Nowe paragrafy dla firm

Podstawowym instrumentem tej zmiany miała być lansowana przez rząd ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Jak zwykle rezultat okazał się skromniejszy od zapowiedzi. W roku 2004 r. dokonano jednak pewnych zmian w prawie, które ułatwią zakładanie firm i prowadzenie działalności gospodarczej w latach przyszłych.

Łatwiejsze prowadzenie firmy

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej została uchwalona 2 lipca 2004 r. i weszła w życie 21 sierpnia 2004 r. Część jej istotnych przepisów wchodzi w życie dopiero na początku roku 2005, a niektóre nawet później.

Podstawowym celem tej ustawy, który został w znacznej mierze osiągnięty, było ograniczenie liczby wydawanych koncesji, licencji i zezwoleń. Liczba rodzajów działalności gospodarczej, na prowadzenie których trzeba uzyskać koncesję (a więc najbardziej uznaniowo przyznawany rodzaj pozwolenia na prowadzenie określonej działalności), została ograniczona do sześciu.

Uzyskanie tego zezwolenia wymagane jest dla 26 rodzajów aktywności gospodarczej. Pozostałe rodzaje działalności, które wymagają spełnienia szczególnych warunków, mogą być podejmowane po dokonaniu przez przedsiębiorcę wpisu do rejestru działalności regulowanej. Jest to dokonywane po złożeniu przez niego oświadczenia, że spełnia określone w ustawach warunki do prowadzenia takiej działalności.

Ustawodawca zagwarantował przy tym posiadaczom dotychczas udzielonych koncesji, zezwoleń, licencji bądź zgód na prowadzenia działalności możliwość prowadzenia jej na podstawie tych pozwoleń do upływu terminu, na jaki zostały wydane. Tu uwaga: przedsiębiorcy posiadający zezwolenia na prowadzenie ok. 20 rodzajów działalności zostali automatycznie wpisani do nowych rejestrów.

Jednoosobowa firma

Ostatecznie zrezygnowano z pomysłu rejestracji przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą w Krajowym Rejestrze Sądowym. Postanowiono zachować ewidencję działalności gospodarczej prowadzoną przez gminy. Jednak znacznie rozszerzono zakres zamieszczonych w niej informacji.

Została również jawna dla wszystkich zainteresowanych za pośrednictwem Centralnej Informacji o Działalności Gospodarczej na wzór Krajowego Rejestru Sądowego. Dzięki temu przedsiębiorcy będą mogli się dowiedzieć m.in. czy ich kontrahent pozostaje we wspólności majątkowej małżeńskiej, czy też zawarł umowę o rozdzielności, czy nie został ograniczony lub pozbawiony zdolności prawnej, czy nie został ogłoszona jego upadłość.

Dane wpisane do ewidencji będą objęte domniemaniem prawdziwości. Takie rozwiązania zwiększają bezpieczeństwo transakcji zawieranych z innymi podmiotami (każdy będzie mógł zapoznać się z podstawowymi informacjami o przedsiębiorcy). Ułatwiają też ewentualne sądowe dochodzenie należności, bo adres wskazany w ewidencji jako adres do doręczeń będzie tym, pod którym skutecznie doręczane zostaną pisma sądowe.

Dodatkowo, wraz ze złożeniem wniosku o wpis do ewidencji lub do KRS, każdy z przedsiębiorców będzie mógł nie tylko jak obecnie złożyć wniosek o przyznanie numeru REGON oraz NIP lub zgłoszenie aktualizacyjne NIP, ale też zgłoszenie płatnika składek ZUS lub zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego bądź ich zmiany.

Niestety, przepisy te wejdą w życie dopiero od 1 stycznia 2007 r. W tym czasie jednak przedsiębiorcy wpisani do KRS-u muszą (po 1 stycznia 2005 r.) dokonać uzupełniającego wpisu do KRS poprzez podanie numeru NIP. Na szczęście ustawodawca był na tyle łaskawy, że zwolnił ten wpis z opłat sądowych i obowiązku ogłaszania w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Danina publiczna

Od 1 stycznia 2005 r. przedsiębiorcy będą mogli uzyskać pisemną interpretację właściwej władzy co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika dla nich obowiązek świadczenia daniny publicznej. Przedsiębiorca nie będzie mógł być obciążony jakimikolwiek daninami publicznymi, sankcjami finansowymi lub karami w zakresie, w jakim zastosował się do uzyskanej interpretacji.

Oznacza to, że tzw. "wiążąca interpretacja podatkowa" będzie dotyczyć nie tylko podatków, ale też innych podobnych danin publicznych, takich jak opłaty za korzystanie ze środowiska, opłata produktowa, itp. Z pewnością sporne będzie, czy dotyczy to także składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne, jako że tego rodzaju płatności choć w powszechnym odczuciu zbliżone do podatków, mają jednak odmienny charakter, gdyż państwo w zamian za ich uiszczenie przynajmniej teoretycznie gwarantuje różnego rodzaju świadczenia.

Dokumenty na stół!

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej zakazuje również (z pewnymi wyjątkami) jednoczesnego prowadzenia u przedsiębiorcy więcej niż jednej kontroli. Zasadniczo czas wszystkich kontroli u jednego przedsiębiorcy nie może przekraczać 8 tygodni w roku, a w stosunku do przedsiębiorców średnich, małych i mikroprzedsiębiorców - 4 tygodni.

Kodeks spółek handlowych

Zmiany prawa wynikające z uchwalenia i stopniowego wchodzenia w życie przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie wyczerpują całości zmian dotyczących warunków prowadzenia działalności gospodarczej. W ferworze nadaktywności legislacyjnej, polski parlament w końcówce roku 2003 nie zdążył odpowiednio wcześniej uchwalić zmian do fundamentalnego dla prowadzenia działalności gospodarczej Kodeksu spółek handlowych. W związku z tym weszły one w życie w dniu 15 stycznia 2004 r.

Zmiany te w znacznej części miały charakter naprawy wad wykrytych w toku krótkiego, bo trzyletniego obowiązywania tej ustawy. Z najbardziej istotnych dla przeciętnego przedsiębiorcy zmian należy wskazać obniżenie minimalnej wartości nominalnej udziałów w spółkach z o.o. do 50 zł. Powrót do wartości przewidywanej przez poprzednio obowiązujący kodeks handlowy pozwolił uniknąć wielu spółkom z o.o. praktycznie nierozwiązywalnego problemu podwyższania tej wartości w przypadku, gdy wspólnik spółki posiadał udziały o nominalnej wartości łącznie nie przekraczającej 499 zł.

Już bez obecności notariusza

Drugim, rodzącym ogromne praktyczne problemy wymogiem usuniętym z Kodeksu, był przepis wymagający formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi dla wszystkich umów zawieranych pomiędzy spółką a jej jedynym wspólnikiem. Spowodowało to praktyczne "wyginięcie" spółek jednoosobowych i powoływanie tzw. "jednoudziałowych wspólników". Obecnie takie praktyki nie będą już potrzebne, bowiem wystarczająca jest zwykła forma pisemna, a tylko dla czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem spółki wymagana jest forma z podpisem notarialnie poświadczonym. Wymóg aktu notarialnego zachowano jedynie dla sytuacji, gdy jedyny wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu spółki.

Umowa. Co na to wspólnicy?

Najdonioślejszą chyba zmianą było jednak zlikwidowanie negatywnych skutków słynnego art. 230 Kodeksu. W dotychczasowym brzmieniu powodował on nieważność umów zawartych przez spółkę, jeżeli bez zgody zgromadzenia wspólników spółka zawarła umowę o wartości przekraczającej dwa razy wartość jej kapitału zakładowego. Obecnie zgoda zgromadzenia wspólników jest nadal konieczna, lecz jej brak powoduje tylko odpowiedzialność odszkodowawczą zarządu wobec spółki lecz nie nieważność umowy.

Do sądu!

Bardzo istotnym elementem prowadzenia działalności gospodarczej jest zapewnienie możliwości sądowego dochodzenia roszczeń wynikających z tej działalności. Polski system sądowniczy oraz rozwiązania prawne są pod tym względem od dawna krytykowane. W tym zakresie wielu przedsiębiorców nie zdaje sobie jeszcze sprawy, jak istotne udogodnienie przyniosła im ustawa z 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2004 r.

Podstawowym celem tej ustawy było zapewnienie krótkich, maksymalnie 30-dniowych terminów w transakcjach handlowych, co miało w szczególności chronić mniejszych przedsiębiorców przed nagminnym wyznaczaniem odległych terminów zapłaty przez sieci hipermarketów. Celu tego raczej nie udało się osiągnąć ze względu na fakt, iż przedsiębiorcy chcący kontynuować współpracę z hipermarketami (bądź innymi konrahentami) nie korzystają z przysługującego im prawa żądania odsetek za okres przekraczający 30-dniowy termin zapłaty.

Ustawa wprowadziła jednak bardzo wygodny sposób dochodzenia wynagrodzenia z wszelkiego rodzaju transakcji handlowych, tj. wszelkich umów, których przedmiotem jest dostarczenie towaru lub świadczenie usług. Ustawa wprowadziła bowiem zwolnienie przedsiębiorcy dochodzącego takich należności od kosztów wpisu sądowego.

Ponadto, jeżeli taki przedsiębiorca przedstawi sądowi umowę, dowód wykonania swojego zobowiązania oraz dowód doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku otrzyma nakaz zapłaty wydany w tzw. postępowaniu nakazowym. Specyfiką tego nakazu jest fakt, że na podstawie takiego nakazu można bez potrzeby dalszego postępowania sądowego uzyskać zabezpieczenie się na majątku dłużnika, np. przez zajęcie jego rachunku bądź wpisanie hipoteki na jego nieruchomości. A dłużnik, który chce się od takiego nakazu odwołać, musi to zrobić w ciągu 14 dni od jego doręczenia i pokryć wpis sądowy w wysokości wpisu normalnie uiszczanego przez przedsiębiorcę dochodzącego zapłaty. Stwarza to możliwość bardzo szybkiego, taniego i skutecznego dochodzenia swoich należności od kontrahentów.

Tylko za zgodą współmałżonka

Najistotniejszą zmianą w zakresie warunków prowadzenia działalności gospodarczej jaką ustawodawca przewidział na rok 2005 może się paradoksalnie okazać nowelizacja kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Reformuje ona anachroniczne zasady zarządu majątkiem wspólnym przez małżonków. W dotychczasowej praktyce wiele problemów stwarzał przedsiębiorcom obowiązek uzyskania zgody małżonka kontrahenta na zawarcie umowy przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym. Brak takiej zgody w efekcie bardzo łatwo prowadził do unieważnienia umowy. Rodziło to ogromne pole do nadużyć.

Ustawodawca zdecydował się obecnie na wyraźne wymienienie czynności, co do których wymagana jest zgoda małżonka kontrahenta. Zgoda będzie dalej wymagana w przypadku:

1. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,

2. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

3. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,

4. darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Jak widać, obowiązek zgody i możliwość unieważnienia umowy zostały ograniczone do najistotniejszych z punktu widzenia rodziny składników majątkowych oraz darmowego rozdawnictwa majątku. W innych przypadkach umowa nie będzie mogła być unieważniona ze względu na brak zgody, a jedynie wierzyciel nie będzie mógł prowadzić egzekucji z majątku wspólnego. Jednak będzie mógł prowadzić egzekucję z majątku osobistego dłużnika, z jego zarobków oraz przedmiotów wchodzących w skład prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa. W znacznym stopniu winno to wpłynąć na ułatwienie obrotu oraz bezpieczeństwo prawne transakcji.

To tylko najbardziej interesujące zmiany prawa wpływające na warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Należy jednak pamiętać, iż praktycznie codziennie wchodzą w życie dziesiątki, jeśli nie setki nowych aktów prawnych, które mogą istotnie kształtować warunki prowadzenia takiej działalności. Ponadto, od dnia 1 maja 2004 r. Polska jest członkiem Unii Europejskiej, a prawo wspólnotowe stało się obowiązującą w Polsce, w wielu wypadkach bezpośrednio, częścią naszego porządku prawnego. Oznacza to dla przedsiębiorców konieczność poruszania się w coraz bardziej zagmatwanym gąszczu przepisów.