Jeden termin na przedawnienie nadpłat i należności składek ZUS

Od 20 lipca 2011 r. obowiązuje ustawa z 28 kwietnia 2011 r. nowelizująca przepisy systemu ubezpieczeń społecznych. Przewiduje ona zrównanie zasad ochrony praw majątkowych płatników składek i ZUS w zakresie dochodzenia roszczeń z tytułu składek ubezpieczeniowych. Na jej mocy zarówno nienależnie opłacone składki, jak i należności z tytułu składek będą ulegać przedawnieniu po upływie 10 lat. Termin przedawnienia będzie liczony od otrzymania przez płatnika zawiadomienia z ZUS o kwocie nienależnie opłaconych składek lub od dnia złożenia przez płatnika wniosku o ich zwrot.

Wspomniane zmiany w prawie stanowią realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja 2010 r. (sygn. akt P 29/08, Dz.U. Nr 105, poz. 668), w którym za niekonstytucyjne uznano terminy przedawnienia dotyczące nienależnie opłaconych składek. Trybunał zakwestionował również, że płatnik nie ma możliwości ani przerwania, ani zawieszenia biegu tego terminu. Od momentu wejścia w życie przywołanego wyroku, czyli od 15 czerwca 2010 r. płatnicy składek mogą dochodzić bezterminowo od ZUS zwrotu nadpłaconych składek. Jest to związane z tym, że utracił moc art. 24 ust. 7 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, który przedtem określał termin dochodzenia takiego zwrotu.

Ustawa nowelizująca nie przewiduje żadnych przepisów przejściowych, co oznacza, że od 20 lipca 2011 r. 10-letni termin przedawnienia będzie miał zastosowanie do wszystkich roszczeń związanych ze składkami ZUS.

Zmiany odnoszące się do okresu przedawnienia dotyczą także nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia zdrowotne, a to na skutek uchylenia art. 94 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.), w myśl którego zwrotu nadpłaconych składek zdrowotnych nie można było dochodzić, jeżeli od dnia ich opłacenia upłynęło 5 lat. Te same zasady dotyczą również Funduszu Pracy, Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) oraz Funduszu Emerytur Pomostowych (FEP).

Nadpłacone składki ZUS-owskie nadal podlegają zaliczeniu przez ZUS z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek złoży wniosek o zwrot składek.

Od niedawna jednak, zgodnie z brzmieniem art. 24 ust. 6b ustawy o sus, ZUS zobligowany jest do poinformowania płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które mogą być zwrócone, chyba że nadpłata nie przekracza wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym, tj. 8.80 zł (przed zmianą kwota graniczna stanowiła 5% najniższego wynagrodzenia, czyli 760 zł x 5% = 38 zł). Po stwierdzeniu, że składki zostały nienależnie opłacone, płatnik składek może złożyć wniosek o ich zwrot.

Nienależnie uiszczone składki ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia:

- otrzymania przez płatnika zawiadomienia z ZUS o nadpłacie,

- opłacenia składek, w przypadku braku zawiadomienia z ZUS o nadpłacie.

Momentem, od którego termin przedawnienia rozpoczyna swój bieg, jest:

- w przypadku zawiadomienia - dzień doręczenia przez ZUS zawiadomienia o kwocie nadpłaconych składek lub

- w przypadku braku zawiadomienia - dzień opłacenia składek.

Ustawa nowelizująca wprowadza także instytucję zawieszenia biegu terminu przedawnienia nienależnie uiszczonych składek. Jak stanowi dodany ust. 6h w art. 24 ustawy o sus, bieg terminu przedawnienia nadpłaty w składkach ulega zawieszeniu:

1. w przypadku wydania przez ZUS decyzji w sprawie nienależnie zapłaconych składek - od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna;

2. jeżeli wydanie decyzji w sprawie nienależnie opłaconych składek będzie uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd - do dnia, w którym decyzja innego organu stanie się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocni się, nie dłużej jednak niż na okres 2 lat;

3. od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłyną 2 lata od śmierci spadkodawcy;

4. w przypadku wydania przez ZUS decyzji o braku obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym lub obniżającej podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia - od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stanie się prawomocna.

Nowelizacja formułuje ponadto jeszcze jedną przesłankę do zawieszenia biegu terminu przedawnienia należności składkowych w razie wydania przez ZUS decyzji ustalającej:

- obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym,

- podstawę wymiaru składek lub

- obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia.

W przypadku wystąpienia ww. okoliczności zawieszenie będzie następowało na okres od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna (dodany ust. 5f w art. 24 ustawy o sus).

Poza tym zawieszenie biegu terminu przedawnienia należności z tytułu składek będzie następowało od dnia śmierci spadkodawcy także do dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia (obecnie jest tylko do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku), nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy (nowe brzmienie art. 24 ust. 6 ustawy o sus).

Okoliczności uzasadniające zawieszenie biegu terminu przedawnienia, o których mowa powyżej, należy uwzględniać także wtedy, gdy okoliczności te wystąpiły przed 20 lipca 2011 r.

Mariusz Pigulski

Podstawa prawna:

• art. 1, art. 3 ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808)