Zanieczyszczenie środowiska: Gminy nie prowadzą skutecznych kontroli

Jak wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli, w Polsce nie ma rzetelnej ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni, a gminy nie kontrolują, czy mieszkańcy wywiązują się ze swoich obowiązków w zakresie wywożenia nieczystości.

Według raportu NIK na przestrzeni ostatnich 10 lat niewiele się w tym zakresie zmienia. W latach 2009-2010 ok. 92 proc. ścieków z terenów nieskanalizowanych trafiało do środowiska w stanie nieoczyszczonym. W latach 2019-2020 odsetek ten zmniejszył się nieznacznie - do ok. 82 proc. Spadek wynika głównie ze zwiększenia liczby przydomowych oczyszczalni ścieków. W przypadku gospodarstw, które korzystają z szamb, odsetek ciągle jest znacznie wyższy - do środowiska w stanie nieoczyszczonym wciąż trafia prawie 90 proc. ścieków. Znaczna część tych nieczystości trafia do rzek. Zanieczyszczenie wód ściekami bytowymi to w Polsce bardzo duży problem.

- Tylko 15 proc. polskich rzek określa się z perspektywy jakości wody jako dobre, 60 proc. jako niewystarczające lub średnie, a pozostałe są bardzo zanieczyszczone ściekami. Na przyczynę tego stanu składają się dwa obszary. Po pierwsze - ścieki dostarczane do wód powierzchniowych. To wprawdzie duży problem, ale możemy na niego wpływać i go kontrolować. Drugi obszar, co gorsze, to brak kontroli szamb przydomowych, co powoduje zanieczyszczenie wód gruntowych - wyjaśnia w rozmowie z agencją Newseria Biznes Rafał Bonter, prezes zarządu Xylem Water Solutions Polska.

Jak podkreśla, na 2,5 tys. gmin w Polsce ok. 90 proc. nie kontroluje zbiorników przydomowych, a to na nich spoczywa nadzór nad prawidłowym usuwaniem i oczyszczaniem ścieków na terenach nieskanalizowanych. Jest to problem, którego nie można szybko rozwiązać, bo posesji jest zbyt dużo, a przy tym świadomość społeczna zagrożeń związanych z zanieczyszczeniem środowiska pozostawia wiele do życzenia.

BIZNES INTERIA na Facebooku i jesteś na bieżąco z najnowszymi wydarzeniami

Z danych GUS przytaczanych przez NIK wynika, że w 2019 roku dostępu do kanalizacji nie miała prawie połowa budynków mieszkalnych w kraju, w których mieszkało prawie 29 proc. populacji. Głównie dotyczy to mniejszych i słabo zurbanizowanych gmin. 87 proc. tych budynków wyposażonych jest w zbiorniki bezodpływowe, czyli szamba. Dane z 2018 roku wskazują, że na jeden zbiornik bezodpływowy (lub przydomową oczyszczalnię ścieków) przypadało nieco ponad 11 m sześc. odebranych ścieków. Tymczasem średnie zużycie wody przez czteroosobową rodzinę wynosiło wówczas 134,4 m sześc.

- W większości przypadków ścieki gromadzone w szambach przydomowych nie są odbierane w całości. Zbiorniki są celowo uszkodzone, a zanieczyszczenia dostają się do wód gruntowych. A wody gruntowe z założenia powinny mieć lepszą jakość niż wody powierzchniowe - dodaje Rafał Bonter.

Raport NIK pokazuje, że skuteczne egzekwowanie obowiązków od właścicieli nieruchomości niepodłączonych do kanalizacji jest dużym problemem dla gmin. Żadna z kontrolowanych gmin nie prowadziła rzetelnej ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni. Brakowało pełnych danych o obowiązkowych umowach na wywóz nieczystości zawieranych przez właścicieli nieruchomości oraz o faktycznej częstotliwości przeprowadzanych wywozów. Dla przykładu jedynie w czterech skontrolowanych gminach w ewidencjach ujęto wszystkie nieruchomości niepodłączone do sieci kanalizacyjnej. W pozostałych poza ewidencją było nawet 90 proc. posesji. Brak takich danych skutecznie ograniczał możliwości kontroli częstotliwości opróżniania zbiorników bezodpływowych. Tylko w dwóch gminach spośród 28 zbadanych skontrolowano więcej niż 10 proc. nieruchomości, w dziewięciu w ogóle nie przeprowadzano kontroli.

- Zanieczyszczenia pochodzące z nieszczelnych szamb przydomowych, za które są odpowiedzialni mieszkańcy, to oczywiście jest kwestia związana z pieniędzmi. Ludzie są przekonani, że powinni oszczędzać na wszystkim, ale nie zawsze robią to w odpowiedni sposób. Nie widzą korzyści z tego, że będą jako społeczeństwo dbali o jakość wód gruntowych - podkreśla prezes zarządu Xylem.

Brak kontroli oznacza w praktyce przyzwolenie na nielegalne usuwanie ścieków z nieruchomości niepodłączonych do sieci kanalizacyjnej. Ich właściciele unikają w ten sposób opłat za opróżnianie zbiorników i wywóz nieczystości ciekłych, co stanowi swego rodzaju "premię za zanieczyszczanie środowiska". NIK wyliczyła, że gdyby kontrolowane gminy naliczały opłaty za zastępczy wywóz od wszystkich właścicieli posesji, którzy nie mieli umów na wywóz ścieków, to ich wysokość wyniosłaby 104,8 mln zł w 2019 roku i 101,3 mln zł w 2020 roku.

- Większość nieruchomości niepodłączonych do kanalizacji jest na obszarach wiejskich. Aby właściciele byli skłonni dostarczać całość zanieczyszczeń do oczyszczalni, można im zaoferować wodę z tej oczyszczalni, która powstanie po oczyszczeniu ścieków i którą będą mogli wykorzystywać do produkcji rolnej. To jest bardzo ważne, bo w 2020 roku Unia Europejska przyjęła dyrektywę mówiącą o minimalnych poziomach jakości ścieku oczyszczonego, który może być wykorzystywany do produkcji rolnej. (...) - informuje Rafał Bonter.