Błędy dyskwalifikujące księgi podatkowe

Nierzetelność i niewadliwość

Księgi rachunkowe, podatkowa księga przychodów i rozchodów, ewidencje oraz rejestry prowadzone do celów podatkowych - jednym słowem: księgi podatkowe - to podstawowe dowody w postępowaniu wymiarowym prowadzonym przez urząd skarbowy. Pod warunkiem, że są rzetelne i bez błędów formalnych. Co to znaczy? Odpowiedź na pytanie znajduje się w art. 193 Ordynacji podatkowej.

Księgi podatkowe są rzetelne wtedy, gdy dokonywane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty. Trzeba więc wykazywać w nich wszystkie zdarzenia gospodarcze, które mają wpływ na wysokość podatku. Księgi nie mogą „zniekształcać” rzeczywistości. Owo zniekształcenie może polegać na nieujęciu zdarzeń, które miały miejsce, lub zapisaniu zdarzeń, których nie było. Przykładem takich działań może być niewpisywanie faktur czy dokonywanie nieprawdziwych wpisów.

Nierzetelności nie należy mylić z wadliwym prowadzeniem ksiąg podatkowych. Księgi wadliwe to takie, które zawierają uchybienia o charakterze formalnym. Polegają na naruszeniu zasad prowadzenia księgi podatkowej. Takimi błędami są np. wpisanie niewłaściwej daty faktury czy nienumerowanie stron.

Księgi podatkowe stanowią dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów. Do czasu, gdy urzędnicy skarbowi je zakwestionują. Z powodu nierzetelnego lub wadliwego prowadzenia odrzucona może być cała księga lub tylko jej część. To, w jakiej części księgi nie zostaną uznane za dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów, zależy od zakresu stwierdzonych nieprawidłowości. Na drobne uchybienia formalne urzędnicy skarbowi powinni jednak „przymknąć oko”. Księgi podatkowe, które prowadzone są w sposób wadliwy, uznawane są mimo wszystko za dowód, jeżeli nieprawidłowości nie mają istotnego znaczenia dla sprawy.

Sposób na podstawę opodatkowania

Po zakwestionowaniu części lub wszystkich zapisów zawartych w księgach podatkowych pojawia się problem określenia rzeczywistej podstawy opodatkowania. Może być ona określona w drodze oszacowania. Jest to jednak ostateczność. Zanim urzędnicy sięgną po to rozwiązanie, muszą sprawdzić, czy podstawy opodatkowania nie można określić w oparciu o dane wynikające z ksiąg podatkowych uzupełnione innymi dowodami. Tymi innymi materiałami źródłowymi mogą być rachunki, faktury, umowy itp. Dopiero jeżeli w ten sposób nie uda się określić rzeczywistej podstawy opodatkowania, w rachubę wchodzi jej oszacowanie. Wynika to z art. 23 § 2 Ordynacji podatkowej.

Nie ma jednego sposobu szacowania. Może być zastosowana metoda porównawcza zewnętrzna lub wewnętrzna, remanentowa, produkcyjna, kosztowa, udziału dochodu w obrocie. Wybór jednej z nich zależy od materiału dowodowego zebranego w sprawie, rodzaju działalności gospodarczej prowadzonej przez podatnika, lokalnych warunków ekonomicznych. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy nie można zastosować żadnej z wymienionych metod, podstawa opodatkowania może być oszacowana w inny sposób. Wybór takiego, a nie innego sposobu oszacowania urzędnicy skarbowi muszą uzasadnić.

Ustalenie podstawy opodatkowania w drodze oszacowania nie może mieć charakteru represyjnego - chociaż czasami tak właśnie jest. Podstawa opodatkowania powinna być określona w wysokości maksymalnie zbliżonej do rzeczywistej. Podatnik może mieć oczywiście do tego zastrzeżenia. Słuszności swoich racji musi jednak dochodzić w izbie skarbowej, wnosząc odwołanie od decyzji wydanej przez urząd skarbowy.

Grzywna dla nierzetelnych

Podatnik, który nieprawidłowo prowadzi księgi podatkowe, naraża się nie tylko na określenie podstawy opodatkowania w drodze oszacowania. Grozi mu odpowiedzialność karna skarbowa. Karę - grzywnę - można dostać i za nierzetelne, i za wadliwe prowadzenie księgi. Wynika to z art. 61 Kodeksu karnego skarbowego. Lepiej jednak, aby urzędnicy skarbowi dopatrzyli się uchybień świadczących o wadliwości niż nierzetelności.

Ten, kto wadliwie prowadzi księgę, popełnia bowiem „tylko” wykroczenie skarbowe. Grozi za nie obecnie grzywna od 127,60 zł do 25.520 zł.

Osobie, która prowadzi księgę nierzetelnie, może być natomiast postawiony zarzut popełnienia przestępstwa skarbowego. Przewidziana jest za nie grzywna od 10 do 240 stawek dziennych, przy czym wysokość jednej stawki może teraz wahać się od 42,53 zł do 17.012 zł. Grzywna może więc wynieść od 425,30 zł do 4.082.880 zł. W przypadku gdy nierzetelne prowadzenie księgi podatkowej okaże się czynem mniejszej wagi, zostanie jednak potraktowane jako wykroczenie skarbowe.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.),
   
• ustawa z dnia 10.09.1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2007 r. nr 111, poz. 765 ze zm.).