Dotychczas przedsiębiorcy nie dysponowali żadnymi środkami prawnymi, które służyłyby ochronie ich interesów w toku postępowania kontrolnego. Ewentualnie po jego zakończeniu mogli za pomocą zastrzeżeń i wyjaśnień do protokołu z kontroli kwestionować działania organów i ustalenia podjęte w jej toku. Obecnie już w trakcie prowadzonego postępowania mogą posłużyć się instrumentem służącym obronie ich praw, który umożliwia bieżące kwestionowanie działań podejmowanych przez organy kontrolne.
Niezwykle ważne jest, iż ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, nazywana swoistą "konstytucją" działalności gospodarczej, zawiera rozwiązania ogólne, znajdujące zastosowanie wobec wszystkich przedsiębiorców. Odnosząc to do interesującej nas tematyki, tj. postępowania kontrolnego, należy podkreślić, że zawarte w ustawie regulacje dotyczące kontroli maja zastosowanie do wszelkich kontroli prowadzonych przez wszystkie instytucje wobec przedsiębiorcy. Omawiany środek obrony, tj. sprzeciw, przedsiębiorca będzie zatem mógł wnieść niezależnie od tego, jaki organ go kontroluje: urząd skarbowy, Państwowa Inspekcja Pracy czy też Państwowa Inspekcja Sanitarna.
Przedmiotowy zakres sprzeciwu
Sprzeciw uregulowany jest w art. 84c wspomnianej już ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z jego treścią, przedsiębiorca może wnieść sprzeciw wobec podjęcia i wykonywania przez organy kontroli czynności z naruszeniem enumeratywnie wymienionych w ustawie przepisów. Innymi słowy, przedsiębiorca może zgłosić sprzeciw wobec naruszenia przez organy kontroli przepisów określających sposób jej prowadzenia.
Kolejno, omawiając zachowania organów kontroli, wobec których przedsiębiorca może wnieść sprzeciw, jako pierwszą możliwość należy wskazać złożenie sprzeciwu wobec podjęcia kontroli bez zastosowania uprzedniego zawiadomienia o zamiarze jej wszczęcia, w sytuacji prawnego obowiązku dokonania takiego zawiadomienia.
Także naruszenie terminów wszczęcia kontroli, tj. nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia, może być zaskarżane sprzeciwem. Kontrolujący powinien także pamiętać, że jeżeli kontrola nie zostanie wszczęta w terminie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, jej rozpoczęcie wymaga ponownego zawiadomienia.
Sprzeciwem można także kwestionować prawidłowość i legalność podjęcia kontroli wszczynanej po okazaniu legitymacji, bez okazywania upoważnienia do jej przeprowadzenia, gdyż, co do zasady, kontrola rozpoczyna się po doręczeniu upoważnienia do jej przeprowadzenia przedsiębiorcy albo osobie przez niego upoważnionej oraz okazaniu legitymacji służbowej upoważniającej do wykonywania takich czynności. W przypadku kontroli podejmowanej bez doręczenia upoważenienia, przed podjęciem pierwszej czynności kontrolujący ma obowiązek poinformować kontrolowanego przedsiębiorcę lub osobę, wobec której podjęto czynności kontrolne, o jego prawach i obowiązkach. Zaniedbanie tego obowiązku powinno być sygnalizowane sprzeciwem.
Sprzeciw można także wnosić w przypadku czynności podjętych i wykonywanych przez organy kontroli z naruszeniem przepisów art. 80 ust. 1 i 2 ustawy. Przepisy te przewidują obowiązek dokonywania czynności kontrolnych w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej, z pewnymi ustawowo wskazanymi wyjątkami. Środek ten służy kontrolowanemu także w przypadku naruszenia zakazu równoczesnego podejmowania i prowadzenia więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy.
Przekroczenie maksymalnego czasu trwania kontroli
Polepszeniu sytuacji przedsiębiorcy służą przepisy ograniczające dopuszczalny czas kontroli w ciągu roku. Ich naruszenie również podlega instytucji sprzeciwu. Okresy te są zróżnicowane w zależności od wielkości przedsiębiorcy, ustalanej w oparciu o stan zatrudnienia i wielkość obrotów. Zgodnie z art. 83 ustawy, czas trwania wszystkich kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym nie może przekraczać:
- w odniesieniu do mikroprzedsiębiorców - 12 dni roboczych;
- w odniesieniu do małych przedsiębiorców - 18 dni roboczych;
- w odniesieniu do średnich przedsiębiorców - 24 dni roboczych;
- w odniesieniu do pozostałych przedsiębiorców - 48 dni roboczych.
Ograniczenia
Zastosowanie sprzeciwu podlega pewnym ograniczeniom. Wniesienie go nie jest dopuszczalne, gdy organ, przeprowadzając kontrolę, powołuje się na okoliczności dotyczące niezbędności przeprowadzenia kontroli dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia. Dodać należy, iż ta przesłanka, jeżeli organ uzasadnia nią kontrolę, wyłącza także konieczność stosowania zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli, obowiązek dokonywania czynności kontrolnych w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej; uchyla również zakaz równoczesnego podejmowania i prowadzenia więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy oraz znosi czasowe ograniczenia, o których była mowa wyżej.
Sprzeciw jest także niedopuszczalny, gdy organ przeprowadza kontrolę powołując się na podstawy prawne wskazane w art. 84a ustawy o swobodzie działalności (...), dotyczące działalności gospodarczej przedsiębiorców w zakresie objętym:
- szczególnym nadzorem podatkowym, na podstawie ustawy o Służbie Celnej;
- nadzorem weterynaryjnym, na podstawie ustawy o ochronie zwierząt, ustawy - Prawo farmaceutyczne, ustawy o weterynaryjnej kontroli granicznej, ustawy o kontroli weterynaryjnej w handlu, ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej, ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, ustawy o produktach pochodzenia zwierzęcego oraz ustawy o paszach;
- kontrolą administracji rybołówstwa, na podstawie ustawy o rybołówstwie;
- kontrolą związaną z nadawaniem towarom przeznaczenia celnego, dokonywaną w urzędzie celnym albo w miejscu wyznaczonym lub uznanym przez organ celny, na podstawie przepisów celnych, albo graniczną kontrolą fitosanitarną dokonywaną na podstawie przepisów ustawy o ochronie roślin;
- kontrolą przemieszczających się środków transportu, osób z nich korzystających oraz towarów nimi przewożonych, na podstawie ustawy o Służbie Celnej, ustawy o transporcie drogowym oraz ustawy o transporcie kolejowym;
- zakupem produktów lub usług sprawdzającym rzetelność usługi, na podstawie ustawy o Inspekcji Handlowej;
- sprzedażą dokonywaną poza punktem stałej lokalizacji (sprzedaż obwoźna i obnośna na targowiskach w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych).
Mimo powyższych ograniczeń nowy środek prawny służący obronie interesów kontrolowanego może być szeroko stosowany przez przedsiębiorców.
W kolejnej części omówiona zostanie problematyka formy sprzeciwu, trybu wnoszenia i zaskarżania rozstrzygnięć w jego przedmiocie.
Artur Gorzel, autor jest radcą prawnym w Kancelarii Prawnej Filipek & Kamiński sp. k.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dn. 19.12.2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2009 r. Nr 18, poz. 97.
2. Ustawa z dn. 2.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej - tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.
3. Ustawa z dn. 24.07.1999 r. o służbie celnej - tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641 z późn. zm.
4. Ustawa z dn. 21.08.1997 r. o ochronie zwierząt - tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.
5. Ustawa z dn. 6.09.2001 r. - prawo farmaceutyczne - tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 z późn. zm.
6. Ustawa z dn. 27.08.2003 r. o weterynaryjnej kontroli granicznej - Dz.U. Nr 165, poz. 1590 z późn. zm.
7. Ustawa z dn. 10.12.2003 r. o kontroli weterynaryjnej w handlu - Dz.U. z 2004 r. Nr 16, poz. 145.
8. Ustawa z dn. 29.01.2004 r. o inspekcji weterynaryjnej - tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 121, poz. 842 z późn. zm.
9. Ustawa z dn. 11.03.2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt - tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342.
10. Ustawa z dn. 16.12.2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego - Dz.U. Nr 17, poz. 127 z późn. zm.
11. Ustawa z dn. 22.07.2006 r. o paszach - Dz.U. Nr 144, poz. 1045 z późn. zm.
12. Ustawa z dn. 19.02.2004 r. o rybołówstwie - Dz.U. Nr 62, poz. 574 z późn. zm.
13. Ustawa z dn. 18.12.2003 r. o ochronie roślin - tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849 z późn. zm.
14. Ustawa z dn. 6.09.2001 r. o transporcie drogowym - tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 z późn. zm
15. Ustawa z dn. 28.03.2003 r. o transporcie kolejowym - tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.
16. Ustawa z dn. 15.12.2000 r. o inspekcji handlowej - Dz.U. Nr 4, poz. 25 z późn. zm.
17. Ustawa z dn. 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych - tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 121, poz. 844 z późn. zm.
