Projekt ustawy o zmianie K.r.o.

Głównym celem projektowanej nowelizacji jest dostosowanie unormowań Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczących stosunków między rodzicami i dziećmi do zmienionego, zwłaszcza w ostatnim piętnastoleciu, społecznego i prawnego kontekstu stosowania przepisów kodeksowych. Potrzeba zmian przepisów zawartych w K.r.o., które odnoszą się do sytuacji prawnej dziecka i stosunków pomiędzy rodzicami i dziećmi wynika z treści umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Polskę i z postanowień Konstytucji RP. Należy również wziąć pod uwagę postulaty de lege ferenda sformułowane zarówno w doktrynie prawa, jak i w judykaturze oraz w wystąpieniach Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka.

W projekcie zawarto ponadto propozycje zmian przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego, które polegają na uzupełnieniu lub jurydycznej korekcie unormowań przyjętych w ramach poprzednich nowelizacji, a mianowicie - z 1998 r. w sprawie małżeństwa konkordatowego - art. 8 § 3 K.r.o. albo mają na celu niezbędne dostosowanie obowiązujących przepisów do poprzednich nowelizacji K.c. albo K.p.c. (art. 6801 K.c. oraz art. 17 pkt 4, art. 451 i 452 K.p.c.). Pierwsza z zaproponowanych zmian dotyczy obliczania terminu, w jakim duchowny ma przekazać do Urzędu Stanu Cywilnego zaświadczenie o zawarciu związku małżeńskiego zgodnie z prawem wyznaniowym. Przy obliczeniu biegu tego terminu nie należy uwzględniać dni uznanych za ustawowo wolne od pracy.

Zaproponowano zmianę w sytuacji orzekania o władzy rodzicielskiej w wyroku rozwodowym. W takim przypadku sąd będzie musiał uwzględnić porozumienie obojga małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli będzie ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie chyba, że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.

Projekt wprowadza kodeksową definicję pokrewieństwa i powinowactwa. Według tych definicji krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej, natomiast krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej. Stopień pokrewieństwa należy określać według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo. Z kolei z małżeństwa wynika powinowactwo - między małżonkiem, a krewnymi drugiego małżonka - które trwa mimo ustania małżeństwa. Linię i stopień powinowactwa należy określać według linii i stopnia pokrewieństwa.

W sytuacji, gdy projekt ustawy wejdzie w życie za matkę uważana będzie kobieta, która dziecko urodziła. Ponadto zostanie wprowadzona możliwość ustalenia i zaprzeczenia macierzyństwa. Jeżeli sporządzono akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców albo macierzyństwo kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka zostało zaprzeczone, można żądać ustalenia macierzyństwa. Powództwo o ustalenie macierzyństwa wytacza dziecko przeciwko matce, a jeżeli matka nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Natomiast, w przypadku, gdy w akcie urodzenia wpisana jest jako matka kobieta, która dziecka nie urodziła, można żądać zaprzeczenia macierzyństwa. Powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa dziecko wytacza przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, a jeżeli kobieta ta nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

Zamiast uznania dziecka wprowadzona zostanie instytucja uznania ojcostwa, w sytuacji, gdy nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo gdy domniemanie taki zostało obalone. Ustalenie ojcostwa może nastąpić przez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu. Uznanie ojcostwa nie może nastąpić, jeżeli toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa. Uznanie ojcostwa następuje, gdy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od daty oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna.

Nowelizacja wprowadza także możliwość, aby dziecko mogło nosić nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. Jednak należy pamiętać, iż nazwisko dziecka utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka albo przez połączenie nazwiska jednego z rodziców z nazwiskiem jego małżonka, od którego dziecko nie pochodzi, nie może składać się z więcej niż dwóch członów. W skład nazwiska dziecka wchodzą pierwsze człony nazwisk podlegających połączeniu chyba, że w wyniku połączenia powstałoby nazwisko, którego człony są jednakowe.

Projekt przewiduje, że dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra. Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.

Do katalogu zmian zawartych w projekcie nowelizacji należy dodać także wprowadzenie instytucji pieczy zastępczej, regulację kontaktów z dzieckiem, zmianę zasad dotyczących alimentów dla dorosłych dzieci oraz regulację zasad alimentów wstecznych. W projekcie określono także, kto nie będzie mógł zostać ustanowiony opiekunem. Zmianie ulegną zasady dotyczące wynagrodzenia opiekuna.

Jeśli ze względu na dobro dziecka nie może ono lub nie powinno przebywać u swoich rodziców, należy zapewnić dziecku pieczę zastępczą, umieszczając je w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego, a gdy nie jest to możliwe - w innej placówce opiekuńczo-wychowawczej - do czasu ustania przyczyn ustanowienia pieczy zastępczej. Piecza zastępcza powinna być wykonywana z poszanowaniem godności i praw dziecka. Dziecku w szczególności należy zapewnić utrzymywanie kontaktów z rodzicami i innymi osobami bliskimi, ciągłość wychowania, poszanowanie jego tożsamości etnicznej, religijnej, kulturowej i językowej.