Niedozwolone klauzule zmiennego oprocentowania kredytów

Mimo że zmienna stopa oprocentowania kredytu jest prawnie dopuszczalna i zwykle w praktyce stosowana, to jednak zmiana oprocentowania kredytu nie może być pozostawiona dowolnej ocenie banków. Postanowienie w umowie, które o tym stanowi, aby było skuteczne, musi jednoznacznie określać konkretne okoliczności, od jakich zmiana ta jest uzależniona. W braku takiej precyzji, a zwłaszcza wówczas, gdy bank zastrzega sobie jedynie możliwość zmiany oprocentowania przy ogólnie sformułowanych przesłankach, klauzula zmiennego oprocentowania z umowy kredytowej nie będzie wiążąca dla konsumentów.


Co wynika z Prawa bankowego?

Umowa kredytu powinna określać w szczególności wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (art. 69 ust. 2 pkt 5 Prawa bankowego). Zasady oprocentowania kredytu określa umowa kredytu, z tym że w razie stosowania stopy zmiennej należy określić w umowie kredytowej warunki zmiany stopy procentowej kredytu (art. 76 Prawa bankowego). Mimo to jedna ze stron umowy (dotyczy to także banku) nie może mieć pozostawionej niemal wolnej ręki w zakresie zmiany jej warunków.

Reklama

W umowach z konsumentami ci ostatni chronieni są przepisami o niedozwolonych postanowieniach umowy. W przypadku kredytów gospodarczych tego rodzaju klauzule byłyby z kolei sprzeczne z naturą umowy gospodarczej i zasadą słuszności kontraktowej (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 1991 r., sygn. akt III CZP 15/91). Zasady słuszności, w tym przede wszystkim zasada równości stron stosunku obligacyjnego, wymagają, aby regulaminy i umowy bankowe wskazywały konkretne okoliczności, przy zaistnieniu których wysokość oprocentowania może być zmieniona, co również umożliwi weryfikację tych zmian przez kredytobiorcę (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1992 r., sygn. akt III CZP 114/91.


Klauzule niedozwolone

Umowy zawierane z konsumentami przy wykorzystaniu wzorca umownego powinny spełniać dodatkowe wymagania określone w Kodeksie cywilnym. Chodzi o przepisy chroniące słabszych uczestników obrotu przed rażąco niekorzystnymi dla nich postanowieniami umowy. Przykładowo za niedozwolone postanowienie uznaje się postanowienia przyznające kontrahentowi konsumenta uprawnienie do dokonywania wiążącej interpretacji umowy (art. 3853 pkt 9 Kodeksu cywilnego), a taka sytuacja ma miejsce, jeżeli bank zastrzega sobie możliwość zmiany oprocentowania w razie zaistnienia ogólnie i mało precyzyjnie określonych przesłanek.


Brak precyzyjnego określenia przesłanek zmiany oprocentowania kredytu w każdym przypadku ocenić należy jako rażąco naruszający interesy konsumentów oraz sprzeczny z dobrymi obyczajami.

Zmiana stopy procentowej kredytu zależeć powinna od zaszłości obiektywnych, a nie od subiektywnej decyzji banku udzielającego kredytu. Nieprecyzyjne i niejednoznaczne sformułowanie przesłanek zmiany wysokości oprocentowania jednostronnie preferuje interes przedsiębiorcy (banku), który taki instrument pozostawia do swojej wyłączonej kompetencji.


Wytyczne nadzoru bankowego

Kredytobiorcy w sporze z bankiem mogą się również wspomagać wytycznymi dawnego Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego z dnia 30 listopada 2005 r. Pismo było skierowane do prezesów banków, a powstało w wyniku orzecznictwa zarówno Sądu Najwyższego, jak i Trybunału Konstytucyjnego. Dokument ten stwierdzał, że szczegółowe określenie uwarunkowań faktycznych zmiany wysokości oprocentowania stwarza kredytobiorcy możliwość dokonania wyliczeń co do celowości i opłacalności zaciągnięcia kredytu, umożliwia szybkie dostosowanie się do sytuacji, w której stosownie do umowy musi się spodziewać podwyższenia stopy oprocentowania, a tym samym do uniknięcia ewentualnych strat. Samo zastrzeżenie w umowie zmiennej stopy oprocentowania kredytu nie stanowi niedozwolonej klauzuli umownej w rozumieniu art. 3851 Kodeksu cywilnego, jednak sposób określenia przez bank warunków zmiany stopy procentowej kredytu może podlegać ocenie z punktu widzenia naruszenia interesów konsumenta i w tym zakresie banki powinny zachować szczególną staranność, w szczególności - w odniesieniu do precyzyjnego, jednoznacznego i zrozumiałego dla konsumenta określenia tych warunków.


Stanowisko SOKiK

Klauzula zmiennego oprocentowania nie może mieć charakteru blankietowego, lecz powinna dokładnie wskazywać czynniki (okoliczności faktyczne) usprawiedliwiające zmianę oprocentowania oraz relacje między zmianą tych czynników a rozmiarem zmiany stopy oprocentowania kredytu, określając precyzyjnie wpływ zmiany wskazanych okoliczności na zmianę stopy procentowej, a więc kierunek, skalę, proporcję tych zmian (wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 24 lipca 2012 r., sygn. akt XVII AmC 285/11).

Sprawa dotyczyła kredytobiorcy, który wystąpił do banku o udzielenie kredytu hipotecznego. Otrzymał ofertę zawarcia stosownej umowy kredytu hipotecznego na bazie wzorca zawierającego postanowienie o treści: "Zmiana wysokości oprocentowania może następować także w przypadku zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w UE), którego waluta jest podstawą indeksacji". Kredytobiorca nie zgodził się na podpisanie umowy w wersji zawierającej ten zapis, widząc w nim zagrożenie i ryzyko nieuzasadnionych podwyżek oprocentowania kredytu. Na skutek negocjacji pozwany ostatecznie zgodził się uczynić wyjątek dla powoda i wykreślić to postanowienie z umowy. Mimo to powód, w celu ochrony innych konsumentów przed tego rodzaju niekorzystnymi klauzulami wniósł pozew do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów domagając się uznania za niedozwolone postanowienia stosowanego przez pozwany bank.

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie miał wątpliwości, że zakwestionowane postanowienie wzorca umowy kredytu hipotecznego ma charakter niedozwolony i zakazał jego stosowania. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany. Co istotne, w myśl art. 76 Prawa bankowego zasady oprocentowania kredytu określa umowa kredytu, z tym że w razie stosowania stopy zmiennej należy m.in. określić w umowie kredytowej warunki zmiany stopy procentowej kredytu.

Zdaniem Sądu umowa kredytowa powinna przy tym wskazywać konkretne okoliczności, przy zaistnieniu których wysokość oprocentowania może być zmieniona. Wówczas konsument ma jasność i pewność co do okoliczności wpływających na zmianę oprocentowania kredytu, a zatem może dokonać oceny celowości i opłacalności zaciągnięcia kredytu.

Precyzyjność określenia przesłanek zmiany oprocentowania kredytu powoduje, iż konsument ma wiedzę, czy nastąpi zmiana oprocentowania kredytu i w jakiej wysokości, w przeciwnym bowiem razie nie będzie miał możliwości analizy zasadności dokonania zmiany, a tym samym nie będzie w stanie ocenić jej prawidłowości. Tymczasem zakwestionowane postanowienie na tyle nieprecyzyjnie i ogólnikowo podaje okoliczności, przy zaistnieniu których wysokość oprocentowania może być zmieniona, iż bank na jego podstawie ma możliwość kształtowania wysokości oprocentowania kredytu według własnego uznania i w dowolnym momencie, co należy uznać za niedopuszczalne. Co więcej, zakwestionowane postanowienie przewiduje, iż zmiana wysokości oprocentowania "może nastąpić", a zatem pozostawia w tej mierze dowolność odnośnie decyzji co do kształtowania wysokości oprocentowania i możliwość nierównorzędnego traktowania konsumentów.


Stanowisko Sądu Najwyższego

Z kolei w postanowieniu z dnia 21 grudnia 2011 r., sygn. akt I CSK 310/11, Sąd Najwyższy uznał, iż w postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest abstrakcyjna kontrola postanowienia wzorca umowy, daną klauzulę należy eliminować w każdym wypadku, gdy jest ona sformułowana niejednoznacznie. Stwierdził również, że klauzula zmiennego oprocentowania, którą stosował bank, jest niewątpliwie niedozwolona przez użycie w niej określenia "może ulec zmianie". W efekcie Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej Gospodarczego Banku Spółdzielczego w Barlinku od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 października 2010 r., sygn. akt VI ACa 775/10, który z kolei oddalił apelację banku od niekorzystnego dlań wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 9 kwietnia 2010 r., sygn. akt XVII AmC 959/09.

W uzasadnieniu wspomnianego postanowienia SN zarzucono kredytodawcy, że w rezultacie tego niejednoznacznego sformułowania nie jest wiadomo, czy nastąpi zmiana oprocentowania kredytu w razie nawet wystąpienia jednego czy kilku czynników. Nie można również stwierdzić, o ile zmieni się oprocentowanie, skoro omawiana klauzula dotyczy jedynie wzrostu o określoną wartość punktu procentowego wskazanych czynników, nie zawierając informacji o sposobie wyliczenia nowego oprocentowania. Nadto niedozwolony charakter tej klauzuli nie może budzić wątpliwości, skoro nie obliguje banku do obniżki stopy oprocentowania kredytu w wypadku zmiany czynnika bądź czynników na korzyść kredytobiorcy. Poza tym niezależnie od wielości i zmienności czynników (np. stawek WIBOR) w zakwestionowanej klauzuli bank w żaden sposób nie ograniczył możliwości dokonywania zwyżek oprocentowania. Zabrakło też ograniczenia co do wysokości wzrostu, konkretyzacji wymienionych czynników i określenia ich relacji.

Niedozwolone postanowienia w kwestii zmian oprocentowania kredytu:

"Kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w okresach, za które naliczane są odsetki. Wysokość ustalonego oprocentowania może ulec zmianie w przypadku zmiany o co najmniej 0,25 punktu procentowego jednego z niżej wymienionych czynników:

   1) stawek WIBOR

   2) stopy procentowej bonów skarbowych 52-tygodniowych

   3) stopy redyskonta weksli NBP

   4) stopy procentowej kredytu lombardowego NBP

   5) wysokości stopy rezerw obowiązkowych.

Zmiana wysokości oprocentowania następuje z dniem wejścia w życie w bankach Uchwały Zarządu Banku zmieniającej wysokość stopy procentowej".

Wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 9 kwietnia 2010 r., sygn. akt XVII AmC 959/09 (numer wpisu do rejestru: 3016)

"Zmiana wysokości oprocentowania może następować także w przypadku zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w UE), którego waluta jest podstawą indeksacji".

Wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 24 lipca 2012 r., sygn. akt XVII AmC 285/11 (numer wpisu do rejestru: 4107)


"Bank może udzielić kredytu o zmiennej stopie oprocentowania, jednakże postanowienie w umowie, które o tym stanowi, aby było skuteczne, musi jednoznacznie określać konkretne okoliczności, od jakich zmiana ta jest uzależniona. O niedozwolonym charakterze tego typu klauzuli przesądza fakt, iż bank zastrzega sobie jedynie możliwość zmiany oprocentowania".

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2011 r., sygn. akt I CSK 310/11

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2012 r. poz. 1376 ze zm.)

autor: Tomasz Konieczny
Gazeta Podatkowa nr 82 (1019) z dnia 2013-10-14

GOFIN podpowiada

Dowiedz się więcej na temat: bank | oprocentowanie kredytu | klauzula | KNF | klauzula niedozwolona
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Strona główna INTERIA.PL
Polecamy
Finanse / Giełda / Podatki
Bądź na bieżąco!
Odblokuj reklamy i zyskaj nieograniczony dostęp do wszystkich treści w naszym serwisie.
Dzięki wyświetlanym reklamom korzystasz z naszego serwisu całkowicie bezpłatnie, a my możemy spełniać Twoje oczekiwania rozwijając się i poprawiając jakość naszych usług.
Odblokuj biznes.interia.pl lub zobacz instrukcję »
Nie, dziękuję. Wchodzę na Interię »