Polskie kościoły mają 138 000 hektarów
Temat kościelnych działek wzbudza sporo emocji, nie tylko w kontekście działania komisji majątkowych. Mimo tego, znalezienie informacji o gruntach należących do kościołów i związków wyznaniowych, nadal jest stosunkowo trudne. Odpowiednich danych na próżno szukać np. w Roczniku Statystycznym Kościoła Katolickiego. Ogólne statystyki na temat kościelnych gruntów, prezentuje tylko Ministerstwo Skarbu Państwa (MSP). Z danych MSP wynika, że pod koniec 2014 roku, polskie kościoły i związki wyznaniowe posiadały działki stanowiące 0,44 proc. całej powierzchni naszego kraju.
Warto zwrócić uwagę, że Ministerstwo Skarbu Państwa tylko przy okazji podaje informacje dotyczące gruntów należących do kościołów i związków wyznaniowych. Ciekawe dane znajdziemy w rocznym sprawozdaniu, które jest poświęcone przeglądowi majątku Skarbu Państwa. Wspomniane opracowanie Ministerstwa Skarbu Państwa, prezentuje m.in. strukturę własnościową polskich gruntów. Zestawienie opracowane przez MSP uwzględnia również grunty należące do kościołów. Takie nieruchomości liczące sobie 138 211 hektarów, pod koniec 2014 r. stanowiły około 0,44 proc. całej powierzchni Polski - tłumaczy Andrzej Prajsnar z portalu RynekPierwotny.pl. Dość zbliżonym zasobem ziemi dysponują między innymi spółdzielnie (w tym mieszkaniowe) oraz wspólnoty gruntowe. Warto odnotować, że zdecydowanie największa część nieruchomości gruntowych, należy do osób fizycznych (57,83 proc. pod koniec 2014 r.) oraz Skarbu Państwa (33,93 proc.). Sporym zasobem ziemi dysponują również samorządy (4,02 proc. powierzchni kraju) oraz osoby prawne (2,64 proc.).
Dane Ministerstwa Skarbu Państwa nie prezentują dokładnego stanu posiadania poszczególnych kościołów. Ze względu na uwarunkowania historyczne, można jednak przypuszczać, że do Kościoła Katolickiego należy zdecydowana większość ziemi zarejestrowanej jako własność kościołów i związków wyznaniowych.
Po dokładnym sprawdzeniu wszystkich dostępnych sprawozdań o mieniu Skarbu Państwa, możemy sprawdzić, jak od 2000 r. zmieniała się powierzchnia kościelnych gruntów (patrz poniższy wykres). W analizowanym okresie (2000 r. - 2014 r.) kościoły i związki wyznaniowe wzbogaciły się o 24 463 hektary. To oznacza zmianę wynoszącą 22 proc. w relacji do 2000 r. Spory wzrost prawdopodobnie dotyczył też wartości kościelnych gruntów. W tym kontekście wystarczy wspomnieć, że pomiędzy IV kw. 2004 r. i II kw. 2016 r. ziemia rolna podrożała średnio o 479 proc. (dane ARiMR/GUS).
Na uwagę zasługuje również fakt, że od 2000 r. do 2014 r. zasób kościelnej ziemi przyrastał prawie przez cały czas (patrz poniższy wykres). Najszybsze zmiany miały miejsce pomiędzy 2000 r. i 2004 r. Te przyrosty można wiązać z najbardziej aktywną działalnością pięciu komisji majątkowych i zwrotem znacjonalizowanych gruntów. Największy majątek odzyskał Kościół Katolicki. Odpowiednia komisja majątkowa wypłaciła mu 143,53 mln zł i zadecydowała o zwrocie 65 538 hektarów gruntu.
W kontekście kościelnych gruntów, nie można pominąć kwestii preferencyjnych przepisów podatkowych. Zgodnie z artykułem 17 ustęp 1 punkt 4a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, kościoły są zwolnione z opodatkowania niegospodarczej działalności statutowej. Zwolnienie obejmuje również pozostałe dochody kościołów (m.in. z dzierżawy lub wynajmu nieruchomości), jeżeli zostaną one przeznaczone np. na inwestycje sakralne, renowację zabytków, prowadzenie punktów katechetycznych, działalność pożytku publicznego lub cele kultu religijnego. Opisywane zwolnienie jest bardzo korzystne, gdyż obowiązuje ono bez względu na termin przeznaczenia dochodu (zobacz np. Interpretacja Indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 27 sierpnia 2008 r. - sygnatura IP-PB3-423-898/08-4/ER). Kolejnym ułatwieniem dla kościołów, jest brak obowiązku dokumentowania dochodów z niegospodarczej działalności statutowej (np. darowizn od parafian).
Preferencyjne zasady mają zastosowanie również w przypadku podatku lokalnego od powierzchni kościelnych nieruchomości - tłumaczy ekspert z portalu RynekPierwotny.pl. Na zwolnienie podatkowe mogą liczyć te kościoły i związki wyznaniowe, z którymi państwo zawarło ustawowe porozumienie (np. Kościół Katolicki, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Kościół Ewangelicko-Augsburski). Wspomniane kościoły nie muszą płacić gminie podatku od nieruchomości użytkowanych poza działalnością gospodarczą. Dodatkową preferencją (m.in. dla Kościoła Katolickiego oraz Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego) jest zwolnienie z podatku od spadków i darowizn, który dotyczy rzeczy i praw nieprzeznaczonych do działalności gospodarczej. Co ciekawe, podobnego zwolnienia nie posiada np. Kościół Ewangelicko-Augsburski. Taka niekonsekwencja państwa w traktowaniu różnych kościołów, jest dość zastanawiająca. O dyskryminacji nie ma mowy w przypadku podatku rolnego i leśnego. Wszystkie kościoły oraz związki wyznaniowe są zobowiązane do płacenia wspomnianych danin na rzecz państwa.
Andrzej Prajsnar
