręcz o ewangelii pracy" - powiedział dyrektor Instytutu Jana Pawła II KUL ks. prof. Alfred Wierzbicki.
Do problemu pracy Jan Paweł II nawiązał też w encyklice "Centesimus annus" ("W setną rocznicę encykliki +Rerum Novarum") z 1991 r., która dotyczy ładu gospodarczego i należnego w nim człowiekowi miejsca.
Papież przypomina, że "obowiązek zarabiania na chleb w pocie czoła zakłada równocześnie prawo do tego". Podkreśla, że ludzie pracy mają prawo do zabiegania o większy udział w życiu przedsiębiorstwa, "by nawet pracując razem z innymi i pod kierunkiem innych, mogli w pewnym sensie +pracować na swoim+, używając swej inteligencji i wolności".
Jan Paweł II uznając zysk jako wskaźnik dobrego funkcjonowania przedsiębiorstwa podkreśla jednocześnie, że zysk "nie jest jedynym regulatorem życia przedsiębiorstwa", ale ważne są czynniki ludzkie i moralne. "Celem przedsiębiorstwa nie jest po prostu wytwarzanie zysku, ale samo istnienie jako wspólnoty ludzi, którzy na różny sposób zdążają do zaspokojenia swych podstawowych potrzeb i stanowią szczególną grupę służącą całemu społeczeństwu" - napisał.
Nieustanne zmiany sposobów produkcji i użytkowania dóbr - jak zauważa papież - zmuszają do ciągłego zdobywania nowych kwalifikacji. "Ci, którzy nie potrafią dotrzymać kroku postępowi czasu, łatwo mogą znaleźć się na marginesie, a wraz z nimi ludzie starzy, młodzież nie umiejąca włączyć się w pełni w życie społeczeństwa i w ogóle jednostki najsłabsze i tak zwany Czwarty Świat. Również sytuacja kobiety w tych warunkach nie jest bynajmniej łatwa" - wskazywał.
Według papieża "niedostatki kapitalizmu w dziedzinie humanitarnej" w nawet najbardziej rozwiniętych społeczeństwach, prowadzą "do dominacji rzeczy nad ludźmi". Zdaniem Jana Pawła II "ubodzy cierpią dziś nie tylko z powodu braku dóbr materialnych, ale także braku wiedzy i umiejętności, co nie pozwala im wyjść ze stanu upokarzającego podporządkowania".
W ciągu blisko 27 lat pontyfikatu Jan Paweł II ogłosił 14 encyklik, czyli pism skierowanych do biskupów i do wiernych, odnoszących się do doktryny i nauczania Kościoła. Dotyczą one m.in. misji Kościoła, duszpasterstwa, działalności ekumenicznej, ale też rozumienia zbawczej roli Chrystusa, roli Matki Boskiej w dziele zbawienia. Część encyklik porusza istotne problemy moralne i społeczne m.in. marginalizacji ubogich, potrzeby miłosierdzia, rozumienia wolności człowieka, współdziałania rozumu i wiary w poszukiwaniu prawdy.
Renata Chrzanowska
