Wlepili ci mandat za picie piwa? Sprawdź, czy mieli prawo

Z uwagi na to, że zbliża się czas majówki, podczas którego wielu z nas będzie chciało odpocząć w gronie znajomych na świeżym powietrzu, warto wiedzieć, w jakich miejscach na terenie miast czy poza nimi możliwe jest spożywanie napojów alkoholowych i rozpalanie grilla pod tzw. "chmurką". Poniżej analiza istniejących uregulowań prawnych w tym zakresie, zawierająca także badanie problematyki skuteczności formułowania przez organy gmin konkretnych zakazów prawnych odnośnie spożywania napojów alkoholowych.

W art. 14 ust. 1-5 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. 1982 nr 35 poz. 230 z późn. zm.) - dalej zwanej Ustawą - wskazane zostały miejsca, obszary i obiekty, gdzie obowiązuje całkowity zakaz sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych. I tak, szczególnie istotny z punktu widzenia omawianego tu zagadnienia ust. 2a ww. art. Ustawy stanowi: "Zabrania się spożywania napojów alkoholowych na ulicach, placach i w parkach, z wyjątkiem miejsc przeznaczonych do ich spożycia na miejscu, w punktach sprzedaży tych napojów.".

Wbrew powszechnemu przekonaniu, nigdzie w Ustawie nie podano definicji "miejsca publicznego", dlatego nie istnieje ogólny zakaz spożywania napojów alkoholowych w miejscu publicznym. Jest to szczególnie istotne, gdyż często z ust funkcjonariuszy samych organów odpowiedzialnych m.in. za bezpieczeństwo w mieście, tj. policji czy straży miejskiej, słyszymy o mandatach wypisywanych osobom spożywającym napoje alkoholowe w miejscu publicznym.

Ustawa, nakładając zakaz na obywateli wskazuje zatem w sposób precyzyjny, jasny i jednoznaczny miejsca, w których spożywanie napojów alkoholowych jest zabronione. Są to ulice, place i parki, a nie wszystkie miejsca publiczne, co należy zaznaczyć po raz kolejny.

Jednakże w ust. 6 art. 14 Ustawy, zawarto najistotniejszy z punktu widzenia dalszych ograniczeń przepis:

"W innych niewymienionych miejscach, obiektach lub na określonych obszarach gminy, ze względu na ich charakter, rada gminy może wprowadzić czasowy lub stały zakaz sprzedaży, podawania, spożywania oraz wnoszenia napojów alkoholowych".

Przepis ten daje zatem uprawnienie radzie gminy, tzw. delegację (upoważnienie) do wprowadzenia w aktach prawa miejscowego dalszych ograniczeń m.in. w zakresie miejsc, w których spożywanie napojów alkoholowych będzie zabronione. Ale rada gminy (rada miejska) może wprowadzać zakazy tylko co do określonych i jasno sprecyzowanych (a nie sformułowanych w sposób ogólny) miejsc i tylko ze względu na ich charakter, co powinno znaleźć odpowiednie uzasadnienie. Nie mogą być to więc dowolnie wybrane "miejsca publiczne", ale tylko takie które posiadają specyficzny charakter. Powyższe potwierdza m.in. w wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy (sygn. akt II SA/Bd 705/12): "W art. 14 ust. 6 ustawy z 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, ustawodawca zezwolił, by rada gminy w innych niewymienionych miejscach, obiektach lub określonych obszarach gminy wprowadziła czasowy lub stały zakaz sprzedaży, podawania, spożywania oraz wnoszenia napojów alkoholowych ze względu na charakter tych miejsc i obszarów. Ustalenie tych miejsc i obszarów nie może być dowolne, gdyż wymagane jest ustalenie szczególnego charakteru tych miejsc.(...)".

Jak złożony jest to problem, ukażę na podstawie praktycznej analizy tego zagadnienia na przykładzie miasta Wrocławia.

Rada Miejska Wrocławia skorzystała z przytoczonego wyżej upoważnienia ustawowego wynikającego z art. 14 ust. 6 Ustawy i wydała w dniu 7 lipca 2011 r. akt prawa miejscowego w postaci uchwały nr XIII/241/11 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 7 lipca 2011 r. w sprawie zasad usytuowania we Wrocławiu miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych oraz wprowadzenia zakazu sprzedaży, podawania oraz spożywania napojów alkoholowych w miejscach, obiektach lub na określonych obszarach miasta (Dz. Urz. Woj. Doln. Nr 165, poz. 2835) - dalej zwany Uchwałą.

Pierwotnie Uchwała wprowadzała bardzo restrykcyjne przepisy w § 4, zabraniające spożywania napojów alkoholowych w wielu miejscach publicznych: na ogólnodostępnych placach zabaw dla dzieci oraz na terenach rekreacyjnych dla młodzieży (np. boiska, skejtparki) - ust. 1, na obszarze nadrzecznych traktów spacerowych (ust. 2 pkt 1), na wałach przeciwpowodziowych (ust. 2 pkt 2), na promenadzie biegnącej wzdłuż Fosy Miejskiej (ust. 2 pkt 3), na terenie lunaparków, "wesołych miasteczek" i "parków rozrywki" (ust. 2 pkt 4), na podwórkach i wnętrzach międzyblokowych (ust. 2 pkt 5), na ogólnodostępnych częściach wspólnych budynków mieszkalnych (ust. 2 pkt 6), w przejściach podziemnych (ust. 2 pkt 7).

Uzasadnieniem wprowadzenia zakazów w przytoczonych wyżej miejscach miał być ich specyficzny charakter i przesłanki ochrony - np. zakaz spożywania alkoholu na wałach przeciwpowodziowych tłumaczono koniecznością ochrony tych obiektów, roślinności i urządzeń, a zakaz w stosunku do podwórek - potrzebą ograniczenia wandalizmu i zakłóceń porządku publicznego czy zapewnienia spokojnego i godnego wypoczynku.

Wskazana Uchwała została mocno zmodyfikowana przez Wojewodę Dolnośląskiego (dalej: Wojewoda) w dniu 29 lipca 2011 r. i duża część jej zapisów została uznana za nieważne z uwagi na niezgodność z prawem (w tym przede wszystkim z ww. Ustawą) i podstawowymi zasadami konstytucyjnymi. Powodem było zbyt ogólnikowe określenie miejsc, w których zabronione jest spożywanie alkoholu, a także brak uzasadnienia dla uznania, iż miejsca te - choć publiczne - posiadają specyficzny charakter. Jak czytamy w uzasadnieniu rozstrzygnięcia nadzorczego Wojewody, "(...) Jeśli zatem uznać, że wszystkie miejsca publiczne zasługują na specjalną ochronę uzasadniającą wprowadzenie zakazu spożywania w tych miejscach alkoholu, to wyłącznie uprawnionym do wprowadzenia takiego zakazu jest Ustawodawca na zasadach przewidzianych w art. 14 ust. 1 - 5 ustawy.". Wnioskując a contrario, rada gminy (miejska) nie może dowolnie rozszerzać zakazów godzących w prawa i wolności obywatelskie, które wprowadza ustawa.

Argumentacja Wojewody została uznana za słuszną zarówno przez Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu, jak i przez Naczelny Sąd Administracyjny. Co należy przypomnieć, ustawodawca zakazał spożywania napojów alkoholowych na ulicach, placach i w parkach, a nie na wszystkich podwórkach, nadrzecznych traktach czy wałach przeciwpowodziowych.

Tym samym, po weryfikacji Uchwały w trybie administracyjnym ostały się jedynie przepisy, które zakazywały spożywania napojów alkoholowych na ogólnodostępnych placach zabaw dla dzieci, na promenadzie biegnącej wzdłuż Fosy Miejskiej, na terenie lunaparków, "wesołych miasteczek" i "parków rozrywki". Za nieważne zostały uznane więc zakazy spożywania alkoholu na nadbrzeżnych traktach spacerowych nad Odrą, jej dopływami i nad kanałami oraz na wałach przeciwpowodziowych, o ile oczywiście nie są one częścią ulicy lub parku. Przykładowo więc zakaz będzie obowiązywał na bulwarze Piotra Włostowica na Wyspie Piasek (cała wyspa jest objęta zakazem spożywania alkoholu), ale już nie na Wyspie Opatowickiej czy na Zimowisku Barek na Odrze na Osobowicach. Ponadto - co istotne - nie otrzymamy mandatu za spożywanie alkoholu na podwórkach, klatkach schodowych, przejściach podziemnych czy terenach rekreacyjnych dla młodzieży (np. boiska, skejtparki).

Na podstawie § 2 Uchwały wskazać należy również, iż w obrębie miasta Wrocławia obowiązuje zakaz spożywania napojów o zawartości powyżej 4,5 proc. alkoholu - z wyjątkiem piwa na terenie obiektów sportowych i rekreacyjnych, w tym stadionów, basenów, plaż i kąpielisk - z wyłączeniem tych części obiektów, które pełnią funkcję hotelową, gastronomiczną, centrum odnowy biologicznej, wypoczynku zorganizowanego. Przepis ten nie był kwestionowany przez Wojewodę i obowiązuje.

Osobno - o czym należy koniecznie wspomnieć - dnia 21 marca 1997 r. Rada Miejska Wrocławia uchwałą nr XXXVI/497/97 wprowadziła zakaz spożywania napojów alkoholowych na obszarze należącym częściowo do Starego Miasta i Śródmieścia, w skład którego wchodzą przede wszystkim wyspy na Odrze w centrum Wrocławia (m.in. Wyspa Słodowa, Wyspa Piasek czy Ostrów Tumski), ponadto całe ścisłe centrum miasta wokół Rynku czy w rejonie Placu Grunwaldzkiego oraz osiedla Ołbin czy Kleczków. Powyższy zakaz dotyczy również 24 parków miejskich wskazanych w uchwale nr LXXI/454/93 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 9 października 1993 roku, nie dotyczy natomiast punktów sprzedaży posiadających zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych oraz w czasie imprez na otwartym powietrzu, na które wydana stosowne zezwolenia na sprzedaż, podawania i spożywanie napojów alkoholowych. Uchwała nr XXXVI/497/97 obowiązuje do dnia dzisiejszego odnośnie wszystkich jej zapisów.

Kazus wrocławski, omówiony dość szczegółowo w niniejszym artykule prawnym jest niezwykle pouczający i stanowi też swego rodzaju wskazówkę dla organów innych miast, jak w sposób zgodny z Konstytucją i ustawami (w tym cytowaną Ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi) formułować przepisy miejscowe w zakresie ograniczeń w sprzedaży, podawaniu i spożywaniu napojów alkoholowych. Organy uchwałodawcze nie mogą wykraczać poza kompetencję przyznaną im w Ustawie i dowolnie interpretować analizowanego art. 14 ust. 6 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Odpowiedzialność karna z tytułu nielegalnego spożywania napojów alkoholowych uregulowana została w art. 43¹ Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Art. 43¹

1. Kto spożywa napoje alkoholowe wbrew zakazom określonym w art. 14 ust. 1 i 2a-6 albo nabywa lub spożywa napoje alkoholowe w miejscach nielegalnej sprzedaży, albo spożywa napoje alkoholowe przyniesione przez siebie lub inną osobę w miejscach wyznaczonych do ich sprzedaży lub podawania,

podlega karze grzywny.

2. Usiłowanie wykroczenia określonego w ust. 1 jest karalne.

3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w ust. 1 można orzec przepadek napojów alkoholowych, chociażby nie były własnością sprawcy.

Na podstawie art. 451 Ustawy, orzekanie w sprawach spożywania napojów alkoholowych wbrew zakazowi następuje na podstawie przepisów o postępowaniu w sprawach o wykroczenia. Osoby spożywające alkohol w miejscu zabronionym mogą więc zostać ukarane mandatem karnym w wysokości 100 zł. Mandaty takie wypisywane są przez funkcjonariuszy Policji oraz straży miejskiej (gminnej).

Odnośnie możliwości grillowania w mieście czy poza nim, wskazać należy, iż nie ma przepisów prawnych zajmujących się wyłącznie tym zagadnieniem, tak, jak ma to miejsce w przypadku przepisów odnośnie spożywania napojów alkoholowych. Kwestia ta pozostawiona jest najczęściej do regulacji organom, na których terenie (obszarze działania) chcemy rozpalić grilla, ewentualnie normowana jest w odrębnych aktach prawnych.

I tak, grillowanie jest dozwolone w parkach, o ile w ich regulaminach nie znajdziemy punktów dot. zakazu czynienia tego. Każdy park z reguły posiada swój regulamin i przed rozpaleniem grilla, najrozsądniej będzie zapoznać się z nim i upewnić, czy nie ma stosownych zakazów w tym zakresie. Jeśli jednak dany park (zwłaszcza miejski) nie posiada regulaminu, konieczne może okazać się zapoznanie z aktami prawa miejscowego, które powinny zawierać odpowiednią regulację w tej materii.

W przypadku lasów, obowiązuje generalny zakaz rozpalania ognia, wynikający z § 40 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2010 nr 109 poz. 719):

§ 40

1. W lasach i na terenach śródleśnych, na obszarze łąk, torfowisk i wrzosowisk, jak również w odległości do 100 m od granicy lasów nie jest dopuszczalne wykonywanie czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo pożaru, w szczególności:

1) rozniecanie ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez właściciela lub zarządcę lasu; (...)

Ten generalny zakaz nie wyklucza tego, iż w danym lesie, znajduje się wyznaczone miejsce do grillowania. Istnieje ponadto możliwość zgłoszenia straży leśnej grupy osób, która chciałaby rozpalić w wybranym przez siebie miejscu grilla lub ognisko. Miejsce to zostanie sprawdzone przez funkcjonariusza straży leśnej i - o ile nie będzie widział on żadnych przeciwwskazań - możemy uzyskać od niego stosowne zezwolenie.

Oczywiście każdy, kto posiada swoją działkę (ogródek działkowy), może na niej grillować. Ewentualne zakazy byłyby naruszeniem prawa własności.

Grillowanie na balkonie także nie jest generalnie zakazane i z tego tytułu raczej nie grozi nam mandat, jednakże trzeba być przygotowanym na możliwość zgłoszenia Policji przez naszego sąsiada zakłócenia porządku. Ponadto niektóre wspólnoty mieszkaniowe wprowadzają w swoich regulaminach uregulowania odnośnie zakazów grillowania.

Na koniec należy pamiętać o konieczności zachowania porządku (w tym nie śmiecenia), zasad bezpieczeństwa i nieniszczenia zieleni czy mienia publicznego, jeżeli grillowanie odbywa się w miejscu publicznym, w którym jest dozwolone.

Jeżeli chcemy bezpiecznie i bez dodatkowych kosztów, w postaci np. mandatów, spędzić majówkę przy grillu i napojach alkoholowych, powinniśmy być świadomi swoich praw oraz obowiązków prawnych, w tym zakazów, które uregulowane są w przepisach powszechnie obowiązujących na terytorium całego kraju, jak i na obszarze poszczególnych gmin, parków pozamiejskich i innych obiektów w odrębnych regulaminach. Jak mówili bowiem starożytni Rzymianie i co aktualne jest do dzisiaj, "Ignorantia iuris nocet", czyli "Nieznajomość prawa szkodzi".

^{Niniejsza opinia prawna miała na celu krótkie, konkretne, a zarazem w miarę precyzyjne przedstawienie uregulowań prawnych i wskazanie obywatelom ich praw i obowiązków w temacie w niej omawianym.}

Romuald Kędzierski

prawnik Koksztys S.A.

Podstawa prawna:

- Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. 1982 nr 35 poz. 230 z późn. zm.)

- Uchwała nr XIII/241/11 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 7 lipca 2011 r. w sprawie zasad usytuowania we Wrocławiu miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych oraz wprowadzenia zakazu sprzedaży, podawania oraz spożywania napojów alkoholowych w miejscach, obiektach lub na określonych obszarach miasta (Dz. Urz. Woj. Doln. Nr 165, poz. 2835; t.j. z 2014 r. - Dz. Urz. Woj. Doln., poz. 4456)

- Uchwała nr XXXVI/497/97 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 21 marca 1997 r. w sprawie zakazu spożywania napojów alkoholowych w niektórych miejscach Wrocławia (BU RMW z 1997 r., Nr 3, poz. 119)

- Uchwała nr LXXI/454/93 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 9 października 1993 roku w sprawie nazw parków i terenów leśnych istniejących we Wrocławiu (BU RMW z 1993 r. Nr 11, poz.101)

- Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2010 nr 109 poz. 719)