10-letni termin przedawnienia dla wszystkich roszczeń związanych ze składkami
Od 20 lipca 2011 r. obowiązuje ustawa z 28 kwietnia 2011 r. nowelizująca przepisy systemu ubezpieczeń społecznych. Przewiduje ona zrównanie zasad ochrony praw majątkowych płatników składek i ZUS w zakresie dochodzenia roszczeń z tytułu składek ubezpieczeniowych. Na jej mocy zarówno nienależnie opłacone składki, jak i należności z tytułu składek będą ulegać przedawnieniu po upływie 10 lat. Termin przedawnienia będzie liczony od otrzymania przez płatnika zawiadomienia z ZUS o kwocie nienależnie opłaconych składek lub od dnia złożenia przez płatnika wniosku o ich zwrot.
Wspomniane zmiany w prawie stanowią realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja 2010 r. (sygn. akt P 29/08, Dz.U. Nr 105, poz. 668), w którym za niekonstytucyjne uznano terminy przedawnienia dotyczące nienależnie opłaconych składek. Trybunał zakwestionował również, że płatnik nie ma możliwości ani przerwania, ani zawieszenia biegu tego terminu. Od momentu wejścia w życie przywołanego wyroku, czyli od 15 czerwca 2010 r. płatnicy składek mogą dochodzić bezterminowo od ZUS zwrotu nadpłaconych składek. Jest to związane z tym, że utracił moc art. 24 ust. 7 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, który przedtem określał termin dochodzenia takiego zwrotu.
Ustawa nowelizująca nie przewiduje żadnych przepisów przejściowych, co oznacza, że od 20 lipca 2011 r. 10-letni termin przedawnienia będzie miał zastosowanie do wszystkich roszczeń związanych ze składkami ZUS.
Wyrok TK ma również zastosowanie do pozostałych składek
Zmiany odnoszące się do okresu przedawnienia dotyczą także nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia zdrowotne, a to na skutek uchylenia art. 94 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.), w myśl którego zwrotu nadpłaconych składek zdrowotnych nie można było dochodzić, jeżeli od dnia ich opłacenia upłynęło 5 lat. Te same zasady dotyczą również Funduszu Pracy, Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) oraz Funduszu Emerytur Pomostowych (FEP).
ZUS poinformuje płatnika o nadpłacie
Nadpłacone składki ZUS-owskie nadal podlegają zaliczeniu przez ZUS z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek złoży wniosek o zwrot składek.
Od niedawna jednak, zgodnie z brzmieniem art. 24 ust. 6b ustawy o sus, ZUS zobligowany jest do poinformowania płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które mogą być zwrócone, chyba że nadpłata nie przekracza wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym, tj. 8.80 zł (przed zmianą kwota graniczna stanowiła 5% najniższego wynagrodzenia, czyli 760 zł x 5% = 38 zł). Po stwierdzeniu, że składki zostały nienależnie opłacone, płatnik składek może złożyć wniosek o ich zwrot.
Nienależnie uiszczone składki ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia:
- otrzymania przez płatnika zawiadomienia z ZUS o nadpłacie,
- opłacenia składek, w przypadku braku zawiadomienia z ZUS o nadpłacie.
Momentem, od którego termin przedawnienia rozpoczyna swój bieg, jest:
- w przypadku zawiadomienia - dzień doręczenia przez ZUS zawiadomienia o kwocie nadpłaconych składek lub
- w przypadku braku zawiadomienia - dzień opłacenia składek.
Zawieszenie biegu terminu przedawnienia nienależnie opłaconych składek
Ustawa nowelizująca wprowadza także instytucję zawieszenia biegu terminu przedawnienia nienależnie uiszczonych składek. Jak stanowi dodany ust. 6h w art. 24 ustawy o sus, bieg terminu przedawnienia nadpłaty w składkach ulega zawieszeniu:
1. w przypadku wydania przez ZUS decyzji w sprawie nienależnie zapłaconych składek - od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna;
2. jeżeli wydanie decyzji w sprawie nienależnie opłaconych składek będzie uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd - do dnia, w którym decyzja innego organu stanie się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocni się, nie dłużej jednak niż na okres 2 lat;
3. od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłyną 2 lata od śmierci spadkodawcy;
4. w przypadku wydania przez ZUS decyzji o braku obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym lub obniżającej podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia - od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stanie się prawomocna.
Nowelizacja formułuje ponadto jeszcze jedną przesłankę do zawieszenia biegu terminu przedawnienia należności składkowych w razie wydania przez ZUS decyzji ustalającej:
- obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym,
- podstawę wymiaru składek lub
- obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia.
W przypadku wystąpienia ww. okoliczności zawieszenie będzie następowało na okres od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna (dodany ust. 5f w art. 24 ustawy o sus).
Poza tym zawieszenie biegu terminu przedawnienia należności z tytułu składek będzie następowało od dnia śmierci spadkodawcy także do dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia (obecnie jest tylko do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku), nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy (nowe brzmienie art. 24 ust. 6 ustawy o sus).
Okoliczności uzasadniające zawieszenie biegu terminu przedawnienia, o których mowa powyżej, należy uwzględniać także wtedy, gdy okoliczności te wystąpiły przed 20 lipca 2011 r.
Mariusz Pigulski
Podstawa prawna:
- art. 1, art. 3 ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808)
