TK o zamknięciu księgi wieczystej

Spółdzielnia mieszkaniowa wniosła o zamknięcie księgi wieczystej w związku z wygaśnięciem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Na poparcie wniosku spółdzielnia przedłożyła uchwałę rady nadzorczej zgodnie, z którą Andrzej K., któremu przydzielono lokal, został pozbawiony członkostwa przez wykluczenie ze spółdzielni z uwagi na zaleganie z płatnościami. Referendarz sądowy dokonał zamknięcia księgi wieczystej wskazując jako podstawę statut spółdzielni i powyższą uchwałę.

Po zawiadomieniu o zamknięciu księgi, Andrzej K. złożył zażalenie, które zostało odrzucone przez sąd rejonowy. Andrzej K. ponownie złożył zażalenie, w którym wskazał, że księga wieczysta został zamknięta niezasadnie, bowiem został on pozbawiony członkostwa w spółdzielni, a nie własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu. Rozpatrując to zażalenie pytający sąd okręgowy powziął wątpliwości. Zgodnie z kwestionowanym rozporządzeniem zamknięcie księgi wieczystej jest czynnością techniczną.

Zamknięcie księgi może się odbyć także w sytuacji, gdy dalsze jej prowadzenie jest bezprzedmiotowe. Tym samym uzależnia dokonanie czynności technicznej od przeprowadzenia oceny merytorycznej - czy rzeczywiście ustał cel prowadzenia księgi wieczystej wskazany w ustawie z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Dokonywanie przez sąd oceny merytorycznej w procedurze cywilnej polega na wydaniu orzeczenia, od którego przysługują środki zaskarżenia.

Zakwestionowany przepis uniemożliwia wydanie orzeczenia, które podlegałoby zaskarżeniu. Zatem zdaniem pytającego sądu przepis ten jako stanowiący podstawę prawną czynności technicznej obejmującej ocenę merytoryczną, co do istnienia prawa, narusza konstytucyjną zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że § 17 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów nie jest niezgodny z art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz jest zgodny z art. 176 ust. 2 Konstytucji. Nawet w przypadku wadliwego i bezpodstawnego zamknięcia księgi wieczystej istnieje skuteczna droga sądowa dochodzenia ochrony przysługujących praw i roszczeń.

Zapytanie prawne dotyczy zamknięcia księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym. Zamknięcie księgi wieczystej zarówno prowadzonej w formie tradycyjnej jak i w systemie informatycznym ma charakter czynności technicznej. Merytoryczne przepisy dotyczące przesłanek dokonania zamknięcia księgi wieczystej znajdują się przede wszystkim w § 17 rozporządzenia w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych oraz w innych aktach prawnych. Prawodawca wprowadził przesłankę zamknięcia księgi wieczystej ze względu na bezprzedmiotowość prowadzenia w związku z przenoszeniem treści ksiąg wieczystych do systemu informatycznego.

Dzięki tej regulacji treść ksiąg wieczystych, których prowadzenie stało się bezprzedmiotowe, nie musiała podlegać migracji do systemu informatycznego. Przesłanka zamknięcia księgi wieczystej z powodu bezprzedmiotowości jej prowadzenia miała ułatwić, usprawnić i uporządkować proces informatyzacji prowadzenia ksiąg wieczystych.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że czynność, jaką jest zamknięcie księgi wieczystej nie wchodzi w zakres postępowania wieczysto-księgowego. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dotyczące postępowania wieczysto-księgowego nie może być analogicznie odnoszone do instytucji zamknięcia księgi wieczystej. Trybunał Konstytucyjny uznał, że nie można uznać czynności technicznej zamknięcia księgi wieczystej z uwagi na bezprzedmiotowość dalszego jej prowadzenia za "sprawę sądową" rozstrzyganą merytorycznie od początku przez sądy w "postępowaniu sądowym". O ile bowiem w postępowaniu wieczysto-księgowym bada się istnienie czy przysługiwanie prawa, które ma być ujawnione bądź wykreślone z księgi wieczystej, o tyle zamknięcie księgi wieczystej nie dotyczy bezpośrednio prawa podmiotowego.

W związku z tym wskazany przez sąd pytający wzorzec kontroli z art. 176 ust. 1 konstytucji jest w tej sprawie nieadekwatny. Nie jest on dobrze dobrany i nie pozostaje w związku z treścią zaskarżonej regulacji.

Zamknięcie księgi wieczystej nie decyduje o pozbawieniu prawa, które jest ujawnione w tejże księdze. Nawet w przypadku wadliwego i bezpodstawnego zamknięcia księgi wieczystej istnieje skuteczna droga sądowa dochodzenia ochrony przysługujących praw i roszczeń.

Zamknięta księga wieczysta zachowuje moc i znaczenie dokumentu urzędowego. W razie wniesienia przez rzeczywistego właściciela lub innego uprawnionego wniosku dotyczącego zamkniętej już księgi wieczystej zakłada się nową księgę po przeniesieniu do niej tego, co da się odwzorować z księgi zamkniętej. Wówczas wpis do nowej księgi jest orzeczeniem, stanowczym rozstrzygnięciem o materialnoprawnych podstawach przysługiwania prawa, które podlega zaskarżeniu.

Zamknięcie księgi wieczystej nie wchodzi w zakres pojęcia sprawy wieczysto-księgowej i konsekwentnie "postępowania sądowego" oraz nie obejmuje materii zastrzeżonej do uregulowania w formie ustawy. Tak więc ustawodawca, rezygnując z określenia przesłanek i sposobu zamknięcia księgi wieczystej w ustawie, nie naruszył art. 176 ust. 2 konstytucji. Uregulowanie tej czynności technicznej w drodze rozporządzenia jest zgodne z konstytucją.