Jak przebiega podział spadku po rodzicach?

Po śmierci rodziców pierwszym krokiem, który należy podjąć, jest stwierdzenie nabycia spadku. Czynność ta ma na celu prawne potwierdzenie, kto dziedziczy majątek. Można tego dokonać w dwóch trybach: sądownie lub u notariusza.

Postępowanie sądowe

Stwierdzenie nabycia spadku to postępowanie nieprocesowe, prowadzone przez sąd spadku właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. Jeśli takie miejsce nie jest znane, wniosek należy złożyć w sądzie, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Wniosek, który podlega opłacie 300 zł, musi zawierać informacje dotyczące kręgu spadkobierców, np. czy zmarły miał dzieci lub pozostawał w związku małżeńskim. W przypadku posiadania testamentu, należy go dołączyć, żądając jednocześnie jego otwarcia i ogłoszenia. Jeżeli pomiędzy spadkobiercami doszło do sporu, opłata za wniosek wyniesie 1000 zł.

Sąd po przeanalizowaniu zgromadzonych dowodów wydaje prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Dokument ten jest niezbędny do zmiany wpisów w księgach wieczystych czy do uregulowania formalności w banku.

Formalności u notariusza

Alternatywą dla postępowania sądowego jest wizyta u notariusza. Wszyscy spadkobiercy ustawowi i testamentowi muszą stawić się osobiście i zgodnie określić, kto dziedziczy po zmarłym. Notariusz w takim przypadku sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, który jest równie ważnym dokumentem jak postanowienie sądowe. Postępowanie u notariusza jest szybsze i często tańsze, jednak niemożliwe w przypadku konfliktów wśród spadkobierców.

To, czy rodzice sporządzili testament, ma kluczowe znaczenie dla podziału spadku. Testament pozwala zmarłemu precyzyjnie określić, kto i w jakiej proporcji ma przejąć jego majątek po śmierci. Dzięki temu spadkodawca, może decydować o losach swojego mienia zgodnie z własną wolą, niezależnie od reguł ustawowego porządku dziedziczenia.

W praktyce oznacza to, że spadkobiercami mogą zostać nie tylko bliscy krewni, jak dzieci, małżonek czy rodzice, ale również osoby niespokrewnione, np. przyjaciele, partnerzy, a nawet fundacje czy instytucje charytatywne. Testament daje także możliwość pominięcia w dziedziczeniu konkretnych członków rodziny - dzieci czy współmałżonka - co w przypadku dziedziczenia ustawowego nie byłoby możliwe. Sporządzając testament, zmarły może również określić szczególne zapisy, takie jak legaty (zobowiązania, by określony przedmiot lub kwota trafiły do konkretnej osoby) lub obciążenia (np. obowiązek spłaty długu przez jednego ze spadkobierców).

Należy jednak pamiętać, że osoby, które zostały pominięte w testamencie, a które ustawowo dziedziczyłyby majątek (np. dzieci czy współmałżonek), mają prawo do tzw. zachowku. Jest to określona kwota, wynosząca zazwyczaj połowę wartości tego, co przysługiwałoby im w przypadku dziedziczenia ustawowego. Dzięki temu prawo chroni podstawowe interesy najbliższych zmarłego, nawet jeśli jego decyzje testamentowe były inne.

Jeżeli rodzice nie pozostawili testamentu, podział majątku po ich śmierci odbywa się zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, które regulują kolejność dziedziczenia i określają, jakie udziały w spadku przypadają poszczególnym osobom. Zgodnie z art. 931 § 1 k.c., w przypadku braku testamentu, spadek przypada w pierwszej kolejności dzieciom zmarłego oraz jego małżonkowi, a udziały te są równe. Przykładowo, jeśli zmarły pozostawił dwoje dzieci i małżonka, każdy z nich otrzymuje 1/3 spadku.

Jednakże udział małżonka nie może być mniejszy niż 1/4 całego spadku. Oznacza to, że w sytuacji, gdy zmarły miał więcej niż troje dzieci, udział małżonka nadal wynosi minimum 25 proc., a pozostała część spadku jest dzielona równo między dzieci. Jeśli jedno z dzieci spadkodawcy zmarło przed nim, jego udział przypada jego potomkom, czyli wnukom zmarłego. Działa tu zasada tzw. reprezentacji, zgodnie z którą udział spadkowy przechodzi na kolejnych zstępnych (art. 931 § 2 k.c.). W sytuacji, w której zmarły miał dwoje dzieci, a jedno z nich zmarło wcześniej, jego połowa spadku zostanie podzielona między jego dzieci (wnuki spadkodawcy).

Jeżeli zmarły nie miał dzieci ani wnuków, spadek przypada jego małżonkowi oraz rodzicom. Zgodnie z art. 932 § 1 k.c., w takiej sytuacji małżonek dziedziczy połowę spadku, a każdemu z rodziców przypada po 1/4. Jeśli jedno z rodziców zmarło wcześniej, jego udział przechodzi na rodzeństwo spadkodawcy. W przypadku, gdy spadkodawca nie miał małżonka, cały majątek trafia do dzieci. Jeśli dzieci również nie żyją, majątek dziedziczą wnuki. W sytuacji braku zstępnych (dzieci, wnuków) i małżonka, spadek przechodzi na rodziców zmarłego oraz jego rodzeństwo.

Podatek od spadku reguluje ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. Jest on zależny od stopnia pokrewieństwa ze zmarłym oraz od wartości odziedziczonego majątku. Ważnym elementem tego procesu jest możliwość skorzystania ze zwolnienia z podatku, ale wiąże się to z dopełnieniem określonych formalności w odpowiednich terminach.

Najbliższa rodzina, czyli małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie, pasierbowie, rodzeństwo oraz ojczym i macocha (tzw. grupa zerowa), mogą być zwolnieni z podatku od spadku. W ciągu 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądowego o stwierdzeniu nabycia spadku lub sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza, należy zgłosić fakt nabycia majątku do właściwego urzędu skarbowego. Odbywa się to poprzez złożenie formularza SD-Z2.

Jeśli osoba uprawniona do zwolnienia nie zgłosi spadku w terminie 6 miesięcy, traci prawo do zwolnienia. W takiej sytuacji konieczne jest zapłacenie podatku według zasad ogólnych, a jego wysokość zależy od grupy podatkowej, do której spadkobierca należy. W przypadku, gdy zwolnienie nie ma zastosowania, wartość spadku oraz pokrewieństwo decydują o wysokości podatku. Istnieją trzy grupy podatkowe:

• Grupa I: Małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym, macocha - stawki wynoszą od 3% do 7%, w zależności od wartości majątku.
• Grupa II: Zięciowie, synowe, dzieci rodzeństwa, rodzeństwo rodziców i ich małżonkowie - stawki wynoszą od 7% do 12%.
• Grupa III: Pozostałe osoby, np. znajomi, partnerzy - stawki wynoszą od 12% do 20%.

Każda grupa ma również określone kwoty wolne od podatku:

• 36 120 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do pierwszej grupy podatkowej,
• 27 090 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do drugiej grupy podatkowej,
• 5 733 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do trzeciej grupy podatkowej.

Kwoty przekraczające te limity są opodatkowane zgodnie z powyższymi stawkami.

Przeczytaj również:

Jak wyliczyć podatek od spadku? Spadkobiercy z grupy zerowej nie zapłacą go wcale

Spadek po nieznanym krewnym. Jest sposób, by uniknąć dziedziczenia długów

Śmierć nie uwalnia od rachunków. Spadkobiercy muszą płacić