Czy rozdzielność majątkowa pozbawia współmałżonka spadku? O tym decydują przepisy
Małżeństwo to nie tylko uczucie, ale również szereg decyzji o charakterze formalnym. Jednym z najczęściej podejmowanych kroków jest ustalenie rozdzielności majątkowej, czyli podpisanie intercyzy. Dzięki temu każdy z małżonków zarządza swoim majątkiem osobno. Jest to szczególnie korzystne, gdy jedna ze stron prowadzi działalność gospodarczą lub obawia się zadłużenia partnera. Ale jak takie uregulowanie wpływa na dziedziczenie? O tym decydują przepisy zawarte w Kodeksie Cywilnym.
Wbrew błędnemu przekonaniu, intercyza nie wyklucza małżonka z grona spadkobierców. Rozdzielność majątkowa dotyczy jedynie stosunków majątkowych za życia, a nie prawa do spadku po śmierci współmałżonka.
Rozdzielność majątkowa to ustrój majątkowy między małżonkami, w którym nie istnieje wspólnota majątkowa - każdy z nich ma swój odrębny majątek i zarządza nim samodzielnie. W Polsce taki system można ustalić poprzez umowę majątkową, czyli tzw. intercyzę, która musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Mówi o tym art. 35 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59 z późn. zm.).
Rozdzielność obejmuje zarówno rzeczy nabyte przed ślubem, jak i te zgromadzone w trakcie małżeństwa. Dzięki temu małżonkowie nie odpowiadają za swoje długi (chyba że jeden z nich poręczył za drugiego). To sposób na ochronę swojego majątku, ale nie wpływa na zasady dziedziczenia po śmierci.
Żona dziedziczy po mężu nawet jeśli mieli rozdzielność majątkową. Prawo do spadku nie zależy od ustroju majątkowego w małżeństwie. Jeśli zmarły nie pozostawił testamentu, dziedziczenie odbywa się na zasadach ustawowych określonych w art. 931 § 1 Kodeksu Cywilnego (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.). W pierwszej kolejności do spadku powołane są dzieci zmarłego i jego małżonek - dzielą spadek po równo, ale część żony nie może być mniejsza niż 1/4 całości.
Przykłady:
- Małżeństwo z dwójką dzieci: spadek dzieli się na 3 części (po 1/3 dla żony i każdego dziecka).
- Małżeństwo, które nie miało dzieci: żona dostaje cały spadek, chyba że żyją rodzice męża - wtedy oni też mogą dziedziczyć (reguluje to art. 932 KC).
Intercyza dotyczy tylko zarządzania majątkiem za życia, a po śmierci majątek osobisty męża staje się spadkiem, który trafia do żony i innych spadkobierców.
Emerytura sama w sobie nie podlega dziedziczeniu jak zwykły majątek, ale po śmierci jednego z małżonków można ubiegać się o rentę rodzinną. Zgodnie z art. 70 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887 z późn. zm.), renta rodzinna przysługuje wdowie lub wdowcowi, jeśli w chwili śmierci współmałżonka spełniali określone warunki, np. prowadzili wspólne gospodarstwo domowe.
Przy rozdzielności majątkowej ZUS może sprawdzić, czy małżonkowie faktycznie żyli razem, ponieważ sama intercyza może budzić wątpliwości co do wspólnoty życiowej. Jeśli wdowiec lub wdowa udowodnią, że mimo rozdzielności prowadzili wspólne życie ze współmałżonkiem, mogą otrzymać rentę rodzinną. Świadczenie nie jest jednak przyznawane automatycznie.
Spadek to nie tylko aktywa, ale także zobowiązania zmarłego. Zgodnie z art. 922 § 1 Kodeksu Cywilnego, "prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na spadkobierców". Owdowiały małżonek, jako spadkobierca, odpowiada za długi spadkowe, ale może ograniczyć tę odpowiedzialność, przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 KC). W takim przypadku odpowiada za długi tylko do wysokości wartości spadku.
Przykład: Zmarły pozostawił majątek wart 100 000 zł i długi w wysokości 150 000 zł. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że małżonek odpowiada za długi tylko do 100 000 zł, chroniąc swój majątek osobisty.
Można też spadek odrzucić, jeśli długi przewyższają wartość majątku. Należy to jednak zrobić w ciągu sześciu miesięcy od momentu dowiedzenia się o spadku. W przeciwnym razie można odziedziczyć długi wraz z majątkiem.
Rozdzielność majątkowa nie zawsze daje pełną ochronę. Jeśli intercyza została podpisana aby uniknąć spłaty długów (np. tuż przed ogłoszeniem upadłości jednego z małżonków), sąd może ją unieważnić lub zmienić jej warunki, by chronić interesy wierzycieli. Takie działanie jest możliwe na podstawie przepisów o ochronie wierzycieli, art. 527 KC (czynność prawna dokonana w celu pokrzywdzenia wierzycieli). To rzadkie, ale realne ryzyko.
Jeśli mimo intercyzy małżonkowie prowadzili wspólne gospodarstwo domowe i razem nabywali majątek (np. kupili dom na współwłasność), sąd może uznać, że niektóre składniki majątku są wspólne. W efekcie takie aktywa mogą wejść w skład masy spadkowej lub zostać inaczej podzielone, co wpływa na dziedziczenie.
Przeczytaj również:
Twój współmałżonek otrzymał spadek? W tej sytuacji może wliczać się do wspólnego majątku
Pasierb w kolejce do spadku? Zaskakujące aspekty dziedziczenia ustawowego
Testament czy umowa? Jak legalnie przekazać spadek jednemu spadkobiercy
