Kolorowe koła pod ochroną
Dla ponad 4 miliardów kibiców sportowych na całym świecie najbardziej rozpoznawalnym znakiem odbywających się właśnie w Atenach XXVIII Igrzysk Olimpijskich są przeplatające się kolorowe koła, pełniące rolę oficjalnego logo olimpiad już od 1914 r. Z prawnego punktu widzenia symbol ten pozostaje pod ochroną i nie można go dowolnie używać.
Zarówno zasięg idei ruchu olimpijskiego, jak i jego popularność przekładają się na wartość symboliki igrzysk olimpijskich. Same tylko prawa do transmisji telewizyjnych z wydarzeń sportowych w Atenach przyniosły Międzynarodowemu Komitetowi Olimpijskiemu (MKOl) blisko 1,5 miliarda USD. Skuteczne zabezpieczenie tego symbolu za pomocą prawnego instrumentarium pozostaje więc zadaniem niezwykle ważnym.
Międzynarodowa ochrona symbolu olimpijskiego
Wśród aktów prawa międzynarodowego, mających znaczenie dla ochrony symbolu olimpijskiego, centralne miejsce zajmuje konwencja o ochronie własności przemysłowej z 1883 r. (tzw. konwencja paryska). Polska jest stroną tejże konwencji; wiąże nas tzw. tekst sztokholmski ustalony w 1967 r. (Dz.U. z 1975 r. nr 9, poz. 51). Szczególnie istotne są jej postanowienia dotyczące ochrony znaków towarowych w tym także znaków towarowych powszechnie znanych, a także przeciwdziałania praktykom sprzecznym z uczciwymi zwyczajami w dziedzinie przemysłu lub handlu.
Swoiste lex specialis na płaszczyźnie prawa międzynarodowego stanowi natomiast traktat z Nairobi w sprawie ochrony symbolu olimpijskiego przyjęty 26 września 1981 r. Od 22 listopada 1996 r. Polska jest w gronie państw stron tego traktatu (Dz.U. z 1997 r. nr 34, poz. 201), które zobowiązały się odmówić rejestracji lub unieważnić rejestrację jako znaku i zakazać, za pomocą właściwych środków, używania w celach handlowych jakiegokolwiek oznaczenia składającego się z symbolu olimpijskiego, z wyjątkiem tych przypadków, gdy MKOl udzielił na to upoważnienia.
Ochrona symboliki olimpijskiej w innych krajach
Na świecie kwestia prawnej ochrony symbolu olimpijskiego jest rozstrzygana rozmaicie. Niektóre kraje (np. USA, Wielka Brytania, Francja, Hiszpania) zdecydowały się na stworzenie specyficznej regulacji ustawowej dotyczącej ochrony symboliki olimpijskiej, co z uwagi na znaczenie tych oznaczeń dla sportu w ogóle, a w szczególności ruchu olimpijskiego, jest rozwiązaniem jak najbardziej adekwatnym.
Symbol olimpijski jako znak towarowy
Rozwiązaniem, które najskuteczniej zabezpiecza symbol olimpijski, jest objęcie go prawem ochronnym na znak towarowy na podstawie prawa własności przemysłowej. Z perspektywy tej regulacji symbol olimpijski może występować w różnych formach, np. jako znak graficzny (pięć kół zestawionych w charakterystyczny sposób oraz w charakterystycznej kolorystyce) lub zintegrowany wzór łączący koła olimpijskie z charakterystycznym emblematem czy wyrazem (znak słowno-graficzny).
Stosunkowo najmniej trudności sprawia ocena zdolności rejestrowej znaku słowno-graficznego zawierającego symbol olimpijski (tzw. emblemat olimpijski). Szczególnie połączenie olimpijskich kół z określeniem "Polski Komitet Olimpijski" czy "Olympic Games" wydaje się spełniać przesłanki umożliwiające objęcie danego znaku prawem ochronnym. Inną kwestią jest natomiast dopuszczalność rejestracji znaków podobnych oraz ocena siły oddziaływania znaku zawierającego symbol olimpijski.
Na gruncie wspomnianej ustawy chroniony jest charakterystyczny emblemat polskiego ruchu olimpijskiego stanowiący połączenie kół olimpijskich z symbolem biało-czerwonej flagi oraz określeniem "Polski Komitet Olimpijski" lub "Polish Olympic Committee". Jest on zarejestrowany jako znak towarowy w Urzędzie Patentowym RP pod numerami 118845 oraz 118846.
Szczególny sposób traktowania symbolu olimpijskiego może znaleźć uzasadnienie również na tle konstrukcji znaku powszechnie znanego, a więc takiego, który z uwagi na bardzo wysoki poziom rozpoznawalności wśród potencjalnych kupujących zasługuje na ochronę, nawet jeżeli nie został zarejestrowany.
Symbol olimpijski - ochrona uczciwej konkurencji
Wartość symbolu olimpijskiego oraz wzmożona w czasie trwania igrzysk konkurencja handlowa sprawiają, że nierzadko przedsiębiorcy sięgają do nieuczciwych praktyk celem zdobycia klientów dla swoich towarów lub usług. W wypadkach nieuprawnionego posługiwania się symbolem olimpijskim pomocna może okazać się ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Roszczenia dostępne na gruncie tej ustawy mogą służyć uzupełnieniu środków ochrony dostępnych już na gruncie prawa znaków towarowych w przypadkach bezprawnego używania w obrocie gospodarczym znaków identycznych bądź podobnych do zarejestrowanego znaku towarowego chroniącego symbol olimpijski.
Wyobrażalne są ponadto przypadki deliktów nieuczciwej konkurencji godzące w dobre imię, renomę MKOl czy PKOl (lub innych narodowych komitetów olimpijskich), których zapobieganie możliwe będzie wyłącznie dzięki powództwom opartym na przepisach wspomnianej ustawy. Dobre obyczaje będzie naruszał także ten, kto - nawet nie posługując się symbolem olimpijskim - rozpowszechnia sprzeczne z prawdą informacje wywołujące u odbiorców błędne skojarzenia z ruchem olimpijskim, jak na przykład te, iż jest oficjalnym dostawcą sprzętu sportowego, specjalnych strojów dla olimpijczyków, czy wreszcie łączy go z uprawnioną organizacją umowa o sponsoring.
Tylko za zgodą MKOl i PKOl
Obowiązująca od 11 listopada 2000 r. Karta Olimpijska, swoista konstytucja ruchu olimpijskiego, stanowi między innymi, iż wszystkie prawa do symbolu olimpijskiego są wyłączną własnością MKOl z siedzibą w Lozannie, który decyduje o ich używaniu przez inne podmioty. Za przestrzeganie reguł posługiwania się symbolem olimpijskim odpowiedzialne są narodowe komitety olimpijskie. W Polsce zadanie to wypełnia Polski Komitet Olimpijski (PKOl), który przekazał wyłączne prawo do dysponowania polską symboliką olimpijską oraz organizowania sponsoringu olimpijskiego Polskiej Fundacji Olimpijskiej.
Symbol olimpijski jako dobro osobiste
Konstrukcją prawną, która wydaje się sprzyjać ochronie symbolu olimpijskiego, jest ochrona dóbr osobistych ukształtowana na gruncie prawa cywilnego. Kojarzone z igrzyskami koła olimpijskie są atrybutem ruchu olimpijskiego, co upoważnia z kolei do rozważenia ich miejsca w otwartym katalogu dóbr wskazywanych w art. 24 kodeksu cywilnego. Na podstawie art. 43 k.c., przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych, co uprawnia do ochrony tego dobra zarówno MKOl, jak i PKOl.
Decydujące znaczenie dla oceny prawnej dokonywanej na gruncie wspomnianych przepisów będzie miało zbadanie, w jakim stopniu symbol olimpijski jest postrzegany w obrocie jako oznaczenie identyfikujące MKOl, a w jakim jest on kojarzony wyłącznie z powtarzającym się wydarzeniem sportowym.
WARTO WIEDZIEĆ Zaliczenie symbolu olimpijskiego do dóbr osobistych MKOl pozwalałoby sięgać w przypadku jego naruszenia bądź zagrożenia do istotnych roszczeń ochronnych w postaci powództw o ustalenie, zaniechanie lub też usunięcie skutków naruszenia.
Symbol olimpijski jako utwór
Ochronę symbolu olimpijskiego można wreszcie poddać ocenie z perspektywy prawa autorskiego. Jego przedmiotem są utwory, a więc przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalone w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Sytuację prawną takich utworów reguluje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Kształt omawianego oznaczenia został zaproponowany przez pierwszego sekretarza generalnego MKOl barona Pierre de Coubertina. Zarówno więc graficzne ujęcie kół olimpijskich, jak i jego wyjątkowe przesłanie (symbol nowożytnego ruchu olimpijskiego), mogą zostać uznane za przejawy działalności noszące znamiona samodzielności i inwencji twórczej autora. Przesądzenie o oryginalności tego symbolu implikuje zaliczenie kół olimpijskich do grona utworów w rozumieniu prawa autorskiego, z pełnymi konsekwencjami co do sposobu ochrony zarówno autorskich praw osobistych oraz majątkowych.
dr iur. Igor B. Nestoruk
Autor jest wykładowcą na Uniwersytecie Europejskim Viadrina Frankfurt nad Odrą
? Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 153, poz.1503 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 80, poz. 904 z późn. zm.).
