Jak przeliczać wpływ lub wypływ waluty obcej z rachunku walutowego?

Różnice kursowe od własnych środków pieniężnych powstałe na rachunku walutowym

Z początkiem 2007 r. doszło do zmiany przepisów o różnicach kursowych. Różnice kursowe od własnych środków pieniężnych powstają w określonych przez ustawodawcę przypadkach. I tak, na mocy art. 24c ust. 2 pkt 3 updof i art. 15a ust. 2 pkt 3 updop, dodatnie różnice kursowe powstają, jeśli wartość otrzymanych lub nabytych środków lub wartości pieniężnych w walucie obcej w dniu ich wpływu jest niższa od wartości tych środków lub wartości pieniężnych w dniu zapłaty lub innej formy wypływu tych środków lub wartości pieniężnych, według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni.

Natomiast w myśl art. 24c ust. 3 pkt 3 updof oraz art. 15a ust. 3 pkt 3 updop, ujemne różnice kursowe powstają, jeżeli wartość otrzymanych lub nabytych środków lub wartości pieniężnych w walucie obcej w dniu ich wpływu jest wyższa od wartości tych środków lub wartości pieniężnych w dniu zapłaty lub innej formy wypływu tych środków lub wartości pieniężnych, według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni.

Ustawy o podatku dochodowym nie definiują, co oznacza kurs faktycznie zastosowany. Jednak w art. 24c ust. 4 i 5 updof i art. 15a ust. 4 i 5 updop ustawodawca odnosi się do tego kursu. Mianowicie, zgodnie z art. 24c ust. 4 updof oraz art. 15a ust. 4 updop, jeżeli przy obliczaniu różnic kursowych nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanego kursu waluty w danym dniu, przyjmuje się kurs średni ogłaszany przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień.

Stosownie do art. 24c ust. 5 updof oraz art. 15a ust. 5 updop, jeśli faktycznie zastosowany kurs waluty jest wyższy lub niższy odpowiednio o więcej niż powiększona lub pomniejszona o 5% wartość kursu średniego ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień faktycznie zastosowanego kursu waluty, organ podatkowy może wezwać strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających zastosowanie kursu waluty. W razie niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają zastosowanie faktycznego kursu waluty, organ podatkowy określi ten kurs, opierając się na kursach walut ogłaszanych przez NBP.

Kwestia wyceny operacji gospodarczych na rachunku walutowym w świetle powołanych przepisów budzi wciąż wiele wątpliwości. Ich przyczyną jest brak definicji pojęcia "kurs faktycznie zastosowany".

Stanowisko fiskusa

Z wyjaśnienia Ministerstwa Finansów zamieszczonego na stronie internetowej www.mf.gov.pl (Ministerstwo Finansów/Rachunkowość/Najczęściej zadawane pytania/Rachunkowość finansowa) wynika, że w świetle art. 30 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223 ze zm.) wyceny środków zgromadzonych na rachunku walutowym nie należy wiązać z kursem kupna i sprzedaży banku prowadzącego rachunek walutowy jednostki, lecz z kursem średnim NBP z dnia poprzedzającego. Oto fragment tego wyjaśnienia: "(…) do przeliczenia omawianych operacji dla celów księgowych jednostka przyjmuje albo faktycznie zastosowany kurs waluty, np. bieżący kurs stosowany przez bank obsługujący jednostkę (ewentualnie indywidualnie wynegocjowany), kurs wyznaczony przez kantor bądź inny wynikający z warunków umowy (np. forward lub opcji walutowych) jeżeli taki kurs jest właściwy dla przeprowadzanej operacji albo kurs średni NBP, w szczególności gdy operacje zapłaty należności/zobowiązań regulowane są za pośrednictwem bankowego rachunku walutowego jednostki. Waluty obce, trafiające na walutowy rachunek bankowy a pochodzące np. z zapłaty należności w walucie obcej czy zaciągnięcia kredytu walutowego nie są bowiem odsprzedawane bankowi prowadzącemu ten rachunek, lecz służą potrzebom jednostki a środki wypłacane z tego rachunku, przeznaczone do regulacji zobowiązań w walucie obcej nie są zakupywane w banku. Tym samym wyceny tych środków nie należy wiązać z kursem kupna/sprzedaży banku prowadzącego rachunek walutowy jednostki. Bank na ogół nie informuje jednostki o kursie stosowanym w momencie wpływu/rozchodu środków na i z jej walutowego rachunku bankowego. Na wyciągu bankowym również nie zamieszcza informacji o równowartości w złotych kwoty, która wpłynęła w walucie obcej na ten rachunek bądź została z niego wypłacona. Wycena taka uwzględnia zatem stan faktyczny i pozwala na przyjęcie jednolitych i bezpiecznych zasad, a w następstwie tego ustalanie różnic kursowych stosowanych zarówno dla celów księgowych, jak i w rachunku podatkowym dla osób prawnych i fizycznych. Ustalanie różnic kursowych dla celów podatkowych w oparciu o kurs średni NBP jako kurs faktycznie zastosowany uzasadnia brzmienie art. 15a ust. 4 i 5 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz art. 24c ust. 4 i 5 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych".

Dlaczego w takim razie w interpretacjach indywidualnych organy podatkowe jednolicie przyjmują przeciwne stanowisko? Nadal bowiem uważają, że w przypadku wpływu waluty na konto z tytułu zapłaty należności, do wyceny tego wpływu należy przyjmować (jako kurs faktycznie zastosowany) kurs kupna banku, w którym jednostka posiada swój rachunek walutowy (kurs z tabeli kursów banku). Natomiast do wyceny rozchodu waluty z własnego rachunku walutowego - kurs sprzedaży. Dopiero, jeżeli przy obliczeniu wartości różnic kursowych nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanego kursu waluty, np. przy korzystaniu z rachunków walutowych w bankach zagranicznych, wówczas w takich przypadkach jest uzasadnione przyjęcie kursu średniego ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego operacje walutowe. Organy te podkreślają, że wcale nie musi dojść do rzeczywistej sprzedaży walut, żeby można było mówić o kursie faktycznie zastosowanym. Przykładem są interpretacje indywidualne: Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 21 lutego 2011 r., nr ITPB3/423-664/10/AM, Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 10 lutego 2011 r., nr IBPBI/2/423-1590/10/PP.

Sprzeczne wyroki wojewódzkich sądów administracyjnych

Stanowisko fiskusa nie zawsze znajdowało poparcie w wyrokach sądów administracyjnych. WSA w Gorzowie Wlkp. w wyroku z 15 września 2010 r., sygn. akt I SA/Go 541/10 (orzeczenie nieprawomocne) uznał, że faktycznie zastosowany kurs waluty z określonego dnia to taki kurs, który rzeczywiście został użyty, którym posłużono się, wykorzystując go w danej operacji finansowej. Jeśli zatem jest mowa o wartości "tego przychodu", czyli przychodu wyrażonego w walucie obcej w dniu jego otrzymania lub o wartości "tego kosztu", czyli kosztu wyrażonego w walucie obcej w dniu zapłaty, przeliczanych według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni, dotyczy to przypadków, w których w dniu otrzymania przychodu lub zapłaty kosztu rzeczywiście doszło do zastosowania kursu waluty przy dokonaniu operacji polegającej na otrzymaniu przychodu lub zapłaty kosztu, związanego ze zmianą wartości wyrażonych w walucie obcej na walutę polską. Tylko wówczas można bowiem stwierdzić, że wartość przychodu i odpowiednio kosztu była faktycznie przeliczana (przewalutowana). Jeżeli natomiast wskazane operacje związane z otrzymaniem przychodu i zapłatą kosztu nie wiązały się z koniecznością zastosowania kursu waluty, to przypadek ten należy uznać za mieszczący się w dyspozycji art. 15a ust. 4 updop. Niemożliwość uwzględnienia przy obliczaniu wartości różnic kursowych kryterium w postaci faktycznie zastosowanego kursu waluty w danym dniu z uwagi na nieistnienie takiego faktu, prowadzi do posłużenia się w jego miejsce kursem średnim ogłaszanym przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień.

Są też orzeczenia, w których wojewódzkie sądy administracyjne zajęły przeciwne stanowiska, uznając, że zastosowanie kursu średniego NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dokonanie operacji na rachunku walutowym zasadne jest, tylko w sytuacji gdy przy obliczaniu wartości różnic kursowych, nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanego kursu waluty, ponieważ nie został on ustalony (np. w przypadku gdy podatnik korzysta z rachunku walutowego banku zagranicznego, w którym nie jest ogłaszany kurs waluty stosowany do przeliczenia złotego). Taki pogląd wyraził np. WSA w Gdańsku w wyroku z 17 lipca 2009 r., sygn. akt I SA/Gd 338/09 (orzeczenie prawomocne).

W uzasadnieniu tego wyroku WSA stwierdził, że skoro przepisy ustaw podatkowych nie definiują pojęcia faktycznie zastosowanego kursu waluty, w świetle wykładni językowej faktycznie zastosowany kurs walutowy nie jest tylko kursem zrealizowanym, dlatego nie należy wiązać go tylko z sytuacjami związanymi z nabyciem i zbyciem (wymianą) walut. Kurs faktycznie zastosowany to taki, po jakim dokonuje się wyceny w danym dniu transakcji walutowej (przeliczenia waluty obcej). Kurs faktycznie zastosowany nie jest więc jednoznaczny z kursem faktycznie zrealizowanym.

Gdy nie ma przeliczenia waluty, decyduje kurs średni NBP - wyrok NSA

NSA w prawomocnym orzeczeniu z 3 lutego 2011 r., sygn. akt II FSK 1682/09 uznał: "(…) nie sposób przyjąć, że stosowanie średniego kursu NBP do określania wartości różnic kursowych w istocie jest ograniczone do stosunkowo wyjątkowych w obrocie gospodarczym przypadków, kiedy bank prowadzący rachunek walutowy podatnika nie ogłasza kursu złotego, a więc do przypadków, gdy rachunek ten prowadzony jest w banku zagranicznym".

Przed NSA sprawa trafiła w wyniku zaskarżenia niekorzystnego dla spółki wyroku gliwickiego WSA. Spór dotyczył sposobu ustalania różnic kursowych.

We wniosku skierowanym do organu podatkowego o interpretację indywidualną spółka podała, że prowadzi działalność gospodarczą polegającą na krajowej i międzynarodowej spedycji towarów. Współpracując z kontrahentami zagranicznymi, wystawia i otrzymuje faktury, w których należności i zobowiązania określone są w walucie obcej, a do operacji walutowych wykorzystuje bankowy, bieżący rachunek walutowy. Zgodnie ze stanowiskiem spółki, jeżeli kontrahenci dokonują zapłaty tytułem wykonanych usług na jej bankowy, bieżący rachunek walutowy, do przeliczenia otrzymanej wpłaty w walucie obcej na złote należy zastosować art. 15a ust. 4 updop i przeliczenia kwoty otrzymanej wpłaty w walucie obcej dokonać według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień otrzymania zapłaty. Podobnie należy postąpić, w sytuacji gdy dokonywana jest zapłata kontrahentowi w walucie obcej z bankowego, bieżącego rachunku walutowego spółki.

Organ podatkowy uznał to stanowisko za nieprawidłowe. Stwierdził, że rozliczenie różnic kursowych dla celów podatkowych powinno być dokonane z uwzględnieniem kursu faktycznie zastosowanego (w tym przypadku kursu bankowego), a jedynie wtedy, gdy nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanego kursu waluty, jest uzasadnione przyjęcie kursu średniego ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego operacje walutowe.

Także WSA w Gliwicach uznał, że faktyczny kurs waluty, stosowany przez podatnika do wyceny walut obcych, jest to kurs ogłaszany przez bank, w którym podatnik posiada swój rachunek. Ogłoszenie tego kursu waluty ma formę powszechną, co oznacza, że jest to ogłoszenie skierowane do wszystkich podmiotów korzystających z usług banku.

Sprawa po skardze kasacyjnej spółki trafiła do NSA, który uznał, że jest ona zasadna.

Sąd stwierdził, że trudności w praktyce podatkowej i orzecznictwie sądów administracyjnych powstają w szczególności przy określeniu sensu normatywnego pojęcia "faktycznie zastosowanego kursu waluty", rozumianego niejednokrotnie, jako kurs nie tyle faktycznie zastosowany, co możliwy do zastosowania. Dotyczy to zwłaszcza przypadków, gdy dokonanie płatności lub uzyskanie zapłaty następuje w walucie z wykorzystaniem prowadzonych dla podatnika bankowych rachunków walutowych, a więc gdy operacje te przeprowadzane są bez dokonania zakupu lub sprzedaży waluty.

W ocenie NSA dokonując wykładni pojęcia "faktycznie zastosowany kurs waluty", należy przyjąć taki kurs, który był w istocie, rzeczywiście, naprawdę zastosowany. Mógł on być rzeczywiście i naprawdę zastosowany tylko wtedy, gdy na jego podstawie, w oparciu o wyrażoną w nim cenę waluty, doszło do przeprowadzenia operacji finansowej przewalutowania, czyli do wyrażenia w danej walucie wartości pieniężnej określonej pierwotnie w innej walucie. Cechy "faktycznego zastosowania kursu" nie można odnieść do sytuacji, gdy w istocie nie dochodzi do operacji przewalutowania w następstwie sprzedaży lub zakupu określonej waluty, ponieważ w takiej sytuacji nie następuje rzeczywiste wyrażenie w określonej walucie wartości pieniężnej wyrażonej pierwotnie w innej walucie.

NSA wskazuje, że zgodnie z art. 12 ust. 2 updop przychody w walutach obcych przelicza się na złote według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień uzyskania przychodu. Podobnie, na podstawie art. 15 ust. 1 updop koszty poniesione w walutach obcych przelicza się na złote według takiego samego kursu średniego ogłaszanego przez NBP. Jest zatem zrozumiałe, że ściśle związane ze zwiększeniem przychodów lub kosztów ich uzyskania dodatnie lub ujemne różnice kursowe wówczas, gdy nie dochodzi do operacji zakupu lub sprzedaży waluty i tym samym rzeczywistego, faktycznego zastosowania określonego kursu, obliczane są na podstawie tego samego, obiektywnego parametru, jakim jest średni kurs NBP z dnia poprzedniego. Zdaniem NSA, nie sposób przyjąć, że stosowanie średniego kursu NBP do określania wartości różnic kursowych w istocie jest ograniczone do stosunkowo wyjątkowych w obrocie gospodarczym przypadków, kiedy bank prowadzący rachunek walutowy podatnika nie ogłasza kursu złotego, a więc do przypadków, gdy rachunek ten prowadzony jest w banku zagranicznym.

Trwają prace nad zmianą przepisów

Projekt nowelizacji ustaw o podatkach dochodowych autorstwa Komisji Nadzwyczajnej "Przyjazne państwo" (druk sejmowy nr 3869) zakłada m.in. zmianę art. 24c ust. 4 updof i art. 15a ust. 4 updop. Komisja proponuje, by od 1 stycznia 2012 r. przepisy te miały następujące brzmienie: "Przy obliczaniu różnic kursowych, o których mowa w ust. 2 i 3, uwzględnia się kursy faktycznie zastosowane w przypadku sprzedaży lub kupna walut obcych oraz otrzymania należności lub zapłaty zobowiązań. W pozostałych przypadkach, a także gdy do otrzymania należności lub zapłaty zobowiązań nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanego kursu waluty w danym dniu, stosuje się kurs średni ogłaszany przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień.".

Jeśli nowe przepisy wejdą w życie, kwestia wyceny operacji w walutach obcych będzie łatwiejsza, albowiem regulacje podatkowe będą takie same, jak te aktualnie obowiązujące na gruncie ustawy o rachunkowości. W świetle art. 30 ust. 2 ustawy o rachunkowości, wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich przeprowadzenia, odpowiednio po kursie:

1) faktycznie zastosowanym w tym dniu, wynikającym z charakteru operacji - w przypadku sprzedaży lub kupna walut oraz zapłaty należności lub zobowiązań,

2) średnim ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski z dnia poprzedzającego ten dzień - w przypadku zapłaty należności lub zobowiązań, jeżeli nie jest zasadne zastosowanie kursu, o którym mowa w pkt 1, a także w przypadku pozostałych operacji.

Podsumowanie

Powołany wyrok NSA oraz wspomniane stanowisko Ministerstwa Finansów potwierdzają, że jeśli nie ma wymiany waluty, do określenia wartości różnic kursowych powstałych w przypadku realizacji transakcji poprzez rachunek bankowy, należy stosować kurs średni ogłaszany przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego operacje walutowe.

Miejmy nadzieję, że teraz także organy podatkowe, jak i wojewódzkie sądy administracyjne będą prezentować takie same stanowisko i zakończą się spory dotyczące omawianej kwestii.

Przegląd Podatku Dochodowego Nr 10 z dnia 2011-05-20

GOFIN podpowiada