Przeniesienie praw i obowiązków z zawartej umowy
Niektóre firmy wprowadzają do zawieranych umów postanowienia, na podstawie których mają one prawo przenieść przysługujące im prawa i obowiązki na inny podmiot. W praktyce oznacza to, że w dowolnym momencie mogą przestać być stroną umowy, o ile oczywiście znajdą podmiot, który do umowy w ich miejsce wstąpi, przejmując prawa i obowiązki. Takie postanowienia są dopuszczalne w umowach między przedsiębiorcami. Nie można ich natomiast stosować w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami.
Ułatwić sprzedaż firmy
Postanowienia przewidujące możliwość przeniesienia praw i obowiązków, bez konieczności uzyskiwania zgody drugiej strony umowy, ułatwiają sprzedaż funkcjonującego przedsiębiorstwa. Gdyby takiego postanowienia nie było, to zbywca przedsiębiorstwa nadal odpowiadałby za zobowiązania, które zaciągnął w trakcie jego prowadzenia (np. z zawartych z dostawcami umów). Gdyby natomiast w umowie z dostawcą zamieszczono postanowienie zezwalające na przeniesienie praw i obowiązków z umowy na osobę trzecią, to można by bez konieczności pytania o zgodę dostawcy przenieść łącznie prawa (np. prawo żądania dostarczenia towaru) i obowiązki (np. obowiązek zapłaty) wynikające z tej umowy na osobę, która kupuje całe przedsiębiorstwo. Wymagałoby to tylko ustaleń między zbywcą i nabywcą przedsiębiorstwa.
Takie postanowienia są korzystne dla osoby, która jest uprawniona do "pozbycia się" swoich praw i obowiązków. Mogą być jednak ryzykowne dla jej kontrahentów, bo może dojść do sytuacji, w której zawierali umowę z podmiotem A i wydali mu towar, następnie doszło do przeniesienia praw i obowiązków z umowy z podmiotu A na podmiot B, wskutek czego po zapłatę kontrahent musi zgłosić się do podmiotu B - niekoniecznie będącego w tak dobrej sytuacji finansowej jak podmiot A.
Przeniesienie samych praw
Zgody na przeniesienie praw i obowiązków z umowy nie należy mylić z możliwością przeniesienia (np. sprzedaży) samych wierzytelności wynikających z umowy. Przeniesienie wierzytelności (potocznie nazywane sprzedażą długów) nie wymaga zgody dłużnika. Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią. Wynika to z art. 509 Kodeksu cywilnego. Oczywiście również i od tej zasady są wyjątki - nie można przenieść wierzytelności bez zgody dłużnika m.in. wtedy, gdy w umowie zastrzeżono, że wymaga to zgody dłużnika. O ile jednak zasadą jest, że przeniesienie samych praw z umowy (np. prawa żądania zapłaty) nie wymaga zgody kontrahenta, to już na "pozbycie się" własnych obowiązków wynikających z umowy trzeba uzyskać zgodę drugiej strony.
Niedopuszczalne z konsumentami
O ile postanowienia o możliwości przeniesienia praw i obowiązków bez dodatkowej zgody kontrahenta są dopuszczalne w umowach między przedsiębiorcami, to nie należy ich wprowadzać do umów zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami. Konsument powinien mieć bowiem pewność, kto będzie wykonywać dla niego umowę i ponosić odpowiedzialność za jej niewykonanie.
Zakaz zamieszczania w umowach z konsumentami zapisów pozwalających kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta wynika z art. 3853 pkt 5 K.c. Jest to przykład tzw. niedozwolonej klauzuli umownej. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 3851 § 1 K.c.).
W rejestrze klauzul niedozwolonych prowadzonym przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wpisane jest m.in. postanowienie o treści: "Sprzedający ma prawo przekazania praw i obowiązków wynikających z niniejszego zamówienia w całości lub w części osobie trzeciej" (poz. 968 rejestru). Zakwestionowane i wpisane do rejestru zostało też zawarte w jednej z umów deweloperskich sformułowanie: "Kupujący wyraża niniejszym zgodę na przeniesienie przez Wykonawcę praw i obowiązków wynikających z niniejszej Umowy na dowolną spółkę z grupy Orco. Kupującemu zostanie przesłane listem poleconym lub pocztą kurierską za potwierdzeniem odbioru zawiadomienie o przeniesieniu przez Wykonawcę praw i obowiązków wynikających z niniejszej Umowy" (poz. 1733 rejestru). Za stosowanie analogicznych postanowień w umowach z konsumentami Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorców kary finansowe.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)
autor: Andrzej Janowski
Gazeta Podatkowa nr 39 (871) z dnia 2012-05-14