Projekt jest następstwem przyjęcia przez Radę Ministrów założeń do ustaw wprowadzających nowe regulacje w zakresie dostępu do zawodów prawniczych, jak też wzmocnienia statusu sędziego i kariery sędziowskiej.
Założenia projektu przewidują daleko idącą swobodę przepływu kadr pomiędzy zawodami prawniczymi oraz określają drogi dochodzenia do powołania na stanowiska sędziowskie. Najsłuszniejszą z nich wydaje się umożliwienie dochodzenia do zawodu sędziego przedstawicielom innych zawodów prawniczych, legitymujących się egzaminem zawodowym adwokackim lub radcowskim oraz odpowiednią praktyką prawniczą, wykonywaną poza korpusem sędziów. Dlatego też docelowy model zakłada, iż nabór na stanowiska sędziowskie miałby charakter konkursu, do którego przystępowaliby przedstawiciele wszystkich zawodów prawniczych, bowiem tylko taka forma naboru dawać będzie gwarancję, że na stanowiska sędziowskie zostanie powołany kandydat o najwyższych kwalifikacjach zawodowych.
Rozwiązanie takie odpowiada ogólnemu standardowi przeprowadzenia naboru na stanowiska w służbie publicznej, który powinien być respektowany w sposób szczególnie skrupulatny przy obsadzaniu stanowisk sędziowskich. Wspomnianych założeń nie sposób zrealizować bez stosownej nowelizacji z 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych i niektórych innych ustaw, która wprowadza do potencjalnej ścieżki kariery sędziowskiej instytucję tzw. "awansu poziomego", który polega na ustanowieniu "dodatkowych" stanowisk sędziowskich: sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym oraz sędziego sądu apelacyjnego w sądzie okręgowym. Wejście w życie wspomnianej regulacji przewidziano na 1 lipca 2008 r.
Instytucja tzw. awansu poziomego pozostaje, bowiem w sprzeczności z przyjętymi założeniami w zakresie nowego modelu dochodzenia do stanowiska sędziego, a ponadto pociągałaby za sobą negatywne skutki dla prawidłowej organizacji sądownictwa powszechnego, tak w aspekcie ustrojowym, jak i praktycznym. Instytucja ta wprowadza oddzielną ścieżkę awansu zawodowego, zastrzeżoną wyłącznie dla już urzędujących sędziów, w istocie automatyczną i bez powiązania z rzeczywistymi osiągnięciami i kwalifikacjami zawodowymi kandydatów.
Awans poziomy zgodnie z propozycją - miałby następować w zasadzie na skutek upływu określonego czasu, bez dokonywania merytorycznej oceny dotychczasowej pracy sędziego kandydującego na wyższe stanowisko sędziowskie. Niezależnie od powyższego instytucja awansu poziomego nie jest również spójna z systemowymi założeniami aktualnie obowiązującej ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, które przyjmują ścisłe powiązania awansu zawodowego sędziego z hierarchiczną strukturą sądów powszechnych. Utworzenie wyższych stanowisk sędziowskich w sądach niższych odrywa się od hierarchicznego modelu sądownictwa powszechnego.
Komplikowałoby to nadmiernie jego organizację oraz czyniło strukturę stanowisk sędziowskich nieprzejrzystą. System awansu poziomego stanowiłby zarazem istotny czynnik demotywujący sędziów o dużym doświadczeniu i wysokich kwalifikacjach zawodowych do ubiegania się o wyższe stanowiska sędziowskie w sądzie wyższym, czyli w drodze tzw. awansu pionowego. W praktyce ze ścieżki awansu pionowego korzystaliby najczęściej sędziowie o krótszym stażu zawodowym, co mogłoby negatywnie rzutować na funkcjonowanie sądów wyższych ze swej istoty rozpoznających sprawy bardziej zawiłe, wymagające nie tylko bardzo dobrego przygotowania merytorycznego, ale i dużego doświadczenia zawodowego sędziów.
W tych okolicznościach, mając na względzie nieuchronność zmian modelu kariery prawniczej - w tym sędziowskiej oraz związaną z tym konieczność wzmocnienia statusu sędziego, przyjęty projekt zakłada odejście od idei awansu poziomego i zastąpienia go trzecią stawką awansową. W sądach rejonowych i okręgowych, w miejsce "dodatkowych", związanych z instytucją awansu poziomego, stanowisk sędziowskich przewidziano dla sędziów sądów rejonowych i okręgowych po 15 latach zajmowania danego stanowiska trzecią stawkę awansową, której osiągniecie skutkować będzie uzyskiwaniem przez sędziego wyższego wynagrodzenia zasadniczego - a więc w zasadzie tego samego skutku, co ewentualne uzyskanie awansu poziomego. Dla sędziów sądów apelacyjnych pozostaną - tak jak dotychczas - dwie stawki awansowe.
Okresy zajmowania danego stanowiska sędziowskiego, niezbędne dla uzyskiwania kolejnych stawek awansowych wynosić będą:
- 5 lat dla stawki pierwszej awansowej,
- 10 lat dla stawki drugiej awansowej
- 15 lat dla stawki trzeciej awansowej.
Zapewnienie możliwości uzyskania wyższych stawek wynagrodzenia w krótszej niż dotychczas perspektywie ma na celu wzmocnienie statusu w szczególności sędziów sądów rejonowych. Powyższe okresy, traktowane jako minimalne, ulegać będą wydłużeniu o 3 lata - podobnie jak ma to miejsce obecnie - w przypadkach ukarania sędziego w danym okresie karą dyscyplinarną lub dwukrotnego wytknięcia uchybienia w trybie art. 40 u.s.p., bądź dwukrotnego zwrócenia uwagi w trybie art. 37 par. 4 u.s.p. W ten sposób awans finansowy powiązany pozostaje z wymaganiem w zasadzie nienagannej służby. Wprowadzenie trzeciej stawki awansowej w wysokości 120% wynagrodzenia zasadniczego dla sędziów sądów rejonowych i okręgowych powinno zatem stworzyć sędziom perspektywy systematycznego awansu płacowego w całym potencjalnym okresie ich służby na danym stanowisku.
Uwzględnia przy tym statystyczną prawidłowość, że tylko dla części sędziów dostępny będzie awans na wyższe stanowisko sędziowskie. W projekcie nie przewidziano natomiast trzeciej stawki awansowej dla sędziów sądu apelacyjnego przede wszystkim z tego względu, że eliminowana instytucja awansu poziomego do nich się nie odnosiła. Niezależnie od tego, projektowane rozwiązanie zapewni sędziom sądu apelacyjnego wzrost wynagrodzeń w związku z utrzymaniem regulacji przewidzianej nowelizacją z 29 czerwca 2007 r., w myśl której wynagrodzenie zasadnicze w stawce podstawowej wynosi co najmniej 120 proc. wynagrodzenia zasadniczego dla tej stawki dla bezpośrednio niższego stanowiska sędziowskiego. Z uwagi na przyjęte w dotychczasowych przepisach powiązanie systemu wynagrodzenia prokuratorów z systemem wynagradzania sędziów sądów powszechnych, wprowadzono analogiczne zmiany w odniesieniu do przepisów ustawy o prokuraturze,
