Co z podatkiem od dożywocia?
Nadal nierozwiązana pozostaje kwestia, czy osoba uzyskująca na mocy przepisów prawa cywilnego tzw. "dożywocie" - opiekę od najbliższych w zamian za przekazanie nieruchomości - osiąga z tego tytułu przychód, czy też nie. W krótkim odstępie czasu Naczelny Sąd Administracyjny wydał w tej kwestii dwa zgoła przeciwne orzeczenia, raz uznając, że przychód powstaje, za drugim razem zaś, że nie da się go określić.
W pierwszym, z chronologicznego punktu widzenia, orzeczeniu, zapadłym w dniu 25 lutego 2014 roku (sygnatura II FSK 211/12), NSA przyjął, iż w przypadku ustanowienia tak zwanego dożywocia, osoba uzyskująca dożywocie nie musi płacić podatku dowodowego z tego prostego względu, iż nie ma podstawy prawnej w postaci przepisu prawa podatkowego, który określałby, w jaki sposób miałby ustalić wartość otrzymanych świadczeń. Warto przypomnieć, iż umowę dożywocia regulują przepisy artykułów 908 i nast. Kodeksu cywilnego. Na mocy umowy dożywocia w zamian za przeniesienie własności nieruchomości przez daną osobę, nabywca tejże nieruchomości zobowiązuje się do zapewnienia zbywcy dożywotniego utrzymania. W braku odmiennych postanowień umowy, winno się to dokonać przez przyjęcie zbywcy jako swojego domownika i dostarczenie mu jedzenia, ubrania, miejsca do mieszkania, mediów oraz przez zapewnienie mu dostępu do opieki medycznej i pomocy w chorobie. Dożywotnikowi powinno się też zapewnić, po jego śmierci, pogrzeb. Jak widać, dożywotnik zyskuje więc często z racji umowy dożywocia, w zamian niejako za nieruchomość, szereg świadczeń, których wymierną wartość lepiej lub gorzej da się określić. Z punktu jednak widzenia podatku dochodowego, zdaniem Sądu, brak jest przepisu, który by mógł do tego posłużyć, dożywotnik nie musi, a nawet nie może faktycznie, wykazywać wartości osiągniętego potencjalnego przychodu.
Dziwić może fakt, iż ten sam sąd (jednak w innym składzie orzekającym - w drugiej ze spraw kto inny pełnił funkcję sędziego sprawozdawcy) w parę dni później przyjął w swym orzeczeniu, iż umowa dożywocia ma charakter odpłatny, a dożywotnik, będący beneficjentem świadczeń w zamian za przeniesienie prawa własności nieruchomości, osiąga z tego tytułu przychód, który należy odpowiednio oszacować i opodatkować. W zapadłym 4 marca wyroku (sygnatura II FSK 749/12) sąd, na gruncie identycznego niemal stanu faktycznego, jaki był podstawą wydania pierwszego ze wspomnianych orzeczeń z 25 lutego, wydał zupełnie odmienne orzeczenie, uchylając zapadły wcześniej, korzystny dla podatnika wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. W wyroku tym WSA przestawił jednakowe stanowisko, jak NSA w wyroku z 25 lutego, stwierdzając, iż dożywotnik nie ma obowiązku rozpoznawać z tytułu tejże umowy przychodu, brak jest bowiem ceny, która pozwoliłaby na zastosowanie art. 19 ustęp 1 ustawy o PIT. Naczelny Sąd Administracyjny postanowił jednak uchylić tenże wyrok.
Sytuacja, iż ten sam sąd, na przestrzeni paru dni, rozpatrując dwie niemal identyczne sprawy wydaje dwa zgoła odmienne i przeciwne orzeczenia, może wprawiać w zakłopotanie i zdziwienie. Sędziowie są co prawda niezwiśli jednak z drugiej strony nie powinno się różnicować sytuacji prawnopodatkowej podatników w tych samych stanach faktycznych. Orzecznictwo sądów administracyjnych, mimo braku precedensowego jego charakteru, winno rozjaśniać sytuację podatników, zamiast dodatkowo ją komplikować. Nie sposób w związku z tym określić, jak zachowają się organy podatkowe i inne sądy w sytuacji, gdy trafi do nich zagadnienie rozpoznania przychodu u przyszłych czy obecnych dożywotników. Najbezpieczniejsze jest zatem uzyskać rozstrzygnięcie w swojej indywidualnej sprawie bowiem powyższe orzeczenia nie mają charakteru ogólnie wiążącego.
Jarosław Włoch
radca prawny, Departament Doradztwa Podatkowego Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych w Krakowie
Artykuł ma charakter jedynie informacyjny i stanowi publikację zainspirowaną treścią artykułów prasowych, interpretacji organów podatkowych i orzeczeń sądów administracyjnych. Nie stanowi porady ani opinii podatkowej czy prawnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 i art. 31 ustawy o doradztwie podatkowym (Dz. U. z 1996 r. Nr 102, poz. 475, ze zm.) i jest odzwierciedleniem poglądów wyrażanych przez autorów publikacji. Małopolski Instytut Studiów Podatkowych Sp. z o.o. nie bierze odpowiedzialności za ewentualne skutki podejmowanych decyzji na ich podstawie.
