Ochrona konsumenta na rynku ubezpieczeniowym

Ochronę konsumentów na rynku ubezpieczeniowym jak i emerytalnym sprawuje Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych.

Rynek ubezpieczeń

Funkcjonowanie rynku ubezpieczeniowego opiera się na jednym z fundamentalnych aktów prawnych, a mianowicie ustawie z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jednolity: Dz. U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 z późn. zm.)

Podejmując analizę kwestii ochrony konsumenta na rynku ubezpieczeniowym wskazać należy, że elementem pozwalającym na potwierdzenie uwzględniania postulatu ochrony konsumenta w polityce gospodarczej państwa jest sam fakt poddania działalności zakładów ubezpieczeń reglamentacji prawnej. Wyznaczenie przez przepisy prawne standardów dla wskazanych aspektów obrotu prawnego powoduje, że wszelkie działania instytucji prowadzących wymienione rodzaje działalności podmiotów nie czyniące zadość owym standardom są eliminowane przez kompetentne w tym zakresie władze państwowe. Stąd też fakt poddania funkcjonowania rynku ubezpieczeniowego pewnym tak ogólnym, jak i szczegółowym regulacjom prawnym. Pojęcie konsumenta nie jest obce polskiemu językowi prawnemu. Wskazać tu można na następujące rozwiązania przyjęte w obowiązujących aktach prawnych:

- jak przewiduje art. 384 § 3 kodeksu cywilnego, za konsumenta uważa się osobę, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio nie związanym z działalnością gospodarczą;

- zgodnie z art. 4 pkt. 11 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 122 poz. 1319 z późn. zm.), poprzez konsumenta rozumie się osobę, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodarczą.

Na gruncie obrotu ubezpieczeniowego "konsumentem" jest ubezpieczający, czyli podmiot zawierającym umowę ubezpieczenia. Obok osoby fizycznej, ubezpieczającym może być także osoba prawna bądź też jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, jeżeli przyznaje jej się zdolność do czynności prawnych. Co więcej, wobec powyższego nie jest wykluczone, że kontrahentem zakładu ubezpieczeń, w ramach umowy ubezpieczenia, będzie podmiot mający status przedsiębiorcy.

Z przytoczonych okoliczności wynika, że przynajmniej w pewnym zakresie regulacje z zakresu ochrony konsumenta przewidziane w kodeksie cywilnym oraz ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów mogą znaleźć zastosowanie w obrocie ubezpieczeniowym. Podkreślić bowiem należy, że w przypadku obrotu ubezpieczeniowego nie wszystkie podmioty korzystające z usług zakładów ubezpieczeń mają status konsumentów w rozumieniu przywołanych powyżej przepisów prawnych. Dlatego też ochrona udzielana uczestnikom obrotu przez organ nadzoru obejmuje nie tylko konsumentów, lecz także wszelkie pozostałe podmioty ubezpieczające, ubezpieczone oraz uprawnione z umów ubezpieczenia, niezależnie od okoliczności, iż z punktu widzenia statystyki te pozostałe podmioty pozostają w liczebnej mniejszości.

Zgodnie z brzmieniem art. 82a ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zadaniem nadzoru KNUiFE jest ochrona interesów osoby ubezpieczonej i zapobieganie sytuacji, w której zakład ubezpieczeń nie będzie w stanie wypłacać ubezpieczonemu należnego świadczenia.

Jednocześnie, z regulacji art. 82a ust. 2 ustawy wynika, że Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych sprawuje także nadzór nad pośrednikami ubezpieczeniowymi. Przepis ten stanowi, że nadzór nad działalnością zakładów ubezpieczeń i pośredników ubezpieczeniowych polega w szczególności na:

- podejmowaniu działań mających na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku ubezpieczeń i ochronę ubezpieczonych.

- wydawaniu zezwoleń na prowadzenie działalności brokerskiej i agencyjnej,

- kontroli prowadzenia działalności przez zakłady ubezpieczeń i brokerów, w tym w zakresie zgodności ich działalności z przepisami o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł,

- podejmowaniu innych działań przewidzianych w ustawie.

Z całości regulacji ustawy o działalności ubezpieczeniowej wnosić należy, że nadzór nad pośrednikami ubezpieczeniowymi koncentruje się w znacznej mierze na działalności brokerów ubezpieczeniowych, którzy są podmiotami całkowicie niezależnymi od zakładów ubezpieczeń. W przeciwieństwie do nich, agenci zawsze związani są z określonym zakładem ubezpieczeń (bądź zakładami), a ich mocodawcy ponoszą odpowiedzialność za czynności wykonywane przez uprawnionego agenta.

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej nie przyznaje KNUiFE wprost wyrażonego uprawnienia do rozpatrywania skarg na działalność zakładów ubezpieczeń. Zajmuje się tym specjalnie powołany do tego organ, a mianowicie Rzecznik Ubezpieczonych.

Podsumowując, na rynku ubezpieczeniowym zadania organu nadzoru koncentrują się na ochronie interesów odbiorców usług oferowanych przez zakłady ubezpieczeń w ogólności, nie ograniczając się tym samym do sfery wyłącznie konsumenckiej. Ponadto, z przepisów prawnych wynika, że działania organu nadzoru skupiać się mają na zagadnieniach systemowych, z pominięciem więc podejmowania spraw o charakterze indywidualnych sporów konsumenckich. W tym bowiem zakresie, wyłącznie właściwe są sądy powszechne, z uwagi na cywilnoprawny charakter stosunków powstałych na gruncie umów ubezpieczenia.