Ponaglenie i skarga na opieszałość organu podatkowego

Terminy ustawowe

Sprawy podatkowe muszą być rozstrzygane możliwie szybko i przy zastosowaniu najprostszych środków. Zasada ta wynika z art. 125 § 1 Ordynacji podatkowej.

Urząd skarbowy ma zasadniczo miesiąc na rozpatrzenie sprawy wymagającej przeprowadzenia postępowania dowodowego i wydanie decyzji. W przypadkach szczególnie skomplikowanych postępowanie podatkowe może trwać do 2 miesięcy. Należy jednak pamiętać, że postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne, a od decyzji wydanej przez urząd skarbowy można odwołać się do dyrektora izby administracji skarbowej. Odwołanie powinno być rozpatrzone zasadniczo w ciągu 2 miesięcy. Czas trwania postępowania odwoławczego może wydłużyć się z powodu rozprawy. Na załatwienie sprawy, w której przeprowadzono rozprawę lub podatnik złożył wniosek o jej przeprowadzenie, są 3 miesiące.

Wspomniane terminy to efektywny czas przewidziany na przeprowadzenie postępowania. Nie wlicza się do nich: czasu zawieszenia postępowania, terminów określonych w przepisach prawa podatkowego na dokonanie określonych czynności oraz okresów opóźnień spowodowanych z winy podatnika lub z przyczyn niezależnych od organu podatkowego.

Po pierwsze ponaglenie

Upływ terminu nie pozbawia organu podatkowego kompetencji do załatwienia sprawy i wydania decyzji. Ma on jednak obowiązek powiadomić podatnika o każdym przypadku zwłoki, chociażby nie był za nią odpowiedzialny. Musi podać przyczynę opóźnienia i wskazać nowy termin wydania rozstrzygnięcia.

Sposobem na przyspieszenie działań urzędników jest ponaglenie. Można je złożyć w razie niedotrzymania terminu ustawowego lub wyznaczonego w przypadku zwłoki. Ponaglenie na niezałatwienie sprawy w terminie przez urząd skarbowy wnosi się do dyrektora izby administracji skarbowej, a ponaglenie na dyrektora izby administracji skarbowej - do Szefa KAS. Taki tryb wynika z art. 141 § 1 Ordynacji podatkowej.

Jeżeli organ rozpatrujący ponaglenie uzna je za uzasadnione, wyznacza dodatkowy termin załatwienia sprawy oraz zarządza wyjaśnienie przyczyn opóźnienia i ustalenie osób za to odpowiedzialnych. W razie potrzeby podejmuje również środki zapobiegające nieprzestrzeganiu terminów w przyszłości. Stwierdza też, czy niezałatwienie sprawy w terminie miało miejsce z rażącym naruszeniem prawa, co pozwala uzyskać odszkodowanie. Rażące naruszenie prawa występuje w przypadku naruszenia prawa w sposób oczywisty i ciężki. Nie wystarczy samo przekroczenie przez organ podatkowy ustawowego terminu załatwienia sprawy. To przekroczenie musi być znaczne i niezaprzeczalne. Rażące opóźnienie w podejmowanych czynnościach ma być bezsprzecznie pozbawione jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia (por. wyrok NSA z dnia 21 lutego 2019 r., sygn. akt I FSK 1338/18).

Sprawa w sądzie

Złożenie ponaglenia otwiera drogę do wniesienia do sądu administracyjnego skargi na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania. Skuteczność uruchomienia tego trybu nie zależy od tego, czy, kiedy i w jaki sposób ponaglenie zostanie rozpatrzone. Skargę można bowiem złożyć w każdym czasie po wniesieniu ponaglenia. Stanowi o tym art. 53 § 2b Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Rozpatrzenie skargi wymaga zbadania toku i poprawności wykonywanych przez organ podatkowy czynności, koncentracji materiału dowodowego, prawidłowości i celowości działań z punktu widzenia rozstrzygnięcia kończącego sprawę. Bezczynność występuje w przypadku niepodejmowania żadnych działań w celu załatwienia sprawy w terminie. Przewlekłość oznacza opieszałe, niesprawne i nieskuteczne prowadzenie postępowania podatkowego, w wyniku czego trwa ono dłużej niż to konieczne do wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych sprawy, np. wyznaczanie bez wyraźnej przyczyny nowych terminów zakończenia sprawy, wykonywanie czynności w dużych odstępach czasu czy przeprowadzanie niepotrzebnych dowodów. Ocena, czy w danym przypadku można mówić o opieszałości, powinna być dokonana z uwzględnieniem specyfiki i charakteru sprawy. Sam długi czas trwania postępowania podatkowego nie musi świadczyć o jego przewlekłości.

Rezultatem uwzględnienia skargi jest zobowiązanie organu podatkowego do wydania rozstrzygnięcia w określonym terminie. Jeżeli natomiast jeszcze przed wydaniem wyroku sprawa zostanie załatwiona, sąd stwierdza dopuszczenie się przez organ podatkowy bezczynności lub przewlekłego prowadzenia postępowania. Sąd, uwzględniając skargę, może ponadto orzec z urzędu albo na wniosek podatnika o wymierzeniu organowi podatkowemu grzywny lub przyznaniu na rzecz podatnika od organu podatkowego sumy pieniężnej. Przewiduje to art. 149 § 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Grzywna wymierzana jest w wysokości do dziesięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim ogłaszanego przez GUS. Sumę pieniężną przyznaje się w wysokości do pięciokrotności tego wynagrodzenia. To, czy i który środek (lub oba) ma być zastosowany, zależy od uznania sądu. Problem jednak w tym, że jako podstawę wyliczeń stosowane są dwa różne wskaźniki, tj. przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w danym roku (w 2018 r. było to 4.585,03 zł) lub przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej pomniejszone o potrącone składki ZUS (w 2018 r. było to 4.003, 88 zł). Obecnie daje to więc maksymalne kwoty grzywny i sumy pieniężnej na poziomie odpowiednio: 45.850,30 zł i 22.925,15 zł albo 40.038,80 zł i 20.019,40 zł (por. wyroki NSA: z dnia 25 lipca 2019 r., sygn. akt II OSK 1233/19 oraz z dnia 24 maja 2019 r., sygn. akt I OSK 2515/17).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2019 r. poz. 900 ze zm.)

Ustawa z dnia 30.08.2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2018 r. poz. 1302 ze zm.)

autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 93 (1655) z dnia 2019-11-21

GOFIN podpowiada