Smogowi liderzy - ranking polskich miast

Tym razem liderem pod względem stężeń rakotwórczego benzo(a)pirenu jest Nowy Targ w woj. małopolskim (1800 proc. normy). W Pszczynie na Śląsku wystąpiło najwięcej dni, kiedy stężenia pyłu PM10 przekroczyły normy - mieszkańcy tej miejscowości oddychali zanieczyszczonym powietrzem aż przez jedną trzecią roku*.

W minionym roku niechlubnym rekordzistą jest Pszczyna - miasto o największej liczbie dni z powietrzem przekraczającym dopuszczalne normy. W tym mieście liczba dni smogowych była prawie czterokrotnie większa od dopuszczalnej.

Zaraz za Pszczyną, uplasował się Rybnik i Wodzisław Śląski, gdzie dni smogowych było po 110 (przy dopuszczalnych przez prawo 35). Niewielki Godów (1922 mieszkańców) ma powietrze o wyższym średniorocznym stężeniu pyłów PM10 niż uznawany za stolicę polskiego smogu Kraków czy stolica Śląska, Katowice.

Jednak wysokie stężenia pyłów w okresie grzewczym to niejedyny problem polskiego powietrza.

W naszym kraju występują również najwyższe stężenia rakotwórczego benzo(a)pirenu spośród wszystkich państw unijnych. Rekordowy Nowy Targ przekracza dopuszczalną normę tej rakotwórczej substancji aż o 1800 proc.!

Nie lepiej jest w pozostałych miejscowościach: na drugim i trzecim miejscu znajdują się małopolska Sucha Beskidzka oraz śląski Rybnik ze stężeniem 13 krotnie przekraczającym dopuszczalną normę. W Żywcu znajdującym się na 14 pozycji wartości BaP stanowią 800 proc. normy.

Polski Alarm Smogowy przeliczył stężenia wdychanego benzo(a)pirenu na ekwiwalent palonych papierosów. I tak mieszkańcy Nowego Targu "wypalają" w ten sposób aż 22 "papierosy" dziennie! Mieszkańcy Zakopanego i odwiedzający miasto turyści - 10 "papierosów" na dobę.

Dramatyczna sytuacja w małych i średnich miejscowościach wynika ze spalania węgla i drewna w "kopciuchach", które są podstawowym źródłem ciepła w ponad czterech milionach polskich domów. To właśnie emisja z ogrzewania gospodarstw domowych odpowiada za około połowę emitowanych w Polsce pyłów PM10 i aż 84 proc. rakotwórczego benzo[a]pirenu. Dlatego też wdrożenie sprawnego programu dopłat do wymiany "kopciuchów" powinno stanowić podstawowe antysmogowe działanie rządu. Niestety, Program Czyste Powietrze, który oferuje tego typu dopłaty, nie działa jak należy.

Od uruchomienia programu we wrześniu 2018 roku podpisano jedynie 35 000 umów na wymianę kotłów, realizując około 1 proc. celu. Rząd musi również pilnie uruchomić wsparcie do wymiany kopciuchów w domach wielorodzinnych - obecnie mieszkańcy kamienic nie mogą skorzystać z dotacji na wymianę ogrzewania, a w wielu miejscowościach z czołówki rankingu znaczna ilość "kopciuchów" znajduje się właśnie w domach wielorodzinnych.

- Jakość powietrza w naszym kraju podczas sezonu grzewczego jest wciąż dramatyczna - mówi Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego. Niestety, taka sytuacja jest powszechna nie tylko w dziesiątkach polskich miast i miasteczek, w których mierzona jest jakość powietrza, ale również w tysiącach tych, gdzie nie ma stacji pomiarowej.

Nasz ranking nie służy temu by piętnować "rekordzistów" ponieważ jesteśmy przekonani, że podobnych miejscowości jest w Polsce tysiące, z tą tylko różnicą, że nikt nie mierzy tam jakości powietrza. - dodaje Guła.

Miasta o najwyższym średniorocznym stężeniu rakotwórczego benzo[a]pirenu w 2018 r. (wartość w ng/m3) Norma: 1 ng/m3

1. Nowy Targ 18 (22 papierosy/dzień)

2. Sucha Beskidzka 13 (16 papierosy/dzień)

3. Rybnik 13 (16 papierosy/dzień)

4. Nowa Ruda 11 (13 papierosy/dzień)

5. Nowy Sącz 10 (12 papierosy/dzień)

6. Tuchów 10 (12 papierosy/dzień

7. Wschowa 10 (12 papierosy/dzień)

8. Zdzieszowice 10 (12 papierosy/dzień)

9. Godów 9 (11 papierosów/dzień)

10. Pszczyna 9 (11 papierosów/dzień)

11. Sulęcin 9 (11 papierosów/dzień)

12. Zakopane 8 (10 papierosów/dzień)

13. Oświęcim 8 (10 papierosów/dzień)

14. Żywiec 8 (10 papierosów/dzień)

Miasta o najwyższym średniorocznym stężeniu pyłów PM10 w 2018 r. (wartość w ug/m3)

Norma: 40 ug/m3

1. Pszczyna 55

2. Rybnik 51

3. Myszków 49

4,. Wodzisław Śląski 48

5. Nowy Targ 47

6. Żywiec 47

7. Godów 46

8. Zabrze 45

9. Żory 45

10. Oświęcim 44

11. Sucha Beskidzka 44

12. Lubań 44

13. Katowice 43,5 (średnia ze stacji)

14. Nowa Ruda 43

15. Kraków 42,3 (średnia ze stacji)

Miasta o najwyższej liczbie dni z powietrzem przekraczającym dopuszczalną normę średniorocznym stężeniu pyłów PM10 w 2018 r. Dopuszczalna liczba dni - 35

1. Pszczyna 125

2. Rybnik 110

3. Wodzisław Śląski 110

4. Nowa Ruda 107

5. Nowy Targ 106

6. Myszków 105

7. Zabrze 103

8. Sucha Beskidzka 101

9. Kraków 96 (średnia ze stacji)

10. Żory 94

11. Godów 94

12. Katowice 93 (średnia ze stacji)

13. Gliwice 92

14. Lubań 92

15. Oświęcim 91

*Informacje o jakości powietrza w polskich miastach odnoszą się tylko do tych miejscowości, w których znajdują się stacje pomiarowe GIOŚ.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska, od 11 października w Polsce obowiązują nowe, bardziej rygorystyczne normy informowania i alarmowania o smogu. Alarm smogowy jest ogłaszany przy przekroczeniu średniodobowej wartości 150 mikrogramów na m sześc. dla pyłu PM10, poziom informowania ustalono na 100 mikrogramów. Wartości te są o dwa razy niższe, niż określone w rozporządzeniu z 2012 roku, kiedy wynosiły odpowiednio 300 i 200 mikrogramów.

Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) poinformował PAP, że od 11 października w Polsce wystąpiły cztery dni, w których przekroczony został nowy poziom informowania (100 mikrogramów na metr sześc.).

Przekroczenia wystąpiły: 22 października - woj. łódzkie, lubelskie i śląskie; 23 października - woj. małopolskie i śląskie, 25 i 26 października woj. śląskie. 25 października w woj. śląskim, w Rybniku, przekroczony został również nowy poziom alarmowy (150 mikrogramów na metr sześc.).

Kinga Dębkowska z GIOŚ uważa, że tych alarmów by nie było, gdyby obowiązywały stare przepisy dotyczące ostrzegania o smogu.

- W żadnym z powyższych przypadków nie doszłoby do przekroczenia, jeżeli obowiązywałyby wcześniejsze poziomy alertowe, ponieważ najwyższe dobowe stężenie pyłu PM10 w okresie obowiązywania nowych przepisów wyniosło 153,6 mikrogramów na metr sześc. (Rybnik) - podkreśliła Dębkowska. Wcześniej obowiązujący poziom informowania wynosił 200 mikrogramów na metr sześc.

Piotr Woźny, prezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz pełnomocnik premiera ds. programu Czyste Powietrze oceniał w rozmowie z PAP, że pierwszą skokową poprawę jakości powietrza będzie można już zauważyć za niecałe dwa lata, po sezonie grzewczym 2020/2021. Od 1 lipca 2020 r. wejdzie w życie przepis rozporządzenia dotyczącego jakości paliw stałych, który ma wyeliminowywać z rynku najgorszej jakości węgiel. Jego zdaniem za dwa lata powinno się obniżyć progi do 80 mikrogramów dla alarmu i 60 mikrogramów dla informowania - zgodnie z rekomendacjami Ministerstwa Zdrowia.

W przypadku wystąpienia dużego smogu i przekroczenia poziomu informowania dla pyłu PM10 w powietrzu, w celu zmniejszenia narażenia na wysokie stężenia zanieczyszczeń w powietrzu, małym dzieciom, kobietom w ciąży, osobom starszym oraz osobom z chorobami serca lub układu oddechowego zaleca się ograniczenie przebywania poza budynkami. W takiej sytuacji zalecane jest również powstrzymanie się od aktywności fizycznej na otwartym powietrzu.

Z kolei w przypadku przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu PM10, ze względu na bardzo wysokie stężenia zanieczyszczeń w powietrzu, zaleca się ograniczenie przebywania poza budynkami do niezbędnego minimum. Część samorządów w przypadku wystąpienia poziomów alarmowych wprowadza darmowe przejazdy komunikacją miejską.

Zgodnie z raportami WHO i agend europejskich, z powodu smogu i powikłań wynikających ze złej jakości powietrza, w Polsce umiera 47 tys. osób rocznie. Za największe emisje zanieczyszczeń, w tym pyłów zawieszonych PM2,5, PM10 oraz benzo(a)pirenu odpowiada sektor bytowo-komunalny (np. piece grzewcze, palenie śmieci) oraz transport.

PAP