Zagrożenie życia lub zdrowia uzasadnia odsunięcie od pracy

Celem stosunku pracy jest wykonywanie umówionego rodzaju pracy przez zatrudnioną osobę. Dlatego też nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy czy bezpodstawna odmowa jej świadczenia jest ciężkim naruszeniem obowiązków pracowniczych. Pracownik ma jednak prawo wykonywać pracę w warunkach bezpiecznych i higienicznych. Jeżeli nie są zapewnione, może on powstrzymać się od wykonywania pracy.

Takie zachowanie jest jednak uzasadnione tylko w razie poważnych zagrożeń w zakresie bhp. Stanowi tak art. 210 § 1 i 2 K.p., zgodnie z którym pracownik może odmówić dalszego wykonywania pracy, jeżeli:

• warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo
   
• wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.

Jeśli powstrzymanie się od wykonywania pracy ze względu na nieodpowiednie warunki bhp nie usuwa niebezpieczeństwa, pracownik może oddalić się z miejsca zagrożenia. Warunkiem skorzystania przez pracownika z uprawnień określonych w art. 210 K.p. jest niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o takim fakcie. Biorąc pod uwagę, że powstrzymanie się od wykonywania pracy i/lub oddalenie się z miejsca zagrożenia na ogół związane jest z sytuacjami nieprzewidzianymi i nagłymi, zawiadomienie zazwyczaj będzie miało formę ustną.

Pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy również w przypadku, gdy warunki bhp na danym stanowisku pracy odpowiadają normie, ale stan psychofizyczny pracownika nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób (art. 210 § 4 K.p.).

Z prawa do powstrzymania się od pracy z tego powodu mogą skorzystać tylko tacy pracownicy, którzy są zatrudnieni przy pracach wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. Prace te określa załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej... (Dz. U. z 1996 r. nr 62, poz. 287). Należy podkreślić, że prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia na podstawie art. 210 K.p. nie przysługuje pracownikom, których obowiązkiem jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia z miejsca zagrożenia na podstawie art. 210 § 1 i 2 K.p. pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Wystąpienie zagrożenia dla zdrowia lub życia na stanowisku pracy może mieć charakter ewidentny, związany z zaistnieniem nagłego i niebezpiecznego zdarzenia lub mniej oczywisty, opierający się na ocenie pracownika. Z tym ostatnim przypadkiem pracodawcy mogą mieć do czynienia zwłaszcza w okresie obowiązywania stanu epidemii wprowadzonego w związku z COVID-19, kiedy to stan zagrożenia związany jest nie tyle z nagłym zdarzeniem, co z podwyższonym ryzykiem zakażenia się. W tym okresie wielu pracowników wyraża obawy związane z możliwością kontaktu z patogennym czynnikiem w zakładzie pracy.

Wydaje się jednak, że zastosowanie art. 210 K.p. można rozważyć tylko w takiej sytuacji, w której w zakładzie pracują osoby mające wyraźne objawy COVID-19 lub mające kontakt z osobami zakażonymi, a pracodawca, mając wiedzę o tych okolicznościach, nie podejmuje żadnych działań. Sama obawa przed zakażeniem nie jest natomiast uzasadnionym powodem do powstrzymania się od wykonywania pracy na podstawie art. 210 K.p.

W kontekście zagrożenia COVID-19 - jako ewentualnej przesłanki zastosowania art. 210 K.p. - należy zwrócić uwagę, że w art. 210 K.p. mowa jest o bezpośrednim zagrożeniu zdrowia lub życia pracownika, w konsekwencji nieodpowiednich warunków bhp. Zagrożenie nie może więc być przewidywane na przyszłość, ale musi istnieć w momencie powstrzymania się od wykonywania pracy.

Jeżeli pracodawca zapewnił pracownikom środki ochrony przed koronawirusem oraz wdrożył procedury, mające na celu ograniczenie ryzyka zakażenia między pracownikami, nie ma podstaw do uznania, że zagrożenie, o którym mowa w art. 210 K.p., bezpośrednio występuje. Dla zastosowania tego przepisu oba składające się na niego elementy, tj. nieodpowiednie warunki bhp i bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia pracownika muszą bowiem wystąpić łącznie.

"Pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy tylko w przypadku łącznego wystąpienia przesłanek określonych w art. 210 § 1 K.p. (warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika)".

"W świetle art. 210 § 1 K.p. wyróżnić można dwie przesłanki powstrzymania się pracownika od pracy w razie zagrożenia zewnętrznego. Jest to możliwe, gdy warunki pracy: nie odpowiadają przepisom bhp, stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika lub innych osób. Przy czym ocena tego stanu rzeczy powinna następować przy użyciu kryterium obiektywnego.

Tym samym prawo powstrzymania się od pracy przysługuje w sytuacji, w której pracownik ma uzasadniony powód do przypuszczeń, iż stanowi ona nieuchronne i poważne zagrożenie dla jego zdrowia lub życia. Trudno zaś uznać, że taki uzasadniony powód - nieuchronne i poważne zagrożenie istnieje - w sytuacji gdy pracodawca twierdzi, iż podejmuje wszystkie możliwe starania celem eliminacji zagrożeń bhp (...)".

Wyrok SO w Łodzi z dnia 7 czerwca 2016 r., sygn. akt VII Pa 106/16

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 90 (1756) z dnia 2020-11-09