Bezpłatna pomoc prawna a PIT prawnika

Częstokroć umocowanie pełnomocnika do działania w sprawie sądowej płynie z innego źródła niż udzielone przez klienta pełnomocnictwo w sprawie. W przypadkach przewidzianych przez odpowiednie procedury, kiedy to strona nie jest w stanie, ze względu na swój stan finansowy, samodzielnie ponieść kosztów uzyskania pomocy prawnej, adwokat, radca prawny czy doradca podatkowy występują w sprawie z urzędu. Inicjatywa ustanowienia takiego pełnomocnictwa wychodzi od sądu, który to o wyznaczenie pełnomocnika zwraca się do właściwej władzy korporacji zawodowej (okręgowej rady adwokackiej, rady okręgowej izby radców prawnych, Krajowej Rady Doradców Podatkowych lub Krajowej Rady Rzeczników Patentowych). W sprawach karnych natomiast obrońcę z urzędu wyznacza prezes sądu właściwego do rozpatrzenia sprawy. Umocowanie takie zobowiązuje pełnomocnika do podejmowania czynności na rzecz strony, dla której został wyznaczony. Jednocześnie, Skarb Państwa jest w tym momencie zobligowany do pokrycia kosztów wynagrodzenia nieopłaconej, a udzielonej faktycznie pomocy prawnej.

Z punktu widzenia podatkowego problematyczne dla sądów administracyjnych okazało się zakwalifikowanie na gruncie ustawy dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych źródła powstającego w ten sposób przychodu. W przedmiotowej kwestii istniały dwa, zgoła rozbieżne, stanowiska.

W myśl pierwszego, wspomniane wynagrodzenie należało kwalifikować jako przychód pochodzący z działalności wykonywanej osobiście (na podst. art. 10 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 13 pkt 6 ustawy PIT). Na takim stanowisku stały m.in. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 30 listopada.2011 r. (sygn. akt II FSK 1009/10) czy Wojewódzkie Sądy Administracyjne w Łodzi (w wyroku z dnia 18 marca 2011 r, sygn. akt I SA/Łd 1483/10) czy w Warszawie (w wyroku z dnia 13 listopada 2009 r., sygn. akt III SA/Wa 1127/09). Drugi pogląd zalecał kwalifikowanie wynagrodzenia jako przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej określonego w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy PIT.

Mając na uwadze tak diametralną różnicę stanowisk sądów administracyjnych, zachodzących w tej kwestii, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego postanowił ostatecznie zakończyć spór w tej kwestii. W dniu 23 stycznia 2013 r. zwrócił się on z wnioskiem o podjęcie przez NSA uchwały w przedmiotowej kwestii. W dniu 21 października 2013 r. w wyroku zapadłym pod sygnaturą II FPS 1/13 NSA w składzie całej Izby Finansowej wydał uchwałę stwierdzającą, iż "wynagrodzenie z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu, zależnie od formy prawnej w jakiej wykonuje on swój zawód, należy kwalifikować do źródła przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.) - w przypadku gdy pomoc prawną z urzędu pełnomocnik wykonuje prowadząc działalność zawodową w formie działalności gospodarczej w rozumieniu art. 5a pkt 6 lit. a) u.p.d.o.f., a gdy czyni to w ramach innych form wykonywania swojego zawodu - wynagrodzenie to należy kwalifikować do źródła przychodów z działalności wykonywanej osobiście, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2 tej ustawy".

Mając na uwadze powyższą uchwałę, 21 listopada 2013 r. Minister Finansów postanowił zmienić swą interpretację ogólną, wydaną 4 września 2002 r. pod sygnaturą nr PB5/KD-033-317-2122/02 nową interpretacją ogólną o sygnaturze DD3/033/181/CRS/13/RD-90955/13. Minister Finansów, w zgodzie z uchwałą NSA, uaktualnił stanowisko organów podatkowych, dotyczące sposobu zakwalifikowania wynagrodzenia otrzymanego za świadczenie pomocy prawnej z urzędu. W poprzedniej interpretacji Minister stał na pierwszym z opisywanych wcześniej sposobów kwalifikacji, traktując owo wynagrodzenie za przychód pochodzący z działalności wykonywanej osobiście.

W chwili obecnej, sposób zakwalifikowania źródła przychodu na gruncie ustawy PIT zależy zatem od formy, w jakiej adwokat, radca prawny, doradca podatkowy czy rzecznik patentowy wykonuje swą działalność. Jeżeli jest to działalność prowadzona w formie organizacyjnej, w ramach której osiąga dochody dające się zakwalifikować jako dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 3 Ustawy PIT, wówczas wynagrodzenie z tytułu kosztów udzielonej pomocy prawnej należy zakwalifikować do wynagrodzenia z tego źródła. Jeżeli natomiast działalność pełnomocnika wykonywana jest w innej formie, jak chociażby w ramach stosunku pracy czy umowy o dzieło, rodzi obowiązek zakwalifikowania wynagrodzenia jako przychodu pochodzącego z działalności wykonywanej osobiście, to jest z art. 10 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 13 pkt 6 ustawy PIT. W takim przypadku sąd staje się płatnikiem, przez co ciążą na nim obowiązki pobrania i wpłaty zaliczek na podatek dochodowy, określone w art. 41 u.1 i art. 42 u. 1 i 2 Ustawy PIT.

Jarosław Włoch, Radca prawny w Departamencie Doradztwa Podatkowego Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych w Krakowie

_{Artykuł ma charakter jedynie informacyjny i stanowi publikację zainspirowaną treścią artykułów prasowych, interpretacji organów podatkowych i orzeczeń sądów administracyjnych. Nie stanowi porady ani opinii podatkowej czy prawnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 i art. 31 ustawy o doradztwie podatkowym (Dz. U. z 1996 r. Nr 102, poz. 475, ze zm.) i jest odzwierciedleniem poglądów wyrażanych przez autorów publikacji. Małopolski Instytut Studiów Podatkowych Sp. z o.o. nie bierze odpowiedzialności za ewentualne skutki podejmowanych decyzji na ich podstawie.}