Nowe monety kolekcjonerskie: "Odkryj Polskę - Centralny Okręg Przemysłowy" i "100-lecie powstania Komitetu Narodowego Polskiego"

Centralny Okręg Przemysłowy (COP) był największym zamierzeniem gospodarczym II Rzeczypospolitej. Realizowały go w latach 1936-1939 cywilne i wojskowe Biura Planowania Krajowego według koncepcji wicepremiera i ministra skarbu Eugeniusza Kwiatkowskiego. Plan inwestycyjny obejmował swoim zasięgiem cztery województwa: kieleckie, krakowskie, lubelskie i lwowskie (stanowiło to ponad 15 proc. terytorium Polski zamieszkane przez 18 proc. ludności). Łącznie obszar ten liczył prawie 60 tys. km2 i około 6 mln ludności, którą w większości stanowili mieszkańcy ubogich, przeludnionych wsi, dla których należało znaleźć zatrudnienie.

Plan COP polegał na połączeniu ze sobą, pod auspicjami państwa, szeregu strategicznych inwestycji o szerokim zróżnicowaniu funkcjonalnym i różnej skali oddziaływania. W jego ramach przewidywano budowę nowych przedsiębiorstw produkujących dla potrzeb przemysłu zbrojeniowego; rozwój i budowę przedsiębiorstw cywilnych; nowoczesne realizacje infrastrukturalne, energetyczne i komunikacyjne.

Celami stawianymi przed COP były - wzmocnienie potencjału obronnego Polski, zredukowanie bezrobocia, wyrównanie poziomu życia w zaniedbanych częściach kraju oraz utrzymanie i poszerzenie korzystnej koniunktury gospodarczej końca lat 30. Niektóre plany rozwoju okręgu sięgały daleko w przyszłość.

Niestety realizację dużej części zamierzeń przerwał wybuch II wojny światowej. Wśród rozpoczętych inwestycji budowlanych na pierwszym miejscu znalazły się: huta i miasto Stalowa Wola, wytwórnia amunicji i miasto Nowa Dęba (dawniej Dęba), fabryka amunicji oraz Kraśnik Fabryczny, wytwórnia prochu w Krajowicach, zakłady i miasto Poniatowa, zakłady lotnicze w Mielcu i Rzeszowie, zakłady chemiczne w Nowej Sarzynie (dawniej Sarzynie) oraz fabryka kauczuku syntetycznego i opon w Dębicy.

W ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego budowano również Gazociąg Centralny (łączący Roztoki, Rzeszów, Sandomierz oraz Starachowice z Warszawą); elektrownie wodne (m.in. Rożnów, Porąbka, Czchów); elektrownie lądowe; sieci energetyczne (m.in. linia energetyczna 150 kV łącząca Mościce ze Starachowicami); drogi i linie kolejowe; porty i wiele innych. Wszystkie działania poprzedzały staranne plany i studia z udziałem najwybitniejszych fachowców różnych dziedzin.

dr hab. inż. arch. Marcin Furtak

4 czerwca 1917 r. prezydent Republiki Francuskiej Raymond Poincaré ogłosił dekret zapowiadający tworzenie Armii Polskiej we Francji. Zgodnie z demokratycznymi standardami wymagającymi cywilnego zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi, rząd francuski pozwolił działać polskiej reprezentacji narodowej. Taką instytucją stał się utworzony w połowie sierpnia 1917 r., kierowany przez Romana Dmowskiego Komitet Narodowy Polski. Nie chcąc przyczyniać się do podsycania i tak silnych antagonizmów wśród polskiej społeczności, KNP świadomie ograniczył swój obszar kompetencji do dwóch dziedzin: wojska oraz polityki zagranicznej. Pełnił więc rolę polskiego ministerstwa spraw zagranicznych oraz obrony.

Jesienią 1917 r. KNP został uznany przez Francję, Wielką Brytanię, Włochy oraz USA za oficjalną reprezentację polską. Jego pojawienie się na Zachodzie torowało drogę uznaniu praw Polski do niepodległości: 3 czerwca 1918 r. państwa sprzymierzone w ogłoszonej w Wersalu deklaracji oznajmiły, że utworzenie zjednoczonego, suwerennego państwa polskiego z dostępem do morza jest jednym z celów wojennych państw koalicji. Był to wielki sukces polityczny KNP.

Jakkolwiek zaplecze polityczne KNP tworzyła wyłącznie prawica - narodowi demokraci oraz konserwatyści - był on instytucją ogólnonarodową, która dobrze zasłużyła się Ojczyźnie. Potrafił dystansować się od partyjnych rozgrywek, zapewnił Polsce miejsce wśród zwycięzców I wojny światowej, stworzył program terytorialny suwerennego państwa - w granicach którego naród polski mógł uzyskać warunki wszechstronnego rozwoju - potem zaś, już w roli delegacji polskiej na konferencję pokojową (1919), umiejętną dyplomacją wspierał polski wysiłek militarny.

Prof. Krzysztof Kawalec