Kiedy można przedłużyć okres rozliczeniowy

Rozkład czasu pracy to ustalone u pracodawcy rozłożenie wymiaru czasu pracy w poszczególnych dniach i tygodniach okresu rozliczeniowego, w których pracownik zobowiązany jest pozostawać do dyspozycji pracodawcy.

Pojęcie systemu czasu pracy nie jest tożsame z pojęciem rozkładu czasu pracy. System czasu pracy jest to bowiem zbiór przepisów o czasie pracy regulujących normy dobowe i tygodniowe, maksymalną długość okresu rozliczeniowego, sposób rozliczania czasu pracy i jego rozkład.

Systemy czasu pracy

Kodeks pracy nie zawiera definicji systemu czasu pracy. Najczęściej wyróżnia się następujące systemy czasu pracy:
- podstawowy,
- równoważny,
- skrócony,
- przerywany,
- zadaniowy,
- w ruchu ciągłym,
- skróconego tygodnia pracy,
- weekendowy.

W poszczególnych systemach czasu pracy w odmienny sposób uregulowano m.in. długość okresu rozliczeniowego. Okres rozliczeniowy nie może być zasadniczo dłuższy niż 4 miesiące. Jednak w poszczególnych systemach (poza podstawowym) jako maksymalne okresy rozliczeniowe przyjmowane są również okresy jednomiesięczne czy czterotygodniowe.

W budownictwie już nie

W podstawowym systemie czasu pracy (8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy) można przedłużyć okres rozliczeniowy do 6 miesięcy. Przedłużony okres rozliczeniowy można zastosować jednak tylko w wymienionych w art. 129 par. 2 k.p. działach zatrudnienia:
- w rolnictwie i hodowli,
- przy pilnowaniu mienia,
- przy ochronie osób.

W wymienionych działach zatrudnienia możliwe jest również dalsze przedłużenie okresu rozliczeniowego - do 12 miesięcy, gdy jest to dodatkowo uzasadnione nietypowymi warunkami organizacyjnymi lub technicznymi mającymi wpływ na przebieg procesu pracy.

Ostatnia nowelizacja tego przepisu ograniczyła przypadki, w których można przedłużyć okres rozliczeniowy. Obecnie nie można zatem stosować go w budownictwie oraz przy wykonywaniu prac użytecznych społecznie lub służących zaspokajaniu codziennych potrzeb ludności.

Nie jest również dopuszczalne przedłużenie okresu rozliczeniowego w równoważnym systemie czasu pracy, przy dozorze urządzeń, przy pracy w ruchu ciągłym.

Poszukiwanie optymalnych rozwiązań

W trakcie poszukiwania rozwiązań mających zapewnić sprawne funkcjonowanie zakładu pracy pracodawcy często rozważają możliwość zastosowania przedłużonego okresu rozliczeniowego. W praktyce kwestie te wywołują wiele wątpliwości, np. czy można zastosować przedłużony okres rozliczeniowy w zakładzie pracy produkującym na rzecz rolnictwa, skoro art. 129 par. 2 k.p. przewiduje taką możliwość w rolnictwie. Zakład produkujący maszyny rolnicze odczuwa bowiem sezonowe wahania zapotrzebowania na oferowany sprzęt rolniczy i w związku z tym na pracę zatrudnionych w nim pracowników.

W celu wyjaśnienia tego zagadnienia należy sięgnąć do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie PKD (Dz.U. nr 33, poz. 289 - zobacz skan z późn. zm.). PKD zawiera wyszczególnienie różnych rodzajów działalności, na które składają się czynności związane ze sobą z punktu widzenia tradycyjnie ukształtowanego, ogólnego podziału pracy. Sekcja A obejmuje m.in. rolnictwo, tzn.:
- uprawę zbóż i pozostałe uprawy rolne, gdzie indziej niesklasyfikowane,
- uprawę warzyw, specjalnych roślin ogrodniczych i produktów szkółkarskich.

Natomiast działalność usługowa związana z uprawami obejmuje prowadzoną na zlecenie działalność usługową związaną z uprawami rolnymi i warzywnictwem (włączając ogrodnictwo):
- przygotowanie pól, ogrodów i sadów do uprawy,
- zagospodarowanie trwałych rolniczo-naturalnych użytków zielonych, takich jak łąki i pastwiska,
- siew, sadzenie i prace pielęgnacyjne,
- nawożenie i zraszanie oraz ochronę upraw przed szkodnikami i chorobami, włączając również usługi agrolotnicze,
- sprzęt zbóż i innych upraw; zbiór warzyw i owoców i pozostałych roślin uprawnych,
- przycinanie gałęzi drzew i krzewów owocowych,
- przygotowanie zbiorów do sprzedaży,
- uruchamianie i obsługę systemów irygacyjnych dla celów rolniczych,
- wynajem maszyn i urządzeń rolniczych z obsługą.

Z tego zestawienia wynika, że zakładu pracy produkującego maszyny rolnicze nie można zakwalifikować jako zakładu działającego w rolnictwie w rozumieniu art. 129 par. 2 k.p., a zatem nie będzie można wprowadzać w nim przedłużonego okresu rozliczeniowego na podstawie tego przepisu.

W regulaminie lub układzie

Zgodnie z art. 150 par. 1 k.p., systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

Jednak pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, a także pracodawca, u którego zakładowa organizacja związkowa nie wyraża zgody na ustalenie lub zmianę systemów i rozkładów czasu pracy oraz okresów rozliczeniowych czasu pracy, może stosować okresy rozliczeniowe czasu pracy określone w art. 129 par. 2 i w art. 135 par. 2 i 3 - po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektora pracy.

Wprowadzając przedłużony okres rozliczeniowy w zakładowym układzie zbiorowym pracy, należy pamiętać o porozumieniu ze wszystkimi stronami zawierającymi układ zbiorowy.

Natomiast gdy w sprawie ustalenia okresów rozliczeniowych, o których mowa w art. 129 par. 2 i art. 135 par. 2 i 3 k.p., organizacje związkowe albo organizacje związkowe reprezentatywne w rozumieniu art. 24125a k.p. nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni, decyzje w tych sprawach podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych.

GP radzi
Pracodawca może stosować w zakładzie kilka systemów czasu pracy.
Nie można przedłużyć okresu rozliczeniowego w równoważnym systemie czasu pracy, przy dozorze urządzeń oraz przy pracy w ruchu ciągłym.

Dariusz Gawron-Jedlikowski