Bankructwo konsumenckie w Anglii ucieczką przed długami w Polsce?

Niniejszy artykuł porusza problematykę bankructwa osoby fizycznej o charakterze transgranicznym, w sytuacji gdy konsument posiada długi w więcej niż jednym państwie członkowskim. W tekście pojawiają się odniesienia do następujących aktów prawnych:

1. Prawa upadłościowego i naprawczego (zwanej dalej ustawą);
2. rozporządzenia Rady (WE) Nr 1346/2000 (zwanego dalej rozporządzeniem) a używane określenie państwo członkowskie oznacza każde państwo członkowskie Unii Europejskiej z wyjątkiem Danii, która nie jest objęta zakresem zastosowania rozporządzenia (motyw 33 rozporządzenia).

Przepisy ww. rozporządzenia wspólnotowego dotyczącego upadłości o transgranicznych skutkach, są stosowane bezpośrednio, to znaczy bez ich wprowadzania (inkorporacji) w drodze ustawy do polskiego porządku prawnego, stąd prawo strony do powoływania się w postępowaniu przed sądami krajowymi na przepisy rozporządzenia wprost.

Wspomniane rozporządzenie unijne należy stosować do upadłości konsumenckiej. Zgodnie z polską ustawą, postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej stanowi wspólne dochodzenie roszczeń wierzycieli od niewypłacalnego dłużnika, będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, której niewypłacalność powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych okoliczności (art. 1 ust. 1 pkt. 1 podpkt. b). Natomiast zakresem podmiotowym rozporządzenia wspólnotowego zostali objęci dłużnicy będący osobami fizycznymi, osobami prawnymi, zarówno przedsiębiorcy, jak i osoby niewykonujące działalności gospodarczej (motyw 9 preambuły rozporządzenia). Do zakresu przedmiotowego rozporządzenia należą zbiorowe postępowania upadłościowe przewidujące niewypłacalność dłużnika obejmujące całkowite lub częściowe zajęcie jego majątku oraz powołanie zarządcy (art. 1 ust. 1 rozporządzenia, a także definicje "postępowania upadłościowego" i "zarządcy" zawarte w art. 2 pkt. a i b rozporządzenia). Konsumenckie postępowania upadłościowe nie zostały wyłączone z przedmiotowego zakresu zastosowania rozporządzenia (art. 1 ust. 2 rozporządzenia).

Wykaz postępowań upadłościowych, do których stosuje się rozporządzenie, zawiera załącznik A do rozporządzenia. W Polsce są to zatem:

• postępowanie upadłościowe,
• postępowanie układowe,
• upadłość obejmująca likwidację,
• upadłość z możliwością zawarcia układu.

Upadłość konsumencka nie została wprost wymieniona w wykazie zawartym w załączniku A do rozporządzenia, jednak na podstawie polskiej ustawy postępowanie upadłościowe wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej prowadzi się według przepisów o postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego (art. 491² ustawy). A więc "polskie" postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej mieści się w zakresie zastosowania rozporządzenia wspólnotowego.

Sądem właściwym do wszczęcia konsumenckiego postępowania upadłościowego jest sąd tego państwa członkowskiego, na terytorium którego osoba fizyczna niebędąca przedsiębiorcą ma miejsce stałego pobytu, bowiem w tym miejscu znajduje się centrum jej podstawowych interesów COMI - centre of main interests (motyw 13 preambuły, art. 3 ust. 1 rozporządzenia). Co do zasady będzie to miejsce zamieszkania dłużnika: jeśli Polak od kilkunastu lat mieszka i pracuje w Anglii i jednie kilka razy w roku odwiedza rodzinę w Polsce, wówczas to w Anglii a nie w Polsce znajduje się centrum jego podstawowych interesów i sąd angielski będzie właściwy do przeprowadzenia w stosunku do niego procedury oddłużeniowej - głównego postępowania upadłościowego. Sąd angielski stosuje prawo angielskie (Insolvency Act 1986 i Insolvency Rules 1986) zgodnie z zasadą, że dla wszczęcia, prowadzenia i zakończenia postępowania upadłościowego właściwe jest prawo państwa członkowskiego, w którym został złożony wniosek o ogłoszenie upadłości (art. 4 ust. 1 rozporządzenia).

Warto podkreslić, że osoby fizyczne mogą ogłosić bankructwo konsumenckie w Anglii, składając w sądzie właściwy formularz. Informacje konieczne do złożenia takiego wniosku można uzyskać na stronie http://www.insolvency.gov.uk/. Konsumenci mogą również ogłosić upadłość w Polsce (art. 491¹ - art. 491¹² ustawy - powołane przepisy prawa obowiązują od 31.03.2009 r.).

Ogłoszenie bankructwa w Polsce nie jest łatwe z uwagi na restrykcyjne polskie przepisy prawa przewidujące możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej jedynie w sytuacji, gdy stan niewypłacalności powstał skutkiem niezależnych i wyjątkowych okoliczności (art. 491³ ust. 1 ustawy). Lekkomyślne postępowanie wyłącza bankructwo osoby fizycznej. W praktyce spora liczba wniosków kończy się niepowodzeniem, często na skutek popełnienia licznych błędów formalnych. W odróżnieniu bowiem od rozwiązań prawa angielskiego, polskie przepisy nie przewidują formularza zawierającego pozycje z informacjami, jakie dłużnik musi podać, aby jego wniosek został zaakceptowany. Procedura oddłużeniowa w Anglii wydaje się być prostsza, tańsza a przede wszystkim szybsza (co do zasady postępowanie upadłościowe w Anglii trwa 12 miesięcy, natomiast w Polsce pięć lat).

Załóżmy, że sąd angielski wydał orzeczenie o wszczęciu konsumenckiego postępowania upadłościowego wobec Polaka, którego długi wynikały z niezapłaconych kredytów i pożyczek zaciągniętych w bankach angielskich oraz nieuregulowanych rachunków za telefon w Polsce. Czy zatem wierzyciele z Polski będą uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym wszczętym w Anglii? Pytanie to dotyczy innych państw członkowskich.

Wierzyciel z Polski będzie mógł zgłosić swoją wierzytelność w języku polskim do postępowania upadłościowego toczącego się w Anglii. Dotyczy to również takich wierzycieli, jak organy podatkowe i instytucje ubezpieczenia społecznego. Wierzytelność zgłasza się na piśmie w języku polskim, ponieważ język polski jest językiem urzędowym UE (art. 39 rozporządzenia). Nie ma obowiązku zgłoszenia wierzytelności w języku urzędowym państwa wszczęcia postępowania, jednak od wierzyciela można zażądać tłumaczenia (art. 42 ust. 2 rozporządzenia). Do zgłoszenia należy załączyć dokumenty, z których wynika istnienie wierzytelności (art. 41 rozporządzenia). Oznacza to, że upadłość konsumencka ogłoszona w Anglii może objąć nie tylko długi powstałe w Anglii, ale również w Polsce. Uwaga ta dotyczy również wierzycieli z innych państw członkowskich.

Sąd państwa członkowskiego, w którym zostało wszczęte postępowanie upadłościowe, ma obowiązek zawiadamiać znanych wierzycieli o prawie do zgłoszenia wierzytelności (art. 40 rozporządzenia). Zawiadomienie dokonywane jest na formularzu "Wezwanie do zgłoszenia wierzytelności. Przestrzegać terminów". (Invitation to lodge a clair. Time limits to be observed - art. 42 rozporządzenia).

Prawo państwa wszczęcia postępowania (The law of the Member State of the opening of the insolvency proceedings) stosuje się nie tylko do wszczęcia, prowadzenia i ukończenia konsumenckiego postępowania upadłościowego, ale także do skutków tego postępowania, w szczególności według tego prawa określa się prawa wierzycieli po ukończeniu postępowania upadłościowego (art. 4 rozporządzenia). Według prawa państwa, w którym złożono wniosek o ogłoszenie upadłości, określa się zarówno procesowe jak i materialne skutki postępowania upadłościowego (motyw 23 preambuły).

W sytuacji opisanej powyżej do oceny skutków postępowania upadłościowego właściwe będzie prawo angielskie (281 Insolvency Act - Effect of discharge). Ogłoszenie bankructwa w Anglii prowadzi do oddłużenia jedynie z tych długów, które były uwzględnione w postępowaniu upadłościowym wszczętym przez sąd angielski, natomiast długi w Polsce, jeśli nie zostały zgłoszone do postępowania upadłościowego w Anglii, mogą być nadal egzekwowane przez wierzycieli, dlatego konsument planując powrót do kraju, może rozważyć ogłoszenie upadłości konsumenckiej również w Polsce, rozumianej jako głownie postępowanie upadłościowe a nie wtórne.

W sytuacji odwrotnej, gdy postępowanie oddłużeniowe wobec konsumenta Polaka prowadził sąd polski, natomiast w planie spłaty nie zostały uwzględnione zobowiązania dłużnika powstałe w innym państwie członkowskim np. w Anglii, wówczas po wykonaniu obowiązków określonych w planie spłaty i umorzeniu niezaspokojonych wierzytelności oraz zakończeniu postępowania upadłościowego, wierzyciel, który nie wiedział o toczącym się postępowaniu i nie mógł zgłosić swojej wierzytelności, będzie mógł dochodzić swojej wierzytelności przeciwko konsumentowi (art. 491¹² ustawy), bowiem skutek oddłużenia nie obejmie tych długów, które nie zostały uwzględnione w planie spłaty. Ważne zatem, aby dłużnik ujawnił we wniosku o ogłoszenie upadłości wszystkich swoich wierzycieli także tych spoza państwa złożenia wniosku.

Sylwia Gładysz

aplikantka radcowska, Kancelaria Radców Prawnych R. Ptak i Wspólnicy Sp.K.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 28.02.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze - tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z późn. zm.
2. Rozporządzenie Rady (WE) z dn. 29.06.2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego - Dz.U. UE L, Nr 1346/2000
3. Insolvency Act 1986 http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1986/45/contents

Bibliografia

1. Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, pod red. Antoniego Witosza, wyd. 3, LexisNexis, Warszawa 2010
2. Komentarz do rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dn. 29.05.2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U.UE.L.00.160.1), LEX/el. 2007, Kohutek Konrad, Lachner Jacek
3. Komentarz do ustawy z dn. 5.12.2008 r. o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.08.234.1572), w zakresie zmian do ustawy z dn. 28.02.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U.03.60.535), Katarzyna Michalak, LEX/el. 2009