Za stratę w mieniu odszkodowanie dla pracodawcy
Pracownik, któremu powierzono zakładowe mienie, jest bardziej narażony na ryzyko wypłaty odszkodowania dla pracodawcy niż ten pracownik, na którym nie ciąży szczególna odpowiedzialność materialna. Odzyskanie równowartości szkody wyrządzonej w mieniu powierzonym nie wymaga od pracodawcy szczególnych starań, wystarczy tylko, że wykaże on zaistnienie szkody i osobę odpowiedzialną za nią. Natomiast pracownik musi się sporo natrudzić, aby uchylić się od obowiązku pokrycia szkody.
Wyrównanie szkody pod pewnymi warunkami
W ramach odpowiedzialności materialnej pracownika można wyodrębnić odpowiedzialność materialną typu ogólnego (ciąży na wszystkich pracownikach bez konieczności podpisywania umowy o odpowiedzialności materialnej) i odpowiedzialność za mienie powierzone. Generalnie pracownik odpowiada za szkodę w mieniu powierzonym do pełnej wysokości szkody (art. 124 K.p.). Aby jednak wyegzekwować od odpowiedzialnego materialnie pracownika zwrot wartości zaistniałej szkody, najpierw pracodawca musi prawidłowo powierzyć mu mienie - z obowiązkiem jego zwrotu lub wyliczenia się. Prawidłowe powierzenie mienia jest niezbędnym warunkiem zaistnienia odpowiedzialności materialnej pracownika. Konieczne jest też faktyczne wystąpienie szkody, a nie jedynie jej przewidywanie przez pracodawcę.
Odpowiedzialność za mienie powierzone obciąża niekiedy kilku pracowników, w przypadku gdy podpisali oni umowę o współodpowiedzialności materialnej. Wówczas ich odpowiedzialność za szkodę w mieniu ustalona jest w częściach określonych w umowie.
Niezależnie jednak od tego, czy mamy do czynienia ze wspólną odpowiedzialnością materialną czy też z odpowiedzialnością jednostkową, wysokość odszkodowania (które co do zasady powinno odpowiadać wysokości szkody), może zostać obniżona. Jest to uzasadnione szczególnie w sytuacji, gdy występują utrudnienia w nadzorze nad mieniem, w tym gdy:
- mienie znajduje się w pomieszczeniach, do których ze względu na potrzeby prawidłowej obsługi konsumentów mają dostęp również pracownicy innych działów albo inne osoby, a zwłaszcza w placówkach handlowych, w których nabywcy mają swobodny dostęp do towarów oraz gdy przyjmowanie towarów odbywa się bez przerywania obsługi nabywców,
- w magazynach, sklepach i punktach usługowych, w których praca trwa dłużej niż na jedną zmianę lub w których obsada wynosi co najmniej 5 osób.
W innych przypadkach wysokość odszkodowania należnego od pracownika również może być obniżona, jednak muszą za tym przemawiać względy współżycia społecznego. Pracodawca przed podjęciem decyzji o obniżeniu odszkodowania jest zobowiązany wysłuchać pracownika oraz zasięgnąć opinii reprezentującej go zakładowej organizacji związkowej.
Pracownik odpowiada za szkodę w mieniu powierzonym w zakresie zaistniałej straty i utraconych pożytków z mienia.
Kiedy pracownik nie zapłaci odszkodowania?
Pracownikowi obciążonemu odpowiedzialnością materialną za mienie powierzone bardzo trudno jest zwolnić się z tej odpowiedzialności. Ze strony pracodawcy wystarczy wykazanie, iż powstała szkoda w mieniu oraz że zostało ono prawidłowo powierzone. Natomiast pracownik musi wykazać, że jest "niewinny" jeżeli chodzi o wyrządzenie szkody, wbrew ogólnej zasadzie, iż to strona powodowa (zainteresowana uzyskaniem świadczenia) jest zobowiązana udowodnić swoje roszczenie. W tego rodzaju sprawach przyjmuje się bowiem domniemanie winy po stronie pracownika, polegające na założeniu, że przyczynił się on do powstania szkody.
Okolicznością, którą pracownik może przywołać na swoją obronę, jest w szczególności zarzut, iż to pracodawca nie zapewnił realnych warunków umożliwiających sprawowanie przez pracownika pieczy nad mieniem. Zaniedbania pracodawcy w tym zakresie mogą przejawiać się m.in. w niewłaściwej organizacji procesu pracy w zakresie gospodarowania mieniem powierzonym pracownikowi bądź powierzeniu mienia pracownikowi, który nie ma ku temu odpowiednich kwalifikacji czy przygotowania zawodowego. Jednak nawet jeżeli pracownik udowodni wystąpienie takich okoliczności, nie przesądza to automatycznie o zwolnieniu go z odpowiedzialności za zaistniałą szkodę. Ze swojej strony musi on dodatkowo wykazać, że nie popełnił zaniedbań w sprawowaniu pieczy nad przekazanym mu mieniem. Wystąpienie uchybień pracownika w tym względzie wyklucza całkowite zwolnienie go z odpowiedzialności materialnej za szkodę, choć może przesądzić o zasądzeniu niższego odszkodowania.
Mało czasu na dochodzenie roszczeń
Generalnie roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 291 § 1 K.p.). Od tej zasady są jednak wyjątki, dotyczące roszczeń pracodawcy o naprawienie szkody w mieniu powierzonym (art. 291 § 2 K.p.). Roszczenia tego typu ulegają przedawnieniu z upływem jednego roku liczonego od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu szkody przez pracownika.
Należy jednak zauważyć, że odmienny termin przedawnienia dotyczy roszczeń wynikających z prawa wekslowego (m.in. z weksla in blanco, który może być wystawiony na kwotę szkody powstałej w mieniu). Takie roszczenia przedawniają się z upływem trzech lat. Przepisy prawa wekslowego wyłączają w tym przypadku regulacje Kodeksu pracy ustalające roczny termin przedawnienia roszczeń z odpowiedzialności materialnej pracownika. Natomiast w innych sytuacjach dochodzenia odszkodowania od pracownika odpowiedzialnego materialnie, pracodawca musi się "zmieścić" w rocznym terminie przedawnienia roszczenia. Wyjątek od powyższego terminu dotyczy tylko wyrządzenia przez pracownika szkody umyślnie (celowo). Wówczas terminy przedawnienia, znacznie dłuższe niż roczne, wyznacza art. 4421 Kodeksu cywilnego.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 60 (892) z dnia 2012-07-26
