Money, money, money, czyli słów kilka o monetach emitowanych przez Narodowy Bank Polski

Numizmaty są zazwyczaj kojarzone ze starymi monetami mającymi wartość sentymentalną. Pod tym ogólnym hasłem kryją się zarówno dawne monety obiegowe sprzed kilkuset czy kilkudziesięciu lat bite w metalach szlachetnych, jak również te bardziej współczesne bite w metalach nieszlachetnych używane lub wycofane z obiegu kilkanaście lat temu.

Do numizmatów zaliczamy również monety kolekcjonerskie wybijane w Polce w srebrze i złocie w Mennicy Państwowej w Warszawie na zlecenie Narodowego Banku Polskiego. Monety te, mimo że są prawnymi środkami płatniczymi w Polsce, nie trafiają do obrotu pieniężnego ze względu na wartość kolekcjonerską, która wielokrotnie przewyższa ich wartość nominalną.

Pierwszą polską powojenną monetą kolekcjonerską jest srebrna stuzłotówka z Mieszkiem i Dąbrówką. Moneta ta została wyemitowana przez Narodowy Bank Polski w 1966 roku z okazji tysiąclecia państwa polskiego w nakładzie 198 000 egzemplarzy. Jednak monety kolekcjonerskie zaczęto wybijać w Polsce na większą skalę dopiero od 1972 roku. Od tego czasu polskie monety kolekcjonerskie pakowane są w mennicy w specjalne plastikowe kapsle, które chronią monetę przed ścieraniem i zabrudzeniem, pozwalając zachować stempel lustrzany w stanie nienaruszonym. Obecnie srebrne i złote monety kolekcjonerskie pakowane są w plastikowe kapsle, a złote dodatkowo w zielone pudełka z załączonym certyfikatem. Ponadto, monety kolekcjonerskie wydawane są z broszurką informującą o monecie oraz "temacie", który ona upamiętnia. Co więcej, od 2012 roku, niektóre srebrne monety kolekcjonerskie pakowane są w prostokątne tekturowe holdery, które zawierają informacje o monecie (np. 20 złotych, 2012, Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2010-12; 10 złotych, 2013, Cyprian Norwid; 5 złotych, 2013, denar Bolesława Chrobrego oraz denar Bolesława Śmiałego, obie monety z serii Historia Monety Polskiej).

5 złotych, 2013, denar Bolesława Śmiałego, rewers

Monety emitowane przez Narodowy Bank Polski wybijane są na specjalne okazje oraz w ramach serii. W ciągu roku NBP emituje od kilkunastu do dwudziestu paru "tematów". Na rok 2014 przewidzianych zostało szesnaście "tematów". W ramach każdego emitowane są zazwyczaj trzy monety o różnych nominałach - 2 złote bite stemplem zwykłym ze stopu CuAl5Zn5Sn1, tak zwanego Nordic Gold (GN), 10 lub 20 złotych bitych stemplem lustrzanym w srebrze próby 925 oraz moneta złota o nominale 100 lub 200 złotych. Złote monety kolekcjonerskie bite są stemplem lustrzanym zazwyczaj w złocie próby 900. Zdarzają się wyjątkowe emisje, gdzie próba monet srebrnych i złotych jest wyższa. W takich przypadkach nominał monet złotych może ulec zmianie. Sytuacja taka jak do tej pory miała miejsce w sześciu przypadkach. W 2009 roku z okazji dwudziestej rocznicy wyborów z 4 czerwca 1989 roku wybito monetę o nominale 25 złotych. W tym samym roku uczczono dwudziestą piątą rocznicę śmierci księdza Jerzego Popiełuszki, wybijając złotą monetę o nominale 37 złotych. Nominał tej monety jest nawiązaniem do lat życia księdza Popiełuszki. W roku 2010 wybito dwie złote monety o niestandardowych nominałach, w obu przypadkach nominał był związany z obchodzoną w tym roku rocznicą. Złote 25 złotych poświęcone było 25. rocznicy powstania Trybunału Konstytucyjnego, natomiast 30-złotówka upamiętniała trzydziestą rocznicę polskiego sierpnia 1980. W 2011 roku dla upamiętnienia beatyfikacji Ojca Świętego Jana Pawła II Narodowy Bank Polski wyemitował dwie złote monety o niestandardowych nominałach: 25 i 1000 złotych. Ta druga moneta jest jak na razie monetą o najwyższym nominale wybitą po 1995 roku oraz monetą o najwyższej ilości złota - 3 uncje (93,3 g Au 999).

1000 złotych, 2011, Beatyfikacja Jana Pawła II - 1 V 2011, awers i rewers

W roku 2014, po dwudziestu latach bicia, Narodowy Bank Polski planuje zakończyć emisję okolicznościowych monet dwuzłotowych. Pod koniec kwietnia 2014 roku zostanie wprowadzona do obiegu ostatnia moneta o nominale 2 złote, która wraz ze srebrną dziesięciozłotówką i złotą dwustuzłotówką upamiętni 100. rocznicę urodzin Jana Karskiego. Pod koniec maja monetą okolicznościową o najniższym nominale będzie 5 złotych, która będzie bita na krążkach bimetalicznych (pierścień: MN25, rdzeń: CuAl6Ni2 - standard obiegowy) o średnicy 24 mm. Wielkość monet okolicznościowych oraz użyte do jej produkcji stopy będą identyczne jak monet obiegowych. Dotychczasowe okolicznościowe monety dwuzłotowe miały większą średnicę od obiegowych o 6,5 mm, a ich wygląd diametralnie różnił się od monet obiegowych. Ogólny wygląd nowych monet okolicznościowych powinien sprawić, że pięciozłotówki będą częściej spotykane w codziennym obiegu pieniężnym, jak ma to miejsce np. w USA i Kanadzie, gdzie okolicznościowe ćwierćdolarówki krążą w codziennym obrocie pieniężnym. W roku 2014 NBP przewiduje wybicie dwóch różnych pięciozłotówek, które rozpoczną serię monet okolicznościowych "Odkryj Polskę". Po zaprzestaniu emisji okolicznościowych dwuzłotówek w ramach jednego "tematu" będą ukazywały się jedynie monety bite w srebrze (tylko w trzech przypadkach jedna w srebrze, a druga w złocie).

W zależności od potrzeb emitenta wybijana jest większa lub mniejsza liczba monet kolekcjonerskich podejmująca dany "temat". Wyłącznie na monetach dwuzłotowych emitowana była w latach 2004-2005 seria monet "Herby Województw", a w latach 2005-2008 seria "Historyczne Miasta w Polsce", w latach 2009-2011 seria "Miasta w Polsce" oraz w latach 2011-2013 seria "Polskie okręty". Niektóre tematy, jak na przykład 20. finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, czy 150-lecie bankowości spółdzielczej w Polsce, zostały upamiętnione na dwóch nominałach - 2 i 10 złotych. Natomiast emitowana od roku 2009 seria "Historia Polskiej Muzyki Rozrywkowej" emitowana jest pod postacią trzech monet: dwuzłotówki oraz dwóch srebrnych dziesięciozłotówek (okrągła oraz kwadratowa) - plan emisyjny na rok 2014 zakłada pozostawienie jedynie monet o nominale 10 złotych. W 2011 roku Narodowy Bank Polski wyemitował pięć monet upamiętniających beatyfikację Jana Pawła II. W roku 2012 z okazji organizowania przez Polskę i Ukrainę Mistrzostw Europy w piłce nożnej Narodowy Bank Polski wyemitował dziewięć monet (jedną GN, pięć srebrnych, dwie złote), upamiętniających to wydarzenie. Jedna z nich została wybita wspólnie z Narodowym Bankiem Ukrainy. Obie mają nieregularny kształt, który powoduje, że po złączeniu ich razem tworzą jedną monetę. Polski numizmat ma nominał 10 złotych, a ukraiński 10 hrywien. Monety te zostały zapakowane tak, by sprawiały wrażenie jednej monety.

500 złotych, 2013, Bolesław Chrobry, rewers i detal

W roku bieżącym Narodowy Bank Polski zainaugurował nową serię srebrnych (50 złotych) i złotych monet (500 złotych) - "Skarby Stanisława Augusta". Monety te bite są w obu przypadkach w najwyższej próbie (Ag 999.9 i Au 999,9), każda z nich ma średnicę 45 mm i waży 62,2 g. Nakład monet srebrnych wynosi do 5 000 sztuk, a złotych do 750 egzemplarzy. Monety pakowane są w specjalne pudełka. Seria ta odwzorowuje medale przedstawiające poczet polskich królów, które powstały pod koniec XVIII wieku na zlecenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wizerunki władców były wzorowane na portretach namalowanych przez Marcella Bacciarellego. Emitowane przez NBP monety są wiernymi replikami tamtych medali w skali 1:1. Wizerunki z rewersów zostały pomniejszone, by w otoku znalazła się nazwa państwa, nominał, godło oraz data emisji. Oryginalną serię tworzą 23 medale powstałe na zlecenie króla. Emitowana przez NBP seria zostanie powiększona o portret Stanisława Augusta. Monety tej serii są unikatowymi numizmatami ze względu na ich stosunkowo mały nakład i próbę kruszcu. Dodatkowo monety mają ponadprzeciętnie wypukły relief portretu, który przybliża go do płaskorzeźby.

Monety kolekcjonerskie emitowane są w niskich nakładach od kilkuset do kilkudziesięciu tysięcy sztuk. Najniższy nakład mają monety złote. Po roku 1995 najniższy nakład - 500 sztuk - jak do tej pory mają dwie monety. Pierwsza z nich to dwustuzłotówka wyemitowana w 1995 roku z okazji XIII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina, ważąca 15,5 grama, złota próby 900. Drugą jest wspominana moneta o nominale 1000 złotych wyemitowana z okazji beatyfikacji papieża Polaka, której cena w dniu wprowadzenia na rynek wynosiła 30 tysięcy złotych. Najwyższy nakład spośród monet złotych wyemitowanych po 1995 roku ma 37 złotych z 2009 roku wynoszący 60 000 sztuk. Srebrne monety kolekcjonerskie po 1995 roku emitowane były w nakładach od 5 000 (m.in. 10 złoty, 1996, Zygmunt II August oraz 10 złotych, 1997, Stefan Batory) do 176 000 sztuk (10 złotych, 2005, Jan Paweł II 1920-2005 z rewersem platerowanym złotem próby 999). W latach 2008-2010 nakłady srebrnych monet kolekcjonerskich z kilkoma wyjątkami przekraczały 100 000 sztuk, przez co wartość monet wyemitowanych w tym czasie nie jest duża. Od 2011 roku nakłady srebrnych monet kolekcjonerskich są systematycznie zmniejszane. W roku 2011 nakłady wahały się od 30 do 80 tysięcy sztuk, lecz większość wynosiła 50 000. W roku 2012: pomiędzy 10 a 60 tysięcy, z przewagą monet wybitych w nakładzie nie przekraczającym 40 000 sztuk. W roku 2013 nakłady wynosiły pomiędzy 5 a 40 tysięcy sztuk, z przewagą monet wybitych w nakładzie do 28 000 egzemplarzy. Według planu emisyjnego na rok 2014 nakłady monet będą wahać się pomiędzy 5 a 45 tysięcy sztuk, z przewagą monet w nakładach do 30 000 egzemplarzy.

Najpopularniejszymi monetami okolicznościowymi są dwuzłotówki GN, których nakłady sięgają od 200 000 (2 złote, 1996, Zygmunt II August) do 4 000 000 sztuk (2 złote, 2005, Jan Paweł II 1920 - 2005). Monety GN w ostatnich latach były bite w nakładach około miliona egzemplarzy. W roku 2012 liczba ta została zmniejszona do 800 000 sztuk z wyjątkiem trzech "tematów", w przypadku których pozostawiono nakład 1 000 000 monet (Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy - 20 lat, Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej EURO 2012, Polska Reprezentacja Olimpijska Londyn 2012). Taki nakład będą miały wszystkie monety dwuzłotowe wyemitowane w roku 2013. Natomiast ostatnia moneta okolicznościowa będzie miała zmniejszony nakład do 700 tysięcy sztuk.

Poza monetami kolekcjonerskimi Narodowy Bank Polski od 1995 roku emituje również złote monety bulionowe "Orzeł Bielik" o nominałach 50, 100, 200 i 500 złotych wybitych kolejno z 1/10, ?, ? oraz 1 uncji czystego złota. Monety te są przeznaczone na cele lokacyjne, a ich cena uzależniona jest od ceny złota. Monety bulionowe zapakowane są w specjalne plastikowe opakowania, do których dołączone są foliowane certyfikaty zawierające dane techniczne monety oraz krótki opis. Monety te można nabyć w oddziałach okręgowych NBP bezpośrednio w okienku kasowym, bez pośrednictwa serwisu Kolekcjoner.

Dodatkowo na monetach produkowanych przez Mennicę Polską w Warszawie w ostatniej dekadzie coraz częściej stosowane są różne nowe techniki: oksydowanie (m.in. 10 złotych, 2000, 1000-lecie zjazdu w Gnieźnie; 10 złotych, 2004, 100-lecie Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie), emaliowanie (10 złotych, 2004, Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej; 10 złotych, 2004, 85. rocznica powołania policji), hologram (10 złotych, 2007, Konrad Korzeniowski, 10 złotych, 2008, 450 lat poczty polskiej), efekt kątowy (10 złotych, 2006, Turyn 2006; 10 złotych, 2006, Mistrzostwa Świata w piłce nożnej - Niemcy 2006), złocenie (10 złotych, 2004, Ateny 2004; 10 złotych, 2005, Jan Paweł II 1920-2005), tampodruk (m.in. 20 złotych, 2010, 90. rocznica Bitwy Warszawskiej; 20 złotych, 2011, Beatyfikacja Jana Pawła II). Dodatkowo wartość monet podnoszą różne dodatki, jak: bursztyn (10 złotych, 2002, XVII Mistrzostwa Świata w piłce nożnej; 20 złotych, 2001, Szlak bursztynowy), cyrkonia (10 złotych, 2007, Henryk Arctowski i Antoni B. Dobrowolski, 20 złotych, 2001, Kolędnicy), szklana wstawka (10 złotych, 2008, 400. rocznica polskiego osadnictwa w Ameryce Północnej), ceramika (20 złotych, 2002, Zamek w Malborku; 20 złotych, 2010, Krzeszów), czy krzemień pasiasty (20 złotych, 2012, Krzemionki Opatowskie). W roku 2011 z okazji 100-lecia Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi wybita została srebrna dziesięciozłotówka, gdzie na awersie podany został w alfabecie Braille'a nominał monety.

Marcin Markowski