Kościół katolicki w Polsce i jego struktura

W notatce przedstawiono zmiany struktury administracyjnej Kościoła katolickiego na przestrzeni ostatnich 25 lat, a dla obecnej organizacji Kościoła zaprezentowano podstawowe dane statystyczne, w tym m.in.: liczby dekanatów, parafii, księży, wiernych oraz religijnych praktyk niedzielnych (dominicantes i communicantes).

Na strukturę organizacyjną Kościoła katolickiego składają się z metropolie oraz diecezje. Metropolia (nazywana również prowincją kościelną) składa się z kilku diecezji, a na jej czele stoi arcybiskup metropolita, zarządzający równocześnie jedną z diecezji (archidiecezja).

Diecezja (nazywana również biskupstwem) jest podstawową jednostką kanoniczną Kościoła powierzoną biskupowi, który przy współpracy z prezbiterami i wiernymi tworzy Kościół patrykularny. Kościół w danej diecezji jest nie tylko częścią Kościoła powszechnego, lecz również Kościołem lokalnym.

W wyniku zmian granic Polski po II wojnie światowej, część terenów dzisiejszej Rzeczypospolitej Polskiej nie posiadała do 1972 r. własnych struktur diecezjalnych, a jedynie tzw. administratury apostolskie: w Gorzowie, we Wrocławiu, w Opolu, w Białymstoku, w Drohiczynie oraz w Lubaczowie. W wyniku przeprowadzonych w 1972 r. zmian na terenie naszego kraju działało 27 jednostek typu diecezjalnego. Niektóre polskie diecezje przynależały jednak wciąż do metropolii, których stolice znajdowały się za wschodnią granicą (w Wilnie oraz Lwowie).

Upadek komunizmu w Europie Środkowej umożliwił Stolicy Apostolskiej uporządkowanie struktury administracyjnej i prawnej Kościoła katolickiego w krajach sąsiadujących z Polską od wschodu. Dzięki temu stało się możliwe nadanie nowych granic metropoliom i diecezjom, które były przez cały okres powojenny przedzielone granicą państwową między Polską a ZSRS.

Zmiany struktury diecezjalnej 3 Kościoła w Polsce miały na celu również dostosowanie struktur kościelnych do nowych zadań duszpasterskich i ewangelizacyjnych stojących przed Kościołem u progu XXI wieku. Pierwsze zmiany nastąpiły podczas IV pielgrzymki Ojca Świętego do Polski. Właśnie wtedy 5.VI.1991 r. w Białymstoku Papież Jan Paweł II zakomunikował o utworzeniu dwóch nowych diecezji: białostockiej i drohiczyńskiej, które wcześniej funkcjonowały jako administratury apostolskie.

Pełna reorganizacja struktur diecezji i metropolii Kościoła katolickiego w Polsce nastąpiła niespełna rok później. Wolą Ojca św. Jana Pawła II wyrażoną w bulli "Totus Tuus Poloniae Populus" z 25 marca 1992 r. ustanowiono nową strukturę administracyjną Kościoła w Polsce. Zostało wtedy powołanych trzynaście nowych diecezji, a osiem już istniejących podniesiono do rangi archidiecezji. Była to największa w historii Kościoła w Polsce reorganizacja kościelnych struktur.

Od tego momentu na terytorium Polski, znajdowało się 39 kanonicznych diecezji wchodzących w skład 13 metropolii Kościoła Rzymskokatolickiego (obrządek łaciński) oraz jedna diecezja (eparchia) obrządku bizantyjsko-ukraińskiego.

Nieco później (w 1996 r.), uregulowana została również sytuacja i struktura Kościoła Greckokatolickiego w Polsce (obrządku bizantyjsko-ukraińskiego) Powołana została metropolia warszawsko-przemyska w ramach której funkcjonują dwie diecezje (eparchie): w Przemyślu i Wrocławiu.

Ostatnim etapem dostosowywania struktury administracyjnej Kościoła do potrzeb duszpasterskich, będącym dopełnieniem reorganizacji z 1992 r., było podniesienie w 2004 r. archidiecezji łódzkiej do godności metropolii i włączenie do nowej metropolii diecezji łowickiej (należącej wcześniej do metropolii warszawskiej).

Ponadto powołano dwie nowe diecezje: bydgoską i świdnicką. Diecezja bydgoska utworzona została z 12 dekanatów archidiecezji gnieźnieńskiej, 3 dekanatów diecezji pelplińskiej i 1 dekanatu diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej.

Dla zrekompensowania strat terytorialnych diecezji gnieźnieńskiej została ona powiększona o 53 parafie należące wcześniej do diecezji włocławskiej lub archidiecezji poznańskiej. Diecezja świdnicka powstała natomiast z 13 dekanatów archidiecezji wrocławskiej i 9 dekanatów diecezji legnickiej.

W rezultacie tych zmian, od 2004 r. strukturę administracyjną Kościoła katolickiego w Polsce tworzą 44 jednostki kanoniczne: 41 diecezji terytorialnych wchodzących w skład 14 metropolii łacińskich i 1 greckokatolickiej oraz ordynariat polowy Wojska Polskiego (obejmujący cały kraj oraz tereny polskich kontyngentów wojskowych). Metropolię greckokatolicką stanowią dwie diecezje: wrocławsko-gdańska (po zachodniej stronie Wisły) i przemysko-warszawska (po wschodniej stronie Wisły).

W istniejącej od 2004 r. strukturze organizacyjnej Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego w Polsce, najmniejszymi pod względem terytorium diecezjami są diecezje: sosnowiecka (2,0 tys. km2), gliwicka (2,2 tys. km2), katowicka (2,4 tys. km2) oraz gdańska (2,5 tys. km2), natomiast największymi diecezje: koszalińskokołobrzeska (14,6 tys. km2), pelplińska (12,8 tys. km2), szczecińsko-kamieńska (12,7 tys. km2) oraz warmińska (12,0 tys. km2). Najmniejszymi diecezjami pod względem liczby wiernych Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego zamieszkałych na ich obszarze są diecezje: drohiczyńska (158 tys.) i białostocka (346 tys.), największa liczba wiernych mieszka w diecezjach: krakowskiej (1564 tys.), poznańskiej (1480 tys.) i warszawskiej (1425 tys.).

W zdecydowanej większości diecezji liczba wiernych nie przekracza 1 miliona. Dla porównania warto dodać, że liczba diecezji Kościoła katolickiego w krajach europejskich o największej liczbie katolików zdecydowanie różni się między sobą. We Włoszech jest aż 227 diecezji, we Francji: 99, w Hiszpanii: 70. Natomiast liczba diecezji katolickich w Niemczech wynosi tylko 29 (dane za 2014 r), podczas gdy w Polsce jest ich łącznie 44.

Źródło GUS