Ustalić koszt pieniądza

Od polityki monetarnej zależy przecież nie tylko wycena waluty, lecz również oprocentowanie kredytów, wysokość naliczanych odsetek i płatności kuponowych (w przypadku emisji obligacji przez firmę), a także wycena aktywów.

Ryzyko stopy procentowej jest bardzo istotne dla tych przedsiębiorstw, które prowadzą aktywną wymianę handlowa z zagranicą. Jednak również są na nie narażone firmy, nie mające żadnych zagranicznych kontraktów handlowych. W przypadku zacieśnienia przez bank centralny polityki monetarnej odbija się to na wzroście oprocentowania kredytów.

Papiery mogą stracić

Podniesienie stóp procentowych sprawia też, że firmom, które zainwestowały w papiery dłużne o stałym oprocentowaniu spada wartość aktywów. Oczywiście nie ma to większego znaczenia w przypadku, gdy trzyma się papiery wartościowe aż do terminu zapadalności. Jednak w przypadku konieczności ich nagłej sprzedaży lub w wypadku wyceny aktywów np. pod koniec roku bilansowego, ich wartość może być znacznie niższa.

Zgodnie z definicją ryzyko stopy procentowej to możliwy wpływ zmian polityki pieniężnej na dochody i wartość netto jednostki, Pojawia się ono wtedy, gdy kapitał podstawowy i odsetkowe przepływy pieniężne mają różniące się terminy wyceny. Jak widać, jest to dość szerokie pojęcie, które obejmuje prawie wszystkie dziedziny działalności finansowej firm. Nic zresztą dziwnego, obecna sytuacja gospodarcza wskazuje wyraźnie, że działanie przedsiębiorstw w środowisku wysokich stóp procentowych odbija się nie tylko na wynikach poszczególnych firm, lecz także na całej gospodarce. Dlatego też nie tylko wielkie firmy, lecz także małe i średnie przedsiębiorstwa powinny stosować transakcje zabezpieczające. Bowiem większość spółek to przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe lub usługowe. W większości nie dysponują one narzędziami ani zespołami analitycznymi pozwalającymi na przewidywanie takich zmiennych jak stopy procentowe, kursy walutowe, czy nawet zmiany cen towarów. Firmy stosując strategię zabezpieczające unikają ryzyka wynikającego z nagłych zmian stóp procentowych czy kursów walut. Dzięki temu mogą skoncentrować się na działalności podstawowej, co niewątpliwie pomoże zwiększyć wartość firmy, również w przypadku spółek giełdowych. Zwiększy zaufanie akcjonariuszy, co może się przełożyć na wzrost wyceny akcji.

Zamienić się stopą

Transakcje umożliwiające zabezpieczanie się przed ryzykiem stóp procentowych są jednym z najnowszych i najnowocześniejszych instrumentów finansowych. Część z nich wykorzystuje cechy, które posiadały wcześniejsze instrumenty zabezpieczające np. przed ryzykiem kursowym, natomiast konstrukcja części z nich jest zupełnie nowatorska. Jak w większości przypadków dotyczących nowoczesnej inżynierii finansowej, powstały w Stanach Zjednoczonych w roku 1979, po tym jak amerykański bank centralny podjął decyzję umożliwiającą swobodne zmiany stóp procentowych. Od tego czasu transakcje zabezpieczające przed ryzykiem stopy procentowej, kursów wymiany i cen energii znajdują się w obrocie handlowym.

SWAP - transakcja zamiany stopy procentowej to kontrakt, na podstawie którego strony zgadzają się wymienić odsetki płacone w oparciu o zmienną stopę procentową w zamian za zapłatę odsetek przy stałym oprocentowaniu. Dla firmy, która zakłada spadek stóp procentowych, wymiana płatności ze stałej na zmienną jest korzystna. Jeśli np. przyjmiemy, że firma, która wyemitowała papiery dłużne o stałym oprocentowaniu, musi płacić odsetki w wysokości 15 proc., to zawierając kontrakt zamiany - przy spadku stóp procentowych do 10 proc. zyskuje 5 proc. Jeśli emisja papierów dłużnych była duża, to firma zawierająca transakcje swap mogła dzięki niej znacząco zredukować koszty obsługi zadłużenia.

FRA - forward rate agreement są natomiast kontraktami na przyszłą stopę procentową. Firma, która stosuje ten typ transakcji, zabezpiecza się przed zmianą stopy procentowej w przyszłości. Przykładowo firma zawiera taki kontrakt, gdy wie, że np. za 3-4 miesiące będzie musiała pożyczyć większą sumę z banku, powiedzmy 2-3 mln zł. Nie będąc pewna, jak w przyszłości będzie się kształtował poziom stóp procentowych, zawiera kontrakt FRA. Może mieć to miejsce również w przypadku stosowaniu zabezpieczeń przy wymianie kursowej, Antycypując, że stopy procentowe w naszym kraju spadną, a w innym wzrosną (analitycy prognozują, że Fed zdecyduje się na podwyżkę stóp procentowych w Stanach Zjednoczonych), pamiętając, że punkty, na podstawie których jest zawarty taki kontrakt, możemy wykupić FRA, aby zabezpieczyć się przed niekorzystnym ruchem stóp procentowych.

Opcja Procentowa - jest to jeden z najstarszych instrumentów zabezpieczających, dostosowany do zmian stóp procentowych. Taką opcję można wykupić np. jako gwarancję stopy procentowej kredytu hipotecznego na poziomie np. 10 proc. w skali rocznej, przez pół roku. Wykupując taką opcję można również ustalić górny pułap zaciągniętego kredytu o zmiennej stopie procentowej, opcje także oferują przywilej przedterminowego wycofania lub spłaty kredytu o stałej stopie procentowej. Trzeba pamiętać, że w przypadku opcji dotyczącej kredytu hipotecznego, można zdecydować się na jej zrealizowanie, gdy stopa oprocentowania będzie wyższa niż zagwarantowana opcją. Natomiast w przypadku kredytu o zmiennej stopie procentowej decydujemy się na realizację tej opcji tyko wtedy, gdy oprocentowanie rynkowe jest wyższe niż 10 proc.

Inżynieria finansowa

Dodawalność wartości jest powszechnie akceptowaną zasadą szeroko stosowaną w dziedzinie finansowej. Dodawalność wartości oznacza, że suma części równa się całości. Na przykład, portfel papierów wartościowych równa się sumie wartości każdego papieru wartościowego. Łącząc papiery wartościowe na różne eleganckie sposoby, ani nie zwiększamy, ani nie zmniejszamy wartości portfela, którego wartość jest sumą składników. Możemy wycenić wartość portfela instytucji jako sumę indywidualnych papierów wartościowych.

Za pomocą zasady dodawalności wartości można zrozumieć charakter portfela analizując poszczególne papiery wartościowe znajdujące się w nim. Jeśli każdy papier wartościowy traktowany jest jak cegiełka, z której zbudowany jest budynek, a portfel traktowany jest jak budynek, wówczas można zrozumieć jego charakter analizując składające się nań cegły. Dlatego też wprowadzono termin cegiełki budynku. Możemy budować portfele za pomocą różnych cegiełek, takich jak: kontrakty terminowe na stopy procentowe, kontrakty futures, opcje, transakcje zamiany itd. W tych przypadkach dodawalność wartości jest użyta w sposób właściwy do wyceny kosztów zabezpieczenia i ich wpływu na dochód netto z oprocentowania danej instytucji oraz jej wartość. Dodawalność wartości nie jest właściwa przy wycenie instytucji jako całości. Po pierwsze, instytucja finansowa to coś więcej niż posiadane przez nią papiery wartościowe. Instytucje generują dochód z opłat, takich jak obsługa kredytu hipotecznego, rachunki powiernicze itd. Po drugie, instytucje posiadają wartość franszyzy lub wartość rynkową imienia firmy. Po trzecie, nigdzie nie można uzyskać informacji na temat wyjątkowego charakteru wartości kapitału własnego instytucji. Jeśli instytucja posiada kapitał własny o charakterystyce bardzo pożądanej, to znaczy jak najmniej niekorzystne ryzyko stopy procentowej, wówczas wartość rynkowa kapitału własnego będzie podwyższana na żądanie inwestora. Stąd wartość instytucji finansowej różni się w istotny sposób od papierów wartościowych znajdujących się w jej portfelu, którymi w sposób aktywny obraca. Inwestor nie może "stworzyć" portfela, który naśladowałby specyficzne cechy instytucji.

* Benton E. Gup, Robert Brooks: Zarządzanie Ryzykiem Stopy Procentowej, Warszawa 1997