Gdy w czasie postępowania fiskus "zapomni" o podatniku

Możliwość wzięcia udziału w przesłuchaniu świadka czy oględzinach, składanie wyjaśnień, wypowiadanie się na temat zebranych dowodów? To tylko część tego, w jaki sposób podatnik może realizować swoje prawo do aktywnego uczestniczenia w postępowaniu przed fiskusem. Musi być mu jednak dana taka możliwość. Zdarza się, że jest jej pozbawiony. Jeśli podatnik nie ponosi winy za ten stan rzeczy, może domagać się powtórzenia postępowania podatkowego.

Powtórka postępowania

Postępowanie podatkowe powinno być prowadzone według określonych reguł proceduralnych. Podatnik może domagać się jego wznowienia, jeśli fiskus dopuści się poważnych uchybień. Należy jednak pamiętać o dwóch kwestiach. Po pierwsze, do sprawy można wrócić wtedy, gdy zakończyła się ona ostateczną decyzją. Taki charakter ma zaś decyzja, od której nie można się już odwołać. Jest to zatem decyzja wydana w trybie odwoławczym przez izbę skarbową. Jest to również decyzja wydana przez urząd skarbowy, od której podatnik nie odwołał się w ciągu 14 dni od jej otrzymania - także w sytuacji, gdy przeoczył ten termin i nie było podstaw do jego przywrócenia.

Po drugie, wznowienie postępowania podatkowego wchodzi w rachubę, jeśli w jego trakcie urzędnicy skarbowi popełnili poważne błędy proceduralne. Takim uchybieniem jest pozbawienie podatnika możliwości uczestniczenia w postępowaniu. Jeśli nie brał on w nim udziału nie z własnej winy, należy je powtórzyć. Wynika to z art. 240 § 1 pkt 4 Ordynacji podatkowej.

Aby jednak postępowanie podatkowe zostało z tego powodu powtórzone, podatnik sam powinien wystąpić z taką inicjatywą. Musi złożyć wniosek, zawierający żądanie wznowienia postępowania podatkowego, poparte odpowiednimi argumentami. Należy go wnieść w ciągu miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o wydaniu decyzji.

Niezawiniona pasywność

Podatnik ma prawo aktywnie uczestniczyć w sprawie, która go dotyczy, np. mającej na celu określenie wysokości podatku. Obowiązkiem fiskusa jest natomiast umożliwienie mu tego. Podatnik musi wiedzieć nie tylko o tym, że postępowanie podatkowe zostało wobec niego wszczęte. Powinien być informowany o czynnościach wykonywanych przez fiskusa. Na pierwszy plan wysuwa się możliwość uczestniczenia w postępowaniu dowodowym. Urzędnicy muszą powiadomić podatnika o miejscu i terminie przesłuchania świadka, dokonaniu oględzin, przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłych. Powinni to zrobić przynajmniej z 7-dniowym wyprzedzeniem. Nie mniejsze znaczenie ma możliwość zabrania głosu w sprawie zgromadzonych dowodów. Do zadań fiskusa należy wyznaczenie terminu do wypowiedzenia się na ten temat i zawiadomienie o nim podatnika.

Trzeba jednak pamiętać, że urzędnicy skarbowi mają jedynie zadbać o to, aby podatnik mógł aktywnie uczestniczyć w postępowaniu podatkowym. Od podatnika zależy, czy z tej możliwości skorzysta. Jeśli nie chce, nie musi brać udziału w przesłuchaniu świadka, wypowiadać się na temat materiału dowodowego czy przeglądać akt sprawy. Urzędnicy nie mogą ?zmusić? go do aktywności. Muszą natomiast dołożył wszelkich starań, aby miał taką możliwości. To, że z niej nie skorzysta, nie oznacza, że należy wrócić do sprawy. O wznowieniu postępowania można mówić wtedy, gdy podatnik nie tylko nie brał w nim udziału, ale i stało się to nie z jego własnej winy. Został więc tego pozbawiony z powodu uchybień urzędu skarbowego. Na przykład nie otrzymał postanowienia o wszczęciu postępowania, nie został zawiadomiony o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu czy też korespondencja była wysyłana na adres osoby błędnie uznanej za jego pełnomocnika.

O tym, że podatnik został pozbawiony udziału w sprawie nie z własnej winy, można mówić również w innym kontekście. Sądy administracyjne w swoich orzeczeniach wskazują, że ma to miejsce w sytuacji, gdy jest on prawidłowo informowany o poszczególnych czynnościach, ale nie może w nich uczestniczyć z powodu trudnych do przezwyciężenia przeszkód.

Pełnomocnik jak podatnik

Na art. 240 § 1 pkt 4 Ordynacji podatkowej można powołać się także wtedy, gdy urząd skarbowy przeprowadził postępowanie podatkowe czy istotne czynności, z pominięciem pełnomocnika ustanowionego przez podatnika. Jak wiadomo, podatnik nie musi osobiście zajmować się swoimi sprawami podatkowymi. Może go reprezentować pełnomocnik. Działa on jednak w ramach udzielonego umocowania. Podatnik nie może poza tym nim się wyręczyć, jeśli charakter czynności wymaga jego osobistego działania.

Pełnomocnik ustanowiony przez podatnika powinien być przez urząd skarbowy traktowany tak samo jak podatnik. Do niego więc powinny trafiać wszelkie pisma. Jeśli są one wysyłane i do podatnika, i do pełnomocnika, uznaje się, że podatnik dostał je jedynie w celach informacyjnych. Ze względów procesowych ważne jest to, kiedy pismo zostało doręczone pełnomocnikowi. Należy mu ponadto zapewnić możliwość aktywnego uczestniczenia w sprawie, np. oględzinach czy zapoznaniu się z materiałem dowodowym. Pełnomocnik wysuwa się niejako na pierwszy plan. Rzecz jasna, fiskus ma obowiązek traktować go w ten sposób dopiero od momentu, gdy otrzyma pełnomocnictwo.

Sądy administracyjne oraz autorzy komentarzy, opracowań i artykułów są zgodni: niezapewnienie pełnomocnikowi udziału w postępowaniu podatkowym jest równoznaczne z pominięciem podatnika. Pociąga to też za sobą takie same skutki prawne. Powołując się na tę okoliczność można domagać się wznowienia postępowania.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.).

autor: Małgorzata Żujewska

Gazeta Podatkowa Nr 459 z dnia 2008-06-02