Przegrany arbitraż a koszty uzyskania przychodów

Strony zawierając taką klauzule w umowach mają przede wszystkim na celu przyśpieszenie rozwiązania sporu i jego polubowne rozstrzygnięcie. Negatywny wyrok trybunału dla jednej ze stron oznacza najczęściej obowiązek pokrycia drugiej stronie kosztów poniesionych na reprezentujących ją prawników. W praktyce powstają wątpliwości, czy zasądzone przez taki trybunał na jednego z kontrahentów koszty postępowania mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie zawierają szczególnych rozwiązań dotyczących zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kosztów procesowych, dlatego zastosowanie powinny znaleźć tutaj ogólne reguły z art. 15 ust. 1 tej ustawy. Zgodnie z tym przepisem, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy. Ustawodawca oparł tę konstrukcję na zasadzie klauzuli generalnej ( koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów oraz zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów) z enumeratywnym wyłączeniem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy. Literalne brzmienie przepisu art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie pozostawia wątpliwości, że nie wszystkie wydatki poniesione przez podatnika, stanowiące z ekonomicznego punktu widzenia koszty działalności, są kosztem uzyskania przychodów. Aby określony wydatek można było uznać za koszt uzyskania przychodu, pomiędzy tym wydatkiem a osiągnięciem przychodu musi zachodzić związek przyczynowo-skutkowy tego typu, że poniesienie wydatku ma lub może mieć wpływ na powstanie lub zwiększenie tego przychodu, zachowanie albo zabezpieczenie jego źródła. Każdorazowy wydatek poniesiony przez podatnika powinien podlegać indywidualnej ocenie w celu dokonania jego kwalifikacji prawnej. Wyjątkiem jest jedynie sytuacja, gdy ustawa wyraźnie wskazuje jego przynależność do kategorii kosztów uzyskania przychodów lub wyłącza możliwość zaliczenia go do tego rodzaju kosztów. W pozostałych przypadkach należy natomiast zbadać istnienie związku pomiędzy poniesionym kosztem a powstaniem przychodu lub zabezpieczeniem źródła uzyskiwania przychodów.

Na tle powyższych uregulowań podatnicy argumentują, że wydatki na postępowanie arbitrażowe prowadzone np. celem renegocjacji cen umowy mogą stanowić koszty uzyskania przychodów, w sytuacji, gdy są związane z prowadzoną działalnością gospodarczą a wdanie się w spór jest uzasadnione okolicznościami sprawy (np. Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z dnia 1 września 2009 r., IPPB3/423-357/09-2/GJ). Organy podatkowe nie dopuszczają jednak takiej możliwości. Ich zdaniem (przywołana powyżej interpretacja) ocena w zakresie zakwalifikowania wydatku do kosztów uzyskania przychodów, po stronie podatnika prowadzącego działalność gospodarczą uzasadnia zwiększone w stosunku do niego oczekiwania co do umiejętności, wiedzy, skrupulatności i rzetelności, zapobiegliwości i zdolności przewidywania a także znajomości obowiązującego prawa oraz następstw z niego wynikających w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej. Organy wskazują, że, wydatek w postaci zwrotu kosztów zastępstwa procesowego-arbitrażu wszczętego celem rozwiązania sporu co do zasadności renegocjacji cen, który podatnik jako strona przegrana miała obowiązek ponieść, w żaden sposób nie odniesie się do jego przychodów. Nie wystąpi tu ani związek bezpośredni, ani choćby pośredni z potencjalnym przychodem. Chociaż podatnik, ma prawo renegocjować cenę, a w razie sporu, na podstawie klauzuli umownej wystąpić do sądu arbitrażowego o jego rozstrzygnięcie, to należy wziąć pod uwagę, iż w przypadku renegocjacji konieczność oddania sporu pod arbitraż i koszty z tym związane wynikają z tego, że podatnik nie dołożył należytej staranności na etapie rozpoczęcia renegocjacji cen. Organy podatkowe nie wykluczają tym samym w ogóle zaliczania wydatków przegranego arbitrażu do kosztów. Uzależniają je jednak od dochowania należytej staranności na etapie inicjowania tego postępowania.

Marcin Parulski

Konsultant w Departamencie Doradztwa Podatkowego Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych