Struktura działalności przedsiębiorstw w przekrju terytorialnym w 2000r

Niniejsze opracowanie jest kontynuacją ukazujących się od 1997 r. publikacji, w których prezentowane są szczegółowe dane o strukturze rodzajowej działalności przedsiębiorstw oraz o działalności przedsiębiorstw w przekroju terytorialnym.

W pracach nad przygotowaniem docelowego modelu sprawozdań w systemie rocznych badań przedsiębiorstw, GUS uwzględnia zalecenia Komisji Europejskiej obowiązujące kraje członkowskie Unii, dotyczące klasyfikacji, definicji jednostek statystycznych oraz statystyki strukturalnej przedsiębiorstw, w szczególności zawarte w tzw. module wspólnym tych badań, jednakowym dla wszystkich przedsiębiorstw, niezależnie od ich przynależności działowej.

Celem badań strukturalnych jest dostarczenie nie tylko kompleksowych danych o wynikach ekonomiczno-finansowych uzyskanych przez przedsiębiorstwa ale również:

- zebranie informacji o aktualnej sytuacji organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa oraz jego danych adresowych,

- uzyskanie informacji o rzeczywistej lokalizacji działalności przedsiębiorstwa tj. o rozmieszczeniu tzw. jednostek lokalnych,

- zebranie szczegółowych informacji o wszystkich rodzajach działalności prowadzonych w ciągu roku przez przedsiębiorstwo.

Zbieranie wyżej wymienionych danych statystycznych jednocześnie umożliwia:

- dostarczenie informacji pozwalających na aktualizację danych o przedsiębiorstwach zawartych w Bazie Jednostek Statystycznych (BJS),

- dostarczenie szczegółowych informacji o działalności poszczególnych regionów czy województw; dane te są istotne tak dla prowadzenia regionalnych analiz ekonomicznych jak i dla opracowania poprawnych regionalnych rachunków narodowych,

- stworzenie pełnego źródła danych dla dokładnych ocen i analiz rzeczywistych rodzajów działalności przedsiębiorstw a także dla szacunków rachunków narodowych wg obowiązujących standardów międzynarodowych.

Obowiązek przekazania danych statystycznych za 2000 r. na formularzu SP ?Roczna ankieta przedsiębiorstwa" nałożony został na podmioty gospodarcze rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 sierpnia 1999 r. w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2000

(Dz.U. Nr 77, poz. 863 z dnia 24 września 1999 r.) i dotyczył przedsiębiorstw o liczbie pracujących powyżej 9 osób, prowadzących księgi rachunkowe lub księgę przychodów i rozchodów, których działalność podstawowa zaliczona została do następujących sekcji PKD: ?Rybołówstwo i rybactwo", ?Górnictwo i kopalnictwo", ?Przetwórstwo przemysłowe", ?Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę", ?Budownictwo", ?Handel i naprawy", ?Hotele i restauracje", ?Transport, gospodarka magazynowa i łączność", ?Obsługa nieruchomości i firm; nauka".

Sprawozdanie złożyło 57917 przedsiębiorstw. Wskaźnik kompletności badania, tj. stosunek liczby złożonych sprawozdań do liczby przedsiębiorstw zobowiązanych do złożenia sprawozdania, wyniósł 78,6% (w tym dla przedsiębiorstw powyżej 100 pracujących wyniósł 99,3%).

Klasyfikacja prowadzonych przez przedsiębiorstwo działalności dokonywana jest od roku 2000 na poziomie klas Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (dotychczas wg Europejskiej Klasyfikacji Działalności - EKD). PKD została opracowana na podstawie statystycznej klasyfikacji działalności gospodarczej Unii Europejskiej - NACE i w związku z tym zachowuje pełną spójność i porównywalność metodyczną z klasyfikacją stosowaną w Unii Europejskiej.

Zgodnie z metodologią obowiązującą w krajach Unii Europejskiej rozróżnienie rodzajów prowadzonej działalności dokonywane jest na poziomie klas PKD.

Wśród przedsiębiorstw przebadanych w 2000 r., jednorodny charakter produkcji - analizowany na poziomie klasy PKD - wykazało 48,5% jednostek. Wartość uzyskanych przez nie przychodów ze sprzedaży produktów i towarów stanowiła 18,2% wartości przychodów wykazanej przez ogół badanych przedsiębiorstw.

W pozostałych 51,5% przedsiębiorstw, 2-3 rodzaje działalności wykazało 38,4% badanych podmiotów, 4-5 rodzajów - 8,1% podmiotów, 6-8 rodzajów - 3,4% podmiotów, powyżej 8 rodzajów działalności - 1,6% badanych przedsiębiorstw. Wprawdzie liczba podmiotów wykazujących więcej niż 5 rodzajów działalności stanowiła tylko niecałe 5,0% badanych przedsiębiorstw, to ich przychody były ważące i stanowiły 23,8% wartości przychodów ogółem.

Ze szczegółowej analizy danych, dotyczących liczby rodzajów działalności prowadzonych w poszczególnych przedsiębiorstwach wynika, że istnieje wyraźna korelacja pomiędzy wielkością przedsiębiorstwa a różnorodnością prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. W przedsiębiorstwach mniejszych, o liczbie pracujących poniżej 100 osób, ponad połowa przedsiębiorstw (54,2%) wykazała tylko 1 rodzaj działalności (wśród tych przedsiębiorstw prawie co drugie prowadziło uproszczoną ewidencję księgową, czyli księgę przychodów i rozchodów), 37,1% podmiotów prowadziło 2-3 rodzaje działalności, 6,4% - 4-5 rodzajów działalności, zaś 1,9% - 6-8 rodzajów działalności. Najbardziej zróżnicowaną rodzajowo działalność odnotował niewielki odsetek (0,4%) przedsiębiorstw o liczbie pracujących nie przekraczającej 100 osób.

Odmiennie kształtuje się to zjawisko w przedsiębiorstwach, o liczbie pracujących powyżej 99 osób. Tylko 16,1% badanych w tej grupie przedsiębiorstw prowadziło jeden rodzaj działalności, 2-3 rodzaje prowadziło 45,7% przedsiębiorstw, ale już 4-5 rodzajów działalności wykazywało 18,4% przedsiębiorstw, zaś 6-8 rodzajów - 11,7% przedsiębiorstw. Zdecydowanie wyższy (8,1%) był też w tej grupie odsetek podmiotów o bardziej zróżnicowanej strukturze prowadzonych działalności (powyżej 8 rodzajów).

Różnorodność prowadzonej przez przedsiębiorstwa działalności powoduje, że prezentowane przez statystykę wyniki agregowane na sekcje, działy, grupy, czy klasy PKD wg dotychczas stosowanej metody przedsiębiorstw różnią się od wyników agregowanych na podstawie danych zawartych w ankietach strukturalnych.

Porównanie wartości łącznych przychodów uzyskanych przez przedsiębiorstwa ze sprzedaży produktów i towarów liczonych metodą przedsiębiorstw - tj. wg ich podstawowego rodzaju działalności, z przychodami obliczonymi wg wykazanych w badaniu poszczególnych rodzajów działalności przedsiębiorstw przedstawia poniższa tablica. Rodzaje działalności prowadzone przez przedsiębiorstwa określane na poziomie klas PKD zagregowano w niej do poziomu sekcji PKD.

Na 57917 przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu strukturalnym za 2000 r., 33843 (o liczbie pracujących powyżej 20 osób) zobowiązanych było do wykazania danych statystycznych wg miejsc prowadzenia działalności tj. wg jednostek lokalnych. (Należy przypomnieć, że zgodnie z przyjętymi założeniami uznano, że pozostałe 24074 przedsiębiorstwa o liczbie pracujących równej lub mniejszej niż 20 osób prowadziło działalność tylko pod jednym adresem).

Badane przedsiębiorstwa wykazały działalność w 132507 jednostkach lokalnych, w tym w 33460 sklepach stanowiących samodzielne jednostki lokalne. Na jedno przedsiębiorstwo średnio przypadały zatem ponad 2 jednostki lokalne. Liczba ta różni się w przedsiębiorstwach większych i mniejszych i tak na jedno przedsiębiorstwo o liczbie pracujących do 99 osób przypadało 1,8 jednostki lokalnej a na jedno przedsiębiorstwo o liczbie pracujących powyżej 99 osób - 5,3 jednostki lokalnej.

Dane zebrane z jednostek lokalnych, bez sklepów, wskazują, że 27,3% jednostek lokalnych przedsiębiorstw to jednostki małe, w których przeciętne zatrudnienie kształtowało się poniżej 5 etatów.

Największy był odsetek jednostek lokalnych o przeciętnym zatrudnieniu w granicach 5-20 etatów (36,2%). W niemal co piątej z badanych jednostek lokalnych zatrudnienie wynosiło od 21-50 etatów. W pozostałych 17,0% jednostek lokalnych zatrudnienie przewyższało 50 etatów.

Omawiane badanie strukturalne pozwala także na bliższą charakterystykę działalności badanych przedsiębiorstw w przekroju wojewódzkim.

Dotyczy to w szczególności rozmieszczenia wartości wytwarzanych produktów, posiadanego majątku trwałego, prowadzonych inwestycji oraz alokacji siły roboczej.

Wyniki porównań struktury zatrudnienia w poszczególnych województwach wg tzw. ?metody przedsiębiorstw" oraz wg rzeczywistego miejsca pracy przedstawia poniższa tablica. Uzyskane dane świadczą o tym, że w ogromnej większości województw oba podejścia dostarczają wyraźnie inne wyniki.