Rosną wydatki Polaków na żywność. Trend jest niepokojący

Wydatki na żywność i napoje bezalkoholowe miały, podobnie jak w latach poprzednich, najwyższy udział w strukturze wydatków ogółu gospodarstw domowych - 25,1 proc. Stanowiły one od 21,1 proc. w gospodarstwach pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym do 31,7 proc. w gospodarstwach rolników.
Co ciekawe od 2015 r. Polacy wydają coraz więcej na produkty spożywcze. Pięć lat temu wydatki na zakupy spożywcze stanowiły 24 proc. ogólnej kwoty wydatków. Od tamtego momentu systematycznie rosły (2016 r. - 24,2 proc., 2017 r. - 24,3 proc., 2018 r. - 24,8 proc.), aby w 2019 r. przekroczyć 25 proc.

Trend jest niepokojący, a dane GUS pokazują pomimo wzrostu dochodów polskich konsumentów udział wydatków na żywność delikatnie rośnie zamiast spadać. Zgodnie z prawem Engla, wraz ze wzrostem dochodów konsumenta udział wydatków na żywność w jego wydatkach ogółem zmniejsza się. W Polsce udział wydatków tej kategorii w ostatnich latach bardzo powoli, ale systematycznie rośnie. Warto dodać, że w Niemczech przeciętne gospodarstwo domowe wydaje na produkty spożywcze i napoje niecałe 14 proc. swojego miesięcznego budżetu.

Rosnące wydatki na żywność w Polsce mogą wynikać z kilku czynników. Po pierwsze z rosnącej konsumpcji dóbr bardziej luksusowych o wyższej jakości, ale jednocześnie droższych. Ten trend był jednym z najbardziej widocznych na krajowym rynku FMCG w ostatnich latach. Zwiększenie udziału tej kategorii w wydatkach polskich gospodarstw domowych można łączyć z silniejszym na tle pozostałych dóbr konsumpcyjnych wzrostem cen żywności.

Drugą w kolejności istotną pozycję w wydatkach gospodarstw domowych stanowiły wydatki na użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii. Udział tego rodzaju wydatków w wydatkach ogółem wyniósł przeciętnie 18,0 proc. Najniższy był w gospodarstwach domowych rolników (13,9 proc.), a najwyższy w gospodarstwach domowych rencistów (22,6 proc.).

W przypadku głównych grup towarów i usług konsumpcyjnych, między rokiem 2019 a 2018, zmiany udziału w strukturze wydatków ogółu gospodarstw domowych wyniosły od -0,8 p. proc. (transport) do +0,5 p. proc. (edukacja).

W 2019 r. 61,0 proc. gospodarstw domowych dysponowało przeciętnym miesięcznym dochodem rozporządzalnym na osobę wynoszącym poniżej 2000 zł (67,3 proc. w 2018 r.), 33,7 proc. gospodarstw domowych miało dochód od 2000 do 4000 zł na osobę (28,3 proc. w 2018 r.), 3,9 proc. gospodarstw dysponowało dochodem od 4000 do 6000 zł na osobę (3,0 proc. w 2018 r.), a 6000 zł lub więcej na osobę miało 1,4 proc. gospodarstw domowych (1,2 proc. w 2018 r.).

Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny 20 proc. osób o najwyższych dochodach (V grupa kwintylowa) wyniósł 3491 zł i, podobnie jak w 2018 r., był 4,9 raza wyższy (w 2018 r. wyniósł 3277 zł) od analogicznego dochodu 20 proc. osób uzyskujących najniższe dochody (I grupa kwintylowa.

W gospodarstwach 20 proc. osób znajdujących się w najlepszej sytuacji dochodowej skumulowanych było 38,3 proc. dochodów całej badanej zbiorowości gospodarstw domowych (w 2018 r. - 38,7 proc.), natomiast w gospodarstwach 20 proc. osób pozostających w najgorszej sytuacji - 7,8 proc. (w 2018 r. - 7,9 proc.). Różnica dochodów skumulowanych pomiędzy skrajnymi grupami kwintylowymi spadła o 0,3 p. proc. do 30,5 p. proc.
Przeciętne miesięczne wydatki na 1 osobę w V grupie kwintylowej były 2,6 raza wyższe niż w I grupie kwintylowej.

Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w najwyższej grupie kwintylowej wyniósł 59,7 proc., a w najniższej - 112,6 proc. Jak w latach poprzednich, gospodarstwa najbiedniejsze nadal były zmuszone korzystać ze swoich oszczędności lub pożyczek, czy kredytów, i to nawet w nieco wyższym stopniu niż w roku 2018, w którym udział ten wyniósł 107,6 proc.

Czynnikiem silnie różnicującym dynamikę i strukturę dochodów oraz wydatków gospodarstw domowych jest miejsce zamieszkania. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w gospodarstwach domowych zamieszkujących miasta był wyższy o 28,4 proc. niż na wsi (w 2018 r. o 29,9 proc.).

Różnice te wynikały z wysokości dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe, jak również związane były z większą liczbą osób wchodzących w skład gospodarstw domowych zamieszkujących wieś. Podobnie wyglądała sytuacja w przypadku wydatków gospodarstw domowych. Wydatki na osobę w gospodarstwach domowych zamieszkujących miasta były o 34,8 proc. wyższe niż na wsi (w 2018 r. o 34,5 proc.).

Przyglądając się terytorialnemu zróżnicowaniu dochodu rozporządzalnego na osobę w 2019 roku zauważamy, że dochód wyższy od średniej krajowej wystąpił w województwach: mazowieckim, dolnośląskim, śląskim i pomorskim. Tak jak w roku poprzednim, zdecydowanie najwyższe przeciętne dochody na 1 osobę wykazywały gospodarstwa domowe z województwa mazowieckiego (2108 zł). Dochody te były wyższe o 15,9 proc. niż przeciętny krajowy dochód na osobę. Ponownie najniższe dochody uzyskiwały gospodarstwa z województwa podkarpackiego (1471 zł) - o 19,1 proc. poniżej średniej krajowej.

Rozpiętość pomiędzy najwyższym a najniższym przeciętnym dochodem na osobę w województwach, w odniesieniu do średniej krajowej, zmniejszyła się o 5,4 p. proc. w porównaniu z rokiem poprzednim i wyniosła 35,0 p. proc.

W przypadku wydatków przeciętne miesięczne wartości powyżej średniej dla Polski w 2019 r. odnotowano w województwach: mazowieckim, dolnośląskim, łódzkim, pomorskim, opolskim, śląskim i zachodniopomorskim.
Podobnie jak w roku poprzednim, najwyższe przeciętne miesięczne wydatki na osobę (1476 zł), odnotowano w województwie mazowieckim i były one wyższe od przeciętnej ogólnopolskiej o 17,9 proc. Najniższe przeciętne wydatki na 1 osobę wystąpiły w województwie warmińsko-mazurskim (1007 zł) i w porównaniu do średniej dla całego kraju były one mniejsze o 19,6 proc.

Rozpiętość pomiędzy najwyższymi a najniższymi średnimi wydatkami na osobę w województwach zmniejszyła się o 1,3 p. proc. w porównaniu do 2018 roku i wyniosła 37,5 p. proc.

W 2019 r. utrzymała się tendencja spadkowa spożycia wielu podstawowych artykułów żywnościowych. Spadek dotyczył zwłaszcza warzyw (o 3,9 proc.), ryb i owoców morza (o 3,6 proc.), mleka (o 2,4 proc.), mięsa (o 2,3 proc.), pieczywa i produktów zbożowych (o 2,2 proc., w tym pieczywa o 5,4 proc.), olejów i tłuszczów (o 1,9 proc.) oraz wędlin i przetworów mięsnych (o 1,5 proc.). Najbardziej wzrosło natomiast spożycie serów i twarogów (o 2,3 proc.) oraz owoców (o 1,1 proc.). Na spadek poziomu spożycia mógł mieć wpływ wzrost wydatków na gastronomię, który w 2019 r. wyniósł 4,6 proc.

Poziom spożycia artykułów żywnościowych zależy w dużym stopniu od dochodów osiąganych przez gospodarstwa domowe. Wraz ze wzrostem ich zamożności, wyższy był poziom spożycia niektórych artykułów żywnościowych takich jak pieczywo i produkty zbożowe, mięso, warzywa, owoce, sery i twarogi oraz wody mineralne i źródlane.

W roku 2019 wystąpił wysoki wzrost poziomu wyposażenia gospodarstw domowych w zmywarkę do naczyń (o 10,2 proc.), konsolę do gier (o 8,3 proc.), smartfon (o 6,8 proc.). W porównaniu z rokiem 2018 dynamika ta była jednak zauważalnie niższa, a dla części dóbr kierunek zmian uległ wręcz odwróceniu, skutkując spadkiem poziomu wyposażenia gospodarstw domowych w drukarkę (spadek o 4,9 proc., w 2018 r. wzrost o 10,9 proc.), zestaw kina domowego (spadek o 1,6 proc., w 2018 r. wzrost o 13,0 proc.).

Poziom wyposażenia gospodarstw domowych w przedmioty trwałego użytkowania zależy w dużym stopniu od ich sytuacji materialnej.

Gospodarstwa najbogatsze (V grupa kwintylowa) były znacznie lepiej wyposażone niż gospodarstwa najuboższe (I grupa kwintylowa). Podkreślić należy jednak, że różnice w stopniu wyposażenia pomiędzy V i I grupą kwintylową zmniejszyły się w stosunku do 2018 r., najbardziej - o 2,8 p. proc. - w przypadku zmywarki do naczyń, zaś dla pozostałych dóbr zmiany były nieznaczne (poniżej 1,0 p. proc.).

Pod względem wyposażenia w sprzęt nowej generacji taki jak urządzenie z dostępem do Internetu  czy smartfon lepiej wypadają gospodarstwa domowe zamieszkujące miasta niż gospodarstwa domowe mieszkające na wsi. W przypadku telewizora plazmowego lub LCD i zmywarki do naczyń wystąpiły niewielkie różnice, natomiast zdecydowanie większy odsetek gospodarstw domowych na wsi niż w mieście posiadał samochód osobowy, motocykl, skuter, motorower lub rower. W porównaniu z 2018 rokiem różnice w stopniu wyposażenia zmniejszyły się nieznacznie na korzyść wsi.

Pobierz darmowy program do rozliczeń PIT 2019