Oprócz uprawnień, także obowiązki

W toku postępowania w sprawie opodatkowania przychodów ze źródeł nieujawnionych występują dwie przeciwne strony: z jednej podatnik, z drugiej - organ podatkowy. Obydwie strony posiadają określone uprawnienia oraz odpowiadające im obowiązki. Wynik postępowania zależy często od tego, która ze stron wykorzysta przysługujące jej uprawnienia skuteczniej.

Co może organ podatkowy?

Okazuje się, że bardzo dużo. Przede wszystkim organ prowadzący postępowanie dowodowe w sprawie nieujawnionych źródeł przychodów może sprawdzić rzetelność zadeklarowanych przez podatnika dochodów. Może także, jeśli uzna to za wskazane, dokonać analizy poniesionych przez podatnika wydatków. Na tym jednak nie koniec. Organy podatkowe posiadają rozleglejsze uprawnienia. Jednym z nich jest możliwość dokonania analizy osiągniętych przez podatnika przychodów i posiadanych zasobów majątkowych. A to oznacza, że organy podatkowe mogą sprawdzić stan rachunków bankowych podatnika. Mogą też ustalić wysokość oszczędności przechowywanych przez podatnika w domu.

Organy podatkowe mogą także odbierać oświadczenia o uzyskanych przychodach i poniesionych wydatkach. Mogą wreszcie przesłuchiwać świadków. W określonych sytuacjach organ podatkowy jest wręcz zmuszony do tego. Będzie tak wtedy, gdy podatnik powoła się na dokonanie określonej czynności, a nie posiada dokumentów potwierdzających ten fakt, bo minęło od tego zdarzenia dużo czasu (często kilka lat).

Organy podatkowe uprawnione są także do tego, by - wówczas gdy podatnik twierdzi, że otrzymał darowiznę lub pożyczkę - zweryfikować prawdziwość tych twierdzeń. Mogą także - w toku postępowania prowadzonego w sprawie nieujawnionych źródeł przychodów - odbierać oświadczenia o stanie majątkowym.

Warto wiedzieć: Rolą organów podatkowych jest udowodnienie podatnikowi, że poniesione przez niego w danym roku wydatki nie znajdują odzwierciedlenia w posiadanym przez podatnika mieniu i osiągniętych przez niego przychodach. Rolą zaś podatnika jest wykazanie, że posiadany majątek i uzyskane przychody są legalne i pozwalają podatnikowi na ponoszenie określonych wydatków (kwestionowanych zapewne przez organ w toku postępowania).

Najbardziej jednak dotkliwym dla podatników orężem w rękach organów podatkowych jest możliwość zabezpieczenia przyszłego zobowiązania podatkowego jeszcze przed wydaniem decyzji ustalającej jego wysokość, czyli na etapie prowadzonego postępowania.

Czynny udział w postępowaniu

Poza uprawnieniami, organ podatkowy posiada także określone obowiązki. Podstawowym jest zapewnienie podatnikowi czynnego udziału w postępowaniu. Przejawia się to m.in. wyznaczeniem podatnikowi przed wydaniem decyzji 7-dniowego terminu do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego (art. 220 Ordynacji podatkowej). Podatnik może także m.in. brać udział w przeprowadzaniu dowodów. Może też zadawać pytania świadkom i biegłym, a organ podatkowy powinien to podatnikowi umożliwić.

Organy podatkowe powinny też pamiętać o konieczności sporządzania protokołów. Przejawia się w tym zasada pisemności postępowania. Dlatego właśnie wszystkie czynności, także ustne, muszą znaleźć swoje odzwierciedlenie w formie pisemnej.

O czym powinien pamiętać podatnik?

To, czy i ile podatnik będzie musiał zapłacić z tytułu wykazania przychodów nieznajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych, zależy od tego, czy będzie potrafił skorzystać z przysługujących mu uprawnień i zręcznie je wykorzystać. Najważniejsza jest umiejętność składania wyjaśnień. W końcu wszczynając postępowanie organy podatkowe z reguły nie dysponują zbyt dużą ilością dowodów pozwalających ustalić podatek z tytułu nieujawnionych przychodów. Jeśli podatnik dostarczy organom potrzebnych informacji, te wydadzą decyzję określającą kwotę do zapłaty, a podatnikowi nie pozostanie nic innego, jak zapłacić należność określoną w decyzji podatkowej.

Dlatego właśnie tak ważne są wyjaśnienia podatnika, a zwłaszcza sposób ich złożenia. Wyjaśnienia podatnika - jeśli są prawdopodobne - mogą zostać uznane za dowód w postępowaniu i to zarówno przesądzający o winie podatnika (uzyskaniu przychodów nieujawnionych lub nieznajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych), jak i jego niewinności (braku takich przychodów). Dlatego lepiej przygotować się odpowiednio do wizyty w urzędzie i składać tak wyjaśnienia, by nie okazało się, że podatnik powiedział za dużo, przez co będzie go to kosztowało 75 proc. wysokości przychodu nieznajdującego pokrycia w źródłach ujawnionych.

Orzecznictwo
- Z art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (...) wynika, że obowiązkiem organów podatkowych dokonujących ustalenia podatku z nieujawnionych przychodów jest ustalenie w sposób niebudzący wątpliwości kwoty poniesionego wydatku oraz wartości zgromadzonych w tym roku zasobów finansowych - wyrok SN z 8 stycznia 2003 r., III RN 234/01
- O ile w postępowaniu podatkowym, dotyczącym dochodu z nieujawnionych źródeł przychodu, zostanie stwierdzone poniesienie wydatków przekraczających znacznie zeznany dochód, to na podatniku ciąży wykazanie, iż wydatki te znajdują pokrycie w określonych źródłach przychodów lub w posiadanych zasobach - wyrok NSA z 31 lipca 2001 r., III SA 643/00
- Strona wywodząca skutki prawne z określonych faktów może wykazywać okoliczności istotne za pomocą wszelkich środków dowodowych - wyrok NSA z 24 maja 2001 r., I SA/Gd 2309/98

Anna Wojda