Skutki niepłacenia rat leasingowych w terminie

Skutki zwłoki w zapłacie raty leasingowej zostały określone w art. 709¹³ Kodeksu cywilnego. Wynika z niego, że korzystający (czyli leasingobiorca) obowiązany jest płacić raty w terminach umówionych. Jeżeli dopuszcza się zwłoki z zapłatą co najmniej jednej raty, to finansujący (leasingodawca) powinien mu wyznaczyć na piśmie odpowiedni termin dodatkowy do zapłacenia zaległości z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu może wypowiedzieć umowę leasingu ze skutkiem natychmiastowym, chyba że strony uzgodniły termin wypowiedzenia. Postanowienia umowne mniej korzystne dla korzystającego są nieważne.

Zatem najpierw musi nastąpić zwłoka z zapłatą co najmniej jednej raty, następnie - wyznaczenie na piśmie dodatkowego terminu do zapłaty z ostrzeżeniem, że brak zapłaty będzie skutkował wypowiedzeniem umowy. Dopiero nieotrzymanie zapłaty w dodatkowym terminie pozwala leasingodawcy wypowiedzieć umowę.

Właścicielem przedmiotu leasingu jest firma leasingowa. Umowy często przewidują tzw. opcję wykupu, na podstawie której leasingobiorca ma prawo po spłaceniu rat wykupić za ustaloną w umowie kwotę przedmiot leasingu. Jeśli jednak umowa ulega rozwiązaniu z uwagi na zaległości w płaceniu rat, to o opcji wykupu nie ma mowy. Przedmiot leasingu powinien wrócić do właściciela, czyli firmy leasingowej.

Wypowiedzenie umowy leasingu z powodu zaległości w płaceniu rat powoduje konieczność zapłaty wszystkich rat przewidzianych w umowie.

Zasady rozliczeń po wypowiedzeniu umowy leasingu zostały określone w art. 709¹⁵ K.c. Wynika z niego, że w razie wypowiedzenia przez leasingodawcę umowy leasingu na skutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność leasingobiorca, leasingodawca może żądać od leasingobiorcy natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych w umowie, a niezapłaconych rat. Raty należy jednak pomniejszyć o korzyści, jakie leasingodawca uzyskał wskutek zapłaty przed umówionym terminem i rozwiązania umowy leasingu.

Ustalenie, jakie konkretnie korzyści odniósł leasingobiorca w związku z wcześniejszym rozwiązaniem umowy jest bardzo istotne. Z pomocą przychodzi tu orzecznictwo sądów.

W razie sprzedaży przedmiotu leasingu po rozwiązaniu umowy, korzyść leasingodawcy, o której mowa w art. 709¹⁵ K.c., wyznacza cena uzyskana z tej sprzedaży. Tak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 grudnia 2013 r. (sygn. akt V CSK 566/12). W uzasadnieniu Sąd stwierdził, że korzyść leasingodawcy może pojawić się w różnej postaci. Może ona polegać (i tak się z reguły dzieje) na odzyskaniu (przejęciu) przedmiotu leasingu przez leasingodawcę przed terminem i ponownym zaangażowaniu tego przedmiotu umowy w nowy (dalszy) stosunek obligacyjny, w tym - stosunek leasingu lub dokonanie tzw. sprzedaży poleasingowej. W grę może wchodzić także inna postać korzyści, np. może ona polegać na zaoszczędzeniu wydatków na utrzymanie rzeczy, tj. wydatków obejmujących koszty obsługi długu zaciągniętego na zakup przedmiotu leasingu (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 14 lipca 2010 r., sygn. akt V CSK 4/10). Korzyści powinny być uzyskane przez leasingodawcę w okresie od rozwiązania umowy do czasu, na który zawarta była umowa leasingu (korzyść nie musi zatem powstać już w chwili rozwiązania umowy).

Na tle rozliczeń leasingu po wypowiedzeniu umowy często powstają spory. Leasingobiorcy czują się pokrzywdzeni, bo tracą przedmiot leasingu i szansę na jego wykupienie za niską cenę określoną w umowie, a wszystkie raty muszą spłacić. Sporo można stracić, jeśli do rozwiązania umowy dojdzie tuż przed zakończeniem leasingu, gdy do zapłaty pozostało już niewiele rat. Leasingobiorca musi wtedy zwrócić przedmiot leasingu - nie może go korzystnie wykupić powołując się na zapisy w umowie, bo umowa uległa rozwiązaniu. Leasingodawca uzyskuje dużą korzyść, bo wraca do niego przedmiot leasingu, który może sprzedać za cenę rynkową, a nie za niewielką kwotę przewidzianą w opcji wykupu. Leasingobiorca ma problem, bo wprawdzie korzyść leasingodawcy powinna być uwzględniona we wzajemnym rozliczeniu, ale uwzględnienie polega na pomniejszeniu o korzyść wymagalnych rat leasingowych. Jeśli pozostałe do zapłaty raty wynoszą np. 3.000 zł, a korzyść leasingodawcy 25.000 zł, to leasingobiorca nie będzie musiał płacić 3.000 zł tytułem rat - ale nie może żądać zwrotu pozostałej części uzyskanej korzyści, czyli w tym przykładzie 22.000 zł. Z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2013 r. (sygn. akt V CSK 566/12) wynika, że raty, o które pomniejsza się korzyść leasingodawcy, to raty leasingowe, których obowiązek zapłaty powstaje po rozwiązaniu umowy leasingu, ale już nie raty, które nie zostały zapłacone do tej daty, mimo że stały się już wymagalne.

W umowie leasingu można zasady rozliczeń uregulować w sposób korzystniejszy dla leasingobiorcy i wprowadzić mechanizm, który w opisanym przypadku pozwoliłby leasingobiorcy żądać zwrotu całej uzyskanej przez leasingodawcę korzyści. Warto pod tym kątem zweryfikować umowę leasingu przed jej podpisaniem. Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 29 kwietnia 2013 r. (sygn. akt I ACa 1428/12), przepis art. 709¹⁵ K.c. nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego i nie pozbawia stron prawa do umownego określenia zasad rozliczenia umowy leasingu po jej rozwiązaniu, a więc i umownego doprecyzowania dyspozycji ww. przepisu, czyli wprowadzenia do umowy takich postanowień regulujących zasady rozliczenia umowy, które nie wynikają z treści tego przepisu.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)

autor: Andrzej Janowski
Gazeta Podatkowa nr 63 (1104) z dnia 2014-08-07

GOFIN podpowiada