(wyrok TK z 4 grudnia 2018 r., sygn. akt P 12/17 - Dz. U. poz. 2300)
Sprawa przed TK została wszczęta z inicjatywy Sądu Okręgowego w Gliwicach, który wskazał, że podmioty podlegające obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu są nierówno traktowane przez prawo w zakresie opłacania składki zdrowotnej za okres nieświadczenia pracy, np. z powodu niezdolności do pracy i pobierania z tego tytułu zasiłku chorobowego.
Pracownik za okres pobierania wskazanego zasiłku jest bowiem zwolniony z obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne, natomiast osoba prowadząca pozarolniczą działalność jest zobowiązana w takim przypadku opłacić składkę zdrowotną za dany miesiąc w pełnej obowiązującej ją wysokości. Nie ma prawa do proporcjonalnego pomniejszenia podstawy wymiaru tej składki za okres pobierania zasiłku chorobowego. Jest tak nawet wtedy, gdy przedsiębiorca w związku z niezdolnością do pracy nie osiągnie przychodu z tytułu działalności gospodarczej. W ocenie Sądu Okręgowego, taki sposób ustalania podstawy wymiaru składki zdrowotnej przez przedsiębiorców narusza konstytucyjne zasady równości, proporcjonalności i sprawiedliwości podatkowej.
TK stwierdził, że zasady ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne pracowników i osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą zasadniczo różnią się od siebie - tworzą w istocie dwa odrębne reżimy prawne.
Podstawa wymiaru składki zdrowotnej pracowników nawiązuje do realnie uzyskiwanego wynagrodzenia. Jej kwota wzrasta wraz ze wzrostem wynagrodzenia i obniża się proporcjonalnie do zmniejszającej się jego wysokości. Zmniejszenie podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pracowników w okresie pobierania zasiłku chorobowego nie wynika z obowiązku jej zapłaty tylko za przepracowany okres, lecz z określenia tej podstawy jako uzyskiwanego przychodu. Odmienne uregulowania kształtują sytuację osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Osobom tym pozostawiono prawo dobrowolnego zadeklarowania wysokości podstawy wymiaru składki zdrowotnej, z tym że nie może być ona niższa niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego. Przyjęcie zryczałtowanej podstawy ustalania wysokości składki, która nie jest powiązana z uzyskiwanym przychodem, skutkuje koniecznością uiszczenia składki w wysokości wynikającej z zadeklarowanej kwoty podstawy wymiaru składki za cały miesiąc. Konsekwencją przyjęcia ustalenia wysokości podstawy wymiaru składki zdrowotnej, która oderwana jest od uzyskiwanych przychodów, jest brak możliwości jej zmniejszenia za okres m.in. pobierania przez przedsiębiorcę zasiłku chorobowego.
Jednocześnie TK zwrócił uwagę na nieco inny problem, a mianowicie że wśród podmiotów prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą są m.in. osoby, które nie zatrudniają pracowników, w konsekwencji samodzielnie wykonują pracę lub usługi w zakresie prowadzonej działalności. Niektóre z nich osiągają bardzo niskie przychody. Natomiast w okresie pozostawania na zasiłku chorobowym, osoby takie nie uzyskują przychodów. W ocenie TK, ustawodawca, wprowadzając jednakowe zasady kalkulowania składek na ubezpieczenie zdrowotne dla wszystkich osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, nie uwzględnił, że w grupie tej znajdują się m.in. wyżej wymienione osoby. Obowiązek comiesięcznego uiszczania przez nie składki na ubezpieczenie zdrowotne w stałej miesięcznej wysokości może okazać się nadmiernym ciężarem daninowym. Podstawa wymiaru składki na to ubezpieczenie w ich wypadku nie nawiązuje bowiem do możliwości ekonomicznych i społecznych. Zdaniem TK, ustawodawca, kierując się zasadą indywidualizacji nakładanych ciężarów i świadczeń publicznych dla tych podmiotów, powinien rozważyć wprowadzenie niższej, zryczałtowanej kwoty podstawy wymiaru składki zdrowotnej lub określić jej wysokość w odpowiedniej proporcji do uzyskiwanych przychodów. Ubezpieczony miałby wtedy wybór i sam decydowałby, który sposób jest dla niego bardziej korzystny.
