Kredyt inwestycyjny, czyli na co zwrócić uwagę, by nie stracić

Prowadzenie działalności gospodarczej jest nieodłącznie związane z koniecznością zapewniania źródeł finansowania różnego rodzaju wydatków firmy, zarówno bieżących, jak i inwestycyjnych. Te ostatnie są wydatkami koniecznymi o tyle, że niejednokrotnie decydują o stabilnym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, pozwalając na dostosowanie jego zasobów do zmieniających się warunków rynkowych.

Wachlarz możliwości finansowania wydatków inwestycyjnych jest stosunkowo szeroki. Niniejszy artykuł skupi się na jednej z nich - kredycie inwestycyjnym.

Zgodnie z definicją przyjmowaną przez banki, kredyt inwestycyjny jest produktem bankowym przeznaczonym na finansowanie realizowanych przez kredytobiorcę przedsięwzięć, których celem jest, co do zasady, powiększenie wartości jego majątku trwałego. Cel, na jaki zostaną przeznaczone środki pozyskane w ramach kredytu inwestycyjnego, może przybrać postać zarówno inwestycji materialnych (np. zakup linii produkcyjnych, maszyn, urządzeń, pojazdów, budowę lub modernizację obiektów wykorzystywanych w działalności gospodarczej), jak i niematerialnych (np. zakup licencji czy papierów wartościowych).

Kredyt inwestycyjny charakteryzuje się szczególną specyfiką zarówno w procesie jego pozyskiwania, jak i wykorzystywania. Najogólniej rzecz ujmując, jego otrzymanie wymaga nieco większych nakładów środków, niż ma to miejsce w przypadku kredytów tradycyjnych. Uzależnione jest również od szeregu czynników, z których największą rolę zdaje się odgrywać cel, na jaki kredyt jest przeznaczony. Wskazanie celu pozwala przedsiębiorcy uzasadnić potrzebę pozyskania środków, zaś instytucji finansowej umożliwia oszacowanie ryzyka, jakie niesie inwestycja. Tego typu analiza może obejmować efektywność ekonomiczną, skalę potencjalnych wydatków i zysków, sytuację na rynku, treść kosztorysu i biznesplanu, jak również wysokość ewentualnej raty.

Umowa o kredyt inwestycyjny, jak każda inna umowa o kredyt zawierana przez przedsiębiorcę z bankiem, musi spełnić wymogi określone przez obowiązujące przepisy. Należy przy tym zaznaczyć, iż ze względu na kryterium podmiotowe umowy (mamy tu do czynienia z dwoma podmiotami profesjonalnymi) regulacja prawna jest dużo uboższa, niż ma to miejsce w przypadku umów o kredyt konsumencki. Najszersze zastosowanie znajdzie w tym przypadku ustawa - Prawo bankowe oraz Kodeks cywilny.

Przepis art. 69 ust. 1 Prawa bankowego stanowi, iż przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W ust. 2 powyższego artykułu uregulowane zostały konieczne elementy takiej umowy.

Prawo bankowe przewiduje dla umowy kredytu formę pisemną. Należy w niej określić przede wszystkim:

• strony umowy;
• kwotę i walutę kredytu;
• cel, na który kredyt został udzielony;
• zasady i termin spłaty kredytu;
• wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany;
• sposób zabezpieczenia spłaty kredytu;
• zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu;
• terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorców środków pieniężnych;
• wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje;
• warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawierając umowę kredytu inwestycyjnego należy mieć na uwadze, iż zgodnie z art. 384 § 1 K.c. ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy czy regulamin wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. W związku z tym przed podpisaniem umowy powinniśmy zadbać o zapoznanie się nie tylko z treścią samej umowy kredytowej, lecz również z regulaminem kredytowania działalności gospodarczej obowiązującym w banku oraz szczególnymi warunkami umów, jeśli zostaną nam wręczone w chwili podpisywania umowy.

W przypadku umów zawieranych między przedsiębiorcami nie mają zastosowania przepisy dotyczące niedozwolonych klauzul umownych opisanych w art. 385³ K.c. Wskazane tam przykłady odnoszą się do umów zawieranych z konsumentem, i to tylko w przypadku, gdy nie były z nim indywidualnie uzgodnione. Przepisy te nie dotyczą umów zawieranych między przedsiębiorcami i w związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą.

Szczególną uwagę należy zwrócić na:

• oprocentowanie kredytu w skali roku, na które składa się marża banku w ustalonej wysokości i stawki WIBOR w przypadku kredytu złotówkowego. Stawka WIBOR jest to wysokość stopy rynkowej powiązana z wysokością oficjalnych stóp procentowych banku centralnego, zmienna i niezależna od banku. Wysokość marży ustala bank i jest ona stała przez cały okres kredytowania. Warto zatem zwrócić uwagę na wysokość marży, którą zazwyczaj możemy negocjować lub obniżać, zawierając tzw. transakcje wiązane z bankiem;
• wysokość prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu oraz możliwość dokonania takiej spłaty; bardzo często w umowach kredytowych banki żądają prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu. Jest to element uzależniony tylko i wyłączenie od tabeli prowizji i opłat bankowych i może zostać wyłączony przez stosowne postanowienia umowne;
• okoliczność, czy bank dopuszcza możliwość niewykorzystania kredytu w całości bez konieczności zapłaty z tego tytułu odsetek i innych obciążeń;
• okoliczności, w jakich bank ma prawo wypowiedzieć umowę. Zgodnie z art. 75 Prawa bankowego w przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w razie utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu. Termin wypowiedzenia wynosi, co do zasady, 30 dni. W razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy jest to 7 dni, chyba że strony określą w umowie dłuższy termin.

Wypowiedzenie umowy kredytu z powodu utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej lub zagrożenia jego upadłością nie może nastąpić, jeżeli bank zgodził się na realizację przez kredytobiorcę programu naprawczego. Wyłączenie to znajduje zastosowanie przez cały okres realizacji programu naprawczego, chyba że bank stwierdzi, iż program nie jest realizowany w sposób należyty. Pozostałe zapisy umowne w zakresie warunków wypowiedzenia umowy nie są wymagane w świetle przepisów Prawa bankowego i mogą być negocjowane. Warto zatroszczyć się o to, aby zostały one możliwie precyzyjnie ujęte.

Cechą każdego kredytu, a więc i kredytu inwestycyjnego, jest konieczność wykorzystania przyznanych środków zgodnie z celem, na jaki został on przyznany. Wynika to z potrzeby chronienia instytucji finansującej, która jest zainteresowana właściwym (zgodnym z celem) wydatkowaniem środków przez kredytobiorcę. Oznaczenie sposobu wykorzystania kredytu ogranicza kredytobiorcę. Musi się on bowiem zgodzić z tym, że jego swoboda w dysponowaniu środkami kredytowymi na inne, choćby w danym momencie uzasadnione cele, jest zlikwidowana. Tym samym swoboda dysponowania przyznanymi środkami zostaje zawężona do działań mieszczących się w granicach ustalonego przedmiotu kredytowania.

W celu zapewnienia ochrony obowiązujące normy tworzą mechanizmy pozwalające instytucji finansowej na kontrolowanie sposobu wykorzystania przyznanego kredytu. Podstawę stanowią tu art. 70 i 74 Prawa bankowego. Kredytobiorca jest więc obowiązany umożliwić podejmowanie przez bank czynności związanych z oceną sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu. W czasie obowiązywania umowy kredytu kredytobiorca jest obowiązany przedstawić - na żądanie banku - informacje i dokumenty niezbędne do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz umożliwiające kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.

Pozostawiając na marginesie rozważania na temat dublowania się obu powyższych regulacji, podkreślić należy, że bank na ich podstawie dysponuje stosunkowo mocnym narzędziem kontrolowania czynionych przez przedsiębiorcę wydatków.

Wykorzystywanie środków z kredytu inwestycyjnego jest kontrolowane przez bank najczęściej w okresach określonych w umowie. To umowa przewiduje również, jaką formę może przybrać kontrola. Jest wiele sposobów jej przeprowadzania. Przykładowo można wskazać możliwość bezpośredniego sprawdzania postępów lub prawidłowości działań inwestycyjnych podczas wizji lokalnej albo składania przez kredytobiorcę okresowych raportów.

Reklama kontekstowa- dlaczego warto z niej korzystać?

Wskazany w umowie zakres uprawnień kontrolnych banku stanowi, co do zasady, katalog zamknięty. Ewentualny brak zastrzeżenia w umowie dodatkowych możliwości kontrolowania może utrudnić, a nawet uniemożliwić wykonywanie przez bank uprawnień przewidzianych w art. 75 Prawa bankowego.

Uprawnienia banku uregulowane w przepisach Prawa bankowego są stosunkowo ograniczone i wymagają od niego określonej aktywności. Z przepisu art. 74 wynika bowiem, że kredytobiorca jest obowiązany przedstawić do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej tylko takie informacje i dokumenty, które są niezbędne oraz umożliwiają kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu. Co więcej, obowiązek ten powstaje wyłącznie na żądanie banku. Nie istnieje zatem potrzeba, aby kredytobiorca przedstawiał dokumenty z własnej inicjatywy, chyba że konieczność taka została przewidziana w umowie.

Jak to już zostało wcześniej wspomniane, w celu ochrony swoich interesów bank może dodatkowo zastrzec dla siebie w umowie uprawnienie do wypowiedzenia umowy przed ustalonym terminem zwrotu kredytu, jeżeli kredytobiorca nie dotrzyma ustalonego w umowie sposobu wykorzystania udostępnionych środków pieniężnych.

Kontrola wykorzystania środków przez kredytobiorcę może przybrać również formę pośrednią w postaci kierowania środków przez bank bezpośrednio na konta wykonawców lub dostawców.

Przy zawieraniu umowy kredytu inwestycyjnego strony mogą wprowadzić dodatkowe zastrzeżenie dotyczące możliwości odstąpienia od umowy w przeciągu oznaczonego terminu. Zapis ten osłabia zawartą umowę, dlatego bardzo ważne jest zastrzeżenie terminu zakreślającego okres, w ciągu którego od umowy wolno odstąpić. Strony powinny bowiem wiedzieć, jak długo potrwa stan niepewności co do skutków zawartej umowy. Termin ten nie może upływać po terminie wymagalności zapłaty rat i po spłacie zadłużenia.

Zastrzeżenie prawa odstąpienia bez zakreślenia terminu do jego wykonania jest nieważne i nie wywołuje żadnych skutków prawnych.

Strony mogą uzależnić umowne prawo odstąpienia od zaistnienia jakiegoś warunku. Prawo to może być przyznane jednej lub obu stronom umowy. Należy pamiętać, iż umowne prawo odstąpienia ma moc wsteczną, a jeśli chodzi o skutki odstąpienia, uważa się, iż umowa nie została zawarta.

Ewa Słoniowska, Maciej Skrzypek - aplikanci radcowscy Kancelaria Prawna IURICO

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 29.08.1997 r. Prawo bankowe - tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.
2. Ustawa z dn. 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.