Raport z „Badania czasu i warunków pracy nauczycieli” - odpowiedź na komunikat ZNP

Tymczasem z Karty Nauczyciela wynika, że powinni pracować maksymalnie 40 godzin tygodniowo. - Kierownictwo resortu edukacji narodowej chowa głowę w piasek i nawet nie zaszczyciło nas na konferencji. Będziemy się domagać od Krystyny Szumilas, minister edukacji narodowej, aby dokonała odpowiednich zmian w przepisach - komentuje sprawę Sławomir Broniarz, prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego. Broniarz dodaje, że ZNP będzie żądać od rządu odciążenia nauczycieli od natłoku prac. Z badań wynika, że nauczyciele pracują nawet w soboty i niedziele... (Forsal.pl)

- - - - - -

Pięć czynności nauczyciel wykonuje codziennie i te zajmują mu w typowym tygodniu 34 godz. 35 min. Tak twierdzą nauczyciele. Nie dotyczy to okresów nietypowych w ciągu roku szkolnego. Wszystkie czynności zsumowane w badaniu DAR dają łącznie wynik 46 godz. 40 minut tygodniowo. Liczba lekcji nie wydłuża czasu przeznaczonego na czynności pozalekcyjne. 17 proc. nauczycieli uważa, że pensum jest za niskie, wobec 5 proc., który uważa je za zbyt wysokie. "Badanie czasu i warunków pracy nauczycieli " prowadzone było przez Zespół Badań Nauczycieli IBE w ramach projektu systemowego pt. "Badanie jakości i efektywności edukacji oraz instytucjonalizacja zaplecza badawczego" finansowanego z PO KL. Badaniami objęto nauczycieli, którzy między wrześniem 2011 r. a grudniem 2012 r. czynnie prowadzili zajęcia lekcyjne, uczyli przedmiotów ogólnokształcących, pracowali w szkołach dla dzieci i młodzieży (nie w szkołach dla dorosłych) na wszystkich etapach edukacji od szkoły podstawowej po ponadgimnazjalną. W projekcie badawczym zastosowano zarówno metody jakościowe, jak i ilościowe. Badanie ilościowe oparto na dwóch niezależnych od siebie technikach badawczych z dwiema odrębnymi próbami losowymi. 

Badanie jakościowe, zrealizowane poprzez 24 wywiady grupowe FGI: * katalog czynności zawodowych nauczycieli oraz słownik pojęć, zgodne z realiami pracy nauczycielskiej i dopasowanych do sposobu, w jaki ją opisują sami nauczyciele. Ankieta internetowa (CAWI), zrealizowana na próbie losowej 4762 nauczycieli z 921 szkół: * czas poświęcany na realizację poszczególnych czynności zawodowych w typowym tygodniu respondenta, * częstotliwość wykonywania różnych czynności z katalogu czynności zawodowych i czas poświęcany na nie jednorazowo. Badanie DAR (day after recall) realizowane metodą wywiadu bezpośredniego wspomaganego komputerem (CAPI), zrealizowane na próbie 2617 nauczycieli z 477 szkół; próbę tę można również traktować jako próbę 2617 dni pracy nauczyciela w trakcie roku szkolnego. Udział w badaniu był dobrowolny. Projekt badawczy poprzedziły konsultacje ze związkami zawodowymi, a także wnikliwa analiza innych badań, polskich i zagranicznych, czasu pracy, w tym także czasu pracy nauczycieli.

Listopad 2011 r. - grudzień 2012 r. Prace nad raportem zakończyły się w pierwszym tygodniu czerwca, zgodnie z zapowiedzią Instytutu, po trzech miesiącach od przekazania baz danych przez wykonawcę badania w terenie firmę SMG/KRC. 

Kontakty z ludźmi - odpowiada 96 proc. ankietowanych nauczycieli. Osobisty rozwój - wskazują na drugim miejscu - 85 proc. wskazań.

38 proc. z nich, mając 15 lat, mieszkało na wsi. W małym mieście do 20 tys. mieszkańców mieszkało w tym wieku 22 proc. nauczycieli, w mieście średniej wielkości (pow. 20 tys. do 100 tys.) - 26 proc., a w dużym mieście (pow. 200 tys.) - 13 proc. Najczęściej nauczyciele pracują w takim samym otoczeniu, w jakim wzrastali: 58 proc. nauczycieli wychowujących się na wsi teraz również pracuje na wsi, podobnie nauczyciele, którzy mieszkali w wieku 15 lat w małych miastach w 49 proc. pracują w małych miastach, analogicznie 62 proc. z miast średniej wielkości uczy w szkołach położonych w takich właśnie miastach oraz 58 proc. nauczycieli pochodzących z dużych miast uczy w dużych miastach. Na wieś przeprowadziło się 12 proc. nauczycieli wzrastających w dużych miastach, 17 proc. z miast średnich i 33 proc. z małych miast. W dużym mieście z kolei pracuje 7 proc. nauczycieli pochodzących ze wsi, 5 proc. z małego miasta, 7  proc. z miasta średniej wielkości. 

Ciekawą obserwacją jest wysokie zaangażowanie społeczne nauczycieli. Zdecydowana większość (85 proc.) nauczycieli zadeklarowała, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy wykonywała nieodpłatną pracę na rzecz innych. Jednocześnie częściej były to kobiety niż mężczyźni i była to raczej praca, którą wykonywali indywidualnie (63 proc.) niż w ramach jakichś instytucji.

53  proc. nauczycieli deklaruje, że woli pracować w domu, 8 proc. - w szkole, 3 5  proc. deklaruje, że niektóre czynności woli wykonywać w domu, a inne w szkole, a dla 4 proc. miejsce wykonywania czynności zawodowych nie ma znaczenia. 

 78 proc. nauczycieli uważa, że pensum nie jest ani za wysokie, ani za niskie, 1 proc. - że jest ono zdecydowanie za wysokie, 4 proc. za raczej wysokie, podczas gdy 10 proc. sądzi, że pensum jest raczej za niskie , a 7 proc. - zdecydowanie za niskie.

Badanie pozwoliło wyodrębnić 54 czynności wykonywane przez nauczycieli, określić, jak często nauczyciele wykonują te czynności i ile poświęcili na nie czasu, gdy wykonywali je ostatni raz. 

Wyniki badania dają podstawę do określenia czasu pięciu czynności codziennych jako dominującego składnika czasu pracy. Te czynności to: prowadzenie lekcji, przygotowywanie lekcji, prowadzenie innych zajęć, przygotowywanie innych zajęć, sprawdzanie prac. Pozostałe czynności pełnią zdecydowanie mniejszą rolę w budżecie czasu nauczycieli i są na ogół wykonywane znacznie rzadziej. Wszystkie inne czynności, poza prowadzenim dzienników, które - jak wynika z badania fokusowego, ma miejsce przede wszystkim podczas lekcji - wykonywane są dużo rzadziej, a niektóre sporadycznie. Warto jednak przyjrzeć się niektórym z nich: 

Średnio indywidualne rozmowy z rodzicami zajmują niewiele ponad pól godziny w skali tygodnia, co stanowi ponad 1 proc. całego czasu pracy (patrz tabela 5).

W typowym tygodniu roku szkolnego czas poświęcony na pięć czynności codziennych nauczyciel e pełnoetatowi szacują średnio na 34 godz. 35 min. (ankieta internetowa). Nie dotyczy to okresów nietypowych w ciągu roku szkolnego. Wszystkie czynności zsumowane w badaniu DAR dają łącznie wynik 46 godz. 40 minut tygodniowo. Po "wielkiej piątce" kolejną pozycją w budżecie czasu jest tworzenie dokumentacji przebiegu nauczania i prac y szkoły, które jednak zajmuje tylko około 6 proc. całego czasu pracy. Na samokształcenie i doskonalenie zawodowe nauczyciele przeznaczają 4  proc. czasu. Indywidualne kontakty z rodzicami zajmują średnio zaledwie 1,3 proc. czasu. Na czynności skatalogowane jako "inne" nauczyciele poświęcają aż 4 godz. 40 minut tygodniowo ze wykazanych 46 godz. 40 min.

Wydawać by się mogło, że istnieje prosta zależność: każda godzina prowadzonej przez nauczyciela lekcji wymaga określonego, stałego nakładu pracy pozalekcyjnej. Stąd oczywista wydawałoby się, że im więcej godzin tablicowych, tym więcej czasu nauczyciele poświęcają także na czynności takie jak przygotowanie lekcji i sprawdzanie prac. Jednak okazało się, że ta zależność jest bardziej złożona - o ile w przypadku nauczycieli, którzy nie mają pełnego pensum 18 godzin widać wyraźnie zależność liniową - im więcej nauczyciel ma godzin tablicowych, tym dłużej pracuje w ogóle, to wówczas, gdy nauczyciel ma co najmniej pełne pensum, czas jego pracy stabilizuje się na zbliżonym poziomie, nie wzrastając z kolejnymi godzinami ponadwymiarowymi. Inaczej mówiąc, czy nauczyciel prowadzi 18 godzin lekcyjnych czy 20 lub 25 - pozostałe czynności codzienne zajmują mu sumarycznie mniej więcej tyle samo czasu.

- - - - - -
Samorządy nie lekceważą wyników raportu rocznego czasu pracy nauczycieli, ale nie podoba im się to, że jest za bardzo subiektywy. Jego wyniki opierają się na opiniach nauczycieli, opisywanych w ankietach. Z opublikowanego dziś raportu wynika, że średnio pracują oni w tygodniu ponad 46 godzin.
Andrzej Porawski ze Związku Miast Polskich ma wątpliwości co do metody przeprowadzania badania. Polegała ona na tym, że nauczyciel albo sam wypełniał ankietę w internecie lub ankieterowi relacjonował przebieg dnia poprzedniego. Zdaniem Andrzeja Porawskiego, w badaniu zabrakło obserwatora, który sprawdziłby, czy rzeczywiście nauczyciel zajmował się pracą tyle, ile deklarował w ankiecie. Do tego dochodzi problem polegający na tym, że badanie obejmowało tylko tygodnie robocze. Nie uwzględniono w nim wakacji i ferii, kiedy nauczyciele praktycznie wcale nie zajmują się pracą.
Teraz w Ministerstwie Edukacji Narodowej trwają ostatnie pracę nad założeniami do ustawy zmieniającej Kartę Nauczyciela. Związek Nauczycielstwa Polskiego nie wyklucza, że wyniki tego raportu będą wykorzystywane w ich walce o utrzymanie dotychczasowych praw pracowniczych pedagogów. (IAR)