Podsumowanie zmian w podatku VAT w 2011 r. oraz zmiany w 2012 r.

Przypomnieć należy, iż już na początku 2011 r. większość przedsiębiorców spotkała niemiła niespodzianka, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 238, poz. 1578) podwyższono o jeden punkt procentowy stawki podatku VAT: podstawową z 22 proc. na 23 proc., natomiast w miejsce preferencyjnej stawki 7 proc. wprowadzono stawkę 8 proc. W związku ze zmianą stawek podatnicy mieli ogromne problemy z zastosowaniem przepisów przejściowych, które regulowały kwestię stosowania stawek podatku VAT na przełomie roku.

Najistotniejszą i najbardziej kontrowersyjną okazała się jednak zmiana zakresu zwolnień podatkowych. Zgodnie bowiem z ustawą z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 226, poz. 1476) od nowego roku uchylono załącznik nr 4 do ustawy o VAT, który do tej pory zawierał wykaz usług zwolnionych od podatku, a uregulowania dotyczące zakresu zwolnień zostały przeniesione do treści ustawy.

Wielu przedsiębiorców musiało pogodzić się ze świadomością, że oferowane przed nich usługi zwolnione do końca 2010 r. z podatku VAT, od nowego roku podlegały już opodatkowaniu podstawową stawką podatku VAT (wzrost ceny ich usług o 23 proc.). Nowe przepisy często okazywały się niejasne nawet dla samych organów podatkowych. Przedsiębiorcy na kierowane do organów podatkowych wnioski o interpretacje dotyczące analogicznych stanów faktycznych, często otrzymywali sprzeczne ze sobą interpretacje.

Wątpliwości wzbudzała m. in. kwestia zwolnień usług w zakresie kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego (dawne usługi edukacyjne). Okazało się bowiem, że w ich przypadku dla zastosowania zwolnienia w pierwszej kolejności istotne jest uznanie danej usługi za usługę kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania, a następnie spełnienie dodatkowych warunków np. uzyskanie akredytacji na dany rodzaj szkolenia. Przykładowo po 1 stycznia kurs prawa jazdy był bez VAT, ale niestety nie na motor. Zgodnie z przepisami nowej ustawy o VAT prawo jazdy kategorii A nie jest już zwolnione z podatku od towarów i usług.

Do chwili obecnej trwają także spory w kwestii opodatkowania lub zwolnienia usług z zakresu tzw. outsourcingu usług ubezpieczeniowych i bankowych. W nowym stanie prawnym okazało się, że przedsiębiorcy współpracujący z zakładami ubezpieczeń, często mieli wątpliwości czy ich usługi korzystają ze zwolnienia z podatku od towarów i usług. Jeden z najczęściej przywoływanych na tym tle sporów dotyczy opodatkowania usług likwidacji szkód. Podatnicy oferujący tego typu usługi twierdzą, że powinny być one, tak samo jak ubezpieczenie, zwolnione z VAT. Jednak w ocenie organów podatkowych powyższe usługi od nowego roku nie zostały objęte zwolnieniem.

W powyższych kwestiach do dzisiaj panuje niepewność, w konsekwencji część zdezorientowanych przedsiębiorców dalej stosuje zwolnienia, a część nie. Jednak pomimo, iż organy podatkowe w analogicznych stanach faktycznych wydają odmienne interpretacje, a dalej niewiele jest orzeczeń sądów administracyjnych wydaje się, że sytuacja już nieco się ustabilizowała. Z pewną dozą ostrożności można stwierdzić, że po prawie roku od wprowadzenia zmian jest lepiej, ale niestety daleko jeszcze do pewności w kwestiach stosowania zwolnień podatkowych.

Po "styczniowej rewolucji" przedsiębiorcy nie zdążyli jeszcze dobrze zapoznać się z wprowadzonymi zmianami a ustawodawca już 1 kwietnia 2011 r. wprowadził kolejne ustawą nowelizującą z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy - Prawo o miarach ustawy (Dz. U. Nr 64, poz. 332). Jedną z ważniejszych kwestii było doprecyzowanie definicji odpłatnej dostawy towarów i odpłatnego świadczenia usług, a także odniesienie się do kwestii refakturowania usług.

Najważniejsza regulacja dotyczyła jednak rozliczania podatku od towarów i usług w obrocie złomem i uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych. Wprowadzono mechanizm odwrotnego obciążenia (ang. reverse charge) polegający na przesunięciu, w przypadku gdy sprzedawca i nabywca są podatnikami, obowiązku rozliczenia podatku od towarów i usług z tytułu dostawy złomu oraz przenoszenia uprawnień do emisji gazów cieplarnianych, z dostawcy na nabywcę. Także i tutaj nie obyło się bez problemów, okazało się że ustawa nowelizująca posługuje się zbyt ogólnym i mało precyzyjnym pojęciem złomu. W konsekwencji nowe regulacje dotyczące samonaliczania VAT dotyczyły o wiele szerszej kategorii towarów niż wcześniej, w związku z tym pojawiły się wątpliwości jak należy poprawnie definiować pojęcie złomu.

Z uwagi na brak definicji ustawowej złomu powodującej wątpliwości interpretacyjne w kolejnej nowelizacji przepisów ustawy o VAT obowiązujących o 1 lipca 2011 r. wprowadzonych ustawą z 9 czerwca 2011 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług, ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników oraz ustawy o transporcie drogowym (Dz.U. z 2011 r. nr 134, poz. 780) doprecyzowano definicję odpadów objętych mechanizmem odwróconego obciążenia. Poszerzono je o zużyte akumulatory elektryczne, odpady szklane, gumowe i z tworzyw sztucznych. Do ustawy wprowadzono także załącznik nr 11, zawierający katalog towarów, których dostawa objęta będzie systemem wskazanego rozliczenia podatku. Ponadto zrezygnowano z zakazu odliczenia podatku naliczonego, gdy wystawcą jest podmiot nieuprawniony do wystawiania faktur.

W tym miejscu należy przypomnieć, że powyższa nowelizacja miała przede wszystkim na celu wprowadzenie do polskich przepisów regulacji wynikających z rozporządzenia wykonawczego Rady (UE) nr 282/2011 ustanawiającego środki wykonawcze do dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 77 z 23.03.2011, str. 1), które miało być stosowane od 1 lipca 2011 r. Rozporządzenie to uregulowało kwestie takich zagadnień, jak np. ustalanie miejsca świadczenia usług i dostaw towarów, definicje siedziby i stałego miejsca prowadzenia działalności. Z uwagi na fakt, że ustawy o VAT nie definiuje tych pojęć, ustalając np. siedzibę podatnika należy odnieść się właśnie do przepisów powyższego rozporządzenia jako aktu prawnego obowiązującego bezpośrednio bez konieczności jego implementacji do polskiego porządku prawnego. Od 1 lipca najistotniejszym kryterium w tym przypadku jest miejsce, w którym zapadają istotne decyzje dotyczące ogólnego zarządzania przedsiębiorstwem (przed tą datą było nim miejsce zarejestrowania siedziby).

Ostatnie zmiany w ustawie o VAT weszły w życie 1 września 2011 r., a wprowadziła je ustawa z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy - Prawo o miarach (Dz.U. Nr 64, poz. 332). Dotyczyły one obowiązków podatników związanych z ewidencjonowaniem obrotu na kasie rejestrującej.

Natomiast z przewidywanych zmian od 1 stycznia 2012 r. na szczególną uwagę zasługuje projekt rozporządzenia Ministra Finansów z 5 grudnia 2011 r. w sprawie wykazów towarów do celów poboru podatku od towarów i usług w imporcie. Minister Finansów corocznie bowiem wydaje nowy wykaz towarów opodatkowanych stawkami preferencyjnymi VAT (stawki 8 proc. i 5 proc.) w imporcie. Na uwagę zasługuje także projektowana zmiana w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 4 kwietnia 2011 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 73, poz. 392 z późn. zm.) dotycząca § 13 ust. 1. Zaproponowana zmiana ma na celu objęcie zwolnieniem od podatku czynności zarządzania dobrowolnymi funduszami emerytalnymi.

Także już teraz warto zwrócić uwagę na mające obowiązywać od 1 stycznia 2012 r. przepisy rozporządzenia 904/ 2010 z dnia 7 października 2010 r. w sprawie współpracy administracyjnej oraz zwalczania oszustw w dziedzinie podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 268 z 12.10.2010, s. 1). Powyższe rozporządzenie stanowi odpowiedź Unii Europejskiej na coraz częstsze zjawisko transgranicznego wymiaru oszustw dotyczących podatku VAT. Na mocy tego rozporządzenia, kraje członkowskie UE utworzyły sieć o nazwie Eurofisc, służącej szybkiej wymianie informacji pomiędzy tymi krajami.

Należy również przypomnieć o możliwej podwyżce stawek podatku VAT. Na mocy Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jednolity z 2011 r. Dz. U. 177 poz. 1054) następna możliwa podwyżka VAT o jeden punkt procentowy może nastąpić już od 1 lipca 2012 r. Stanie się tak w sytuacji, gdy relacja państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto według stanu na dzień 31 grudnia 2011 r., ogłoszona przez Ministra Finansów, w terminie do dnia 31 maja 2012 r., w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", przekroczy 55 proc. Stawki VAT wyniosą wtedy odpowiednio: 24 proc., 9 proc., 6 proc., 5 proc. i 7,5 proc.

Justyna Zając-Wysocka, radca prawny, dyrektor Departamentu Doradztwa Podatkowego Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych w Krakowie

_{Artykuł ma charakter jedynie informacyjny i stanowi publikację zainspirowaną treścią artykułów prasowych, interpretacji organów podatkowych i orzeczeń sądów administracyjnych. Nie stanowi porady ani opinii podatkowej czy prawnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 i art. 31 ustawy o doradztwie podatkowym (Dz. U. z 1996 r. Nr 102, poz. 475, ze zm.) i jest odzwierciedleniem poglądów wyrażanych przez autorów publikacji. Małopolski Instytut Studiów Podatkowych Sp. z o.o. nie bierze odpowiedzialności za ewentualne skutki podejmowanych decyzji na ich podstawie}