Zajęcie wierzytelności pieniężnych sposobem fiskusa na egzekwowanie należności
Podatnik, który nie reguluje na bieżąco podatków, powinien mieć świadomość, że fiskus dysponuje szerokim katalogiem narzędzi pozwalających na wyegzekwowanie należnych mu środków. Ma m.in. prawo przejąć na spłatę niezapłaconych podatków pieniądze, jakie winni są podatnikowi kontrahenci z tytułu dostaw towarów, robót czy usług. Z kolei do dłużnika zajętej wierzytelności należą określone obowiązki, których niewypełnienie wiąże się z przykrymi konsekwencjami.
Fiskus odbiorcą płatności z faktury
Urzędy skarbowe mają wiele możliwości wyegzekwowania niezapłaconych przez podatników podatków. Blokada konta bankowego czy egzekucja z nieruchomości to tylko niektóre z nich. Fiskus coraz częściej sięga do wierzytelności, jakie przysługują przedsiębiorcom od ich kontrahentów z tytułu dostaw towarów i świadczenia usług. Bywa i tak, że przedsiębiorcy, którzy zalegają z płatnościami podatków, ponieważ nie mogą odzyskać swoich pieniędzy od kontrahentów, sami informują urzędników prowadzących wobec nich egzekucję, wskazując kto i ile jest im winny. Wówczas organ egzekucyjny, w oparciu o art. 89 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, dokonuje zajęcia wierzytelności pieniężnej.
W takiej sytuacji do dłużnika przedsiębiorcy wysyłane jest zawiadomienie o zajęciu wierzytelności pieniężnej. Wówczas kwotę, jaką powinien zapłacić przedsiębiorcy, musi przekazać urzędowi skarbowemu. Chodzi przy tym wyłącznie o kwotę stanowiącą sumę egzekwowanej należności, odsetek za zwłokę i kosztów egzekucyjnych. Jeżeli wierzytelność jest od niej większa, nadwyżka trafia do przedsiębiorcy.
Należy zwrócić uwagę, że w ciągu 7 dni od otrzymania zawiadomienia o zajęciu kontrahent ma obowiązek złożyć oświadczenie, czy:
- uznaje zajętą wierzytelność,
- przekaże organowi egzekucyjnemu z zajętej wierzytelności kwoty na pokrycie należności lub z jakiego powodu odmawia tego przekazania,
- toczyła się lub toczy sprawa o zajętą wierzytelność w sądzie bądź przed innym organem.
Ponadto organ egzekucyjny zawiadamia zobowiązanego, że nie wolno mu zajętej kwoty odebrać, ani też nią rozporządzać.
Kara pieniężna
Na dłużnika zajętej wierzytelności, który nie wykonuje lub nienależycie wykonuje ciążące na nim obowiązki związane z zajęciem wierzytelności, może być nałożona kara pieniężna. Wynika to z art. 168e ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Przy czym kara ta może wynieść do 3.800 zł.
Jeżeli urząd skarbowy zdecyduje się zastosować tę karę, jej wysokość powinna być adekwatna do charakteru i wagi sprawy, skutków niewypełnienia nałożonych obowiązków, a także sytuacji majątkowej i finansowej danej osoby. Jest ona nakładana w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie.
W przypadku gdy kontrahentem winnym przedsiębiorcy pieniądze jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, karę pieniężną dostaje pracownik wyznaczony do realizacji zajęcia. Jeżeli taka osoba nie została wskazana, ukarania powinien spodziewać się kierownik bezpośrednio odpowiedzialny za realizację zajęcia, w spółce prawa handlowego - odpowiedzialny członek zarządu, a w spółce cywilnej - wspólnik.
Trzeba wiedzieć, że kara porządkowa może być powtarzana. Jest to dopuszczalne, gdy w dodatkowo wyznaczonych terminach dłużnik przedsiębiorcy nadal uchyla się od wykonania swoich obowiązków.
Przymusowe ściągnięcie
Kontrahent przedsiębiorcy, który będzie uchylał się od przekazania urzędowi skarbowemu zajętej kwoty, mimo że wierzytelność została przez niego uznana i jest wymagalna, naraża się na jej przymusowe ściągnięcie. Może być wobec niego wszczęte postępowanie egzekucyjne. Stanowi o tym art. 91 w związku z art. 71b ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Podstawą wystawienia tytułu wykonawczego, bez którego niemożliwe byłoby prowadzenie egzekucji, jest postanowienie określające wysokość nieprzekazanej kwoty. Można złożyć na nie zażalenie, a potem skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
W tym miejscu warto zwrócić uwagę na wyrok WSA w Szczecinie z dnia 14 lipca 2010 r., sygn. akt I SA/Sz 265/10. Sąd zajął się sprawą dłużnika, który uznał wierzytelności zobowiązanego, jednakże zastrzegł, iż ze względu na brak wpływu pieniędzy od swoich kontrahentów spłata będzie następować w miarę posiadanych środków. Ponieważ dłużnik nie realizował zajętej wierzytelności, naczelnik urzędu skarbowego wydał postanowienie, w którym uznał, iż uchylał się on bezpodstawnie od jej realizacji. Dyrektor izby skarbowej podtrzymał stanowisko naczelnika urzędu skarbowego. Uznał, iż powoływane w zażaleniu okoliczności, że brak zapłaty zajętej wierzytelności nie wynika ze złej woli, lecz z obiektywnych i wykazanych przed organem egzekucyjnym przyczyn, m.in. upadłości zleceniodawcy, nie ma znaczenia w tej sprawie.
Podatnik wniósł wprawdzie skargę na wymienione postanowienie do WSA, Sąd przyznał jednak rację organom podatkowym i ją oddalił.
WSA wskazał, że podstawą do uchylania się przez dłużnika od przekazania zajętej wierzytelności albo jej części organowi egzekucyjnemu, w rozumieniu art. 71a § 9 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, mogą być tylko takie okoliczności prawne, które umożliwiają mu skuteczne uchylanie się od wykonania zobowiązania względem wierzyciela (np. zarzut przedawnienia, potrącenia itp.). Użyte w tym przepisie określenie "bezpodstawnie uchyla się" nie odnosi się bowiem do okoliczności związanych ze złą kondycją finansową dłużnika zajętej wierzytelności.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm.).
autor: Małgorzata Smolnik
Gazeta Podatkowa Nr 695 z dnia 2010-09-06