Ugoda zamiast pozwu

Przedsiębiorcy, pomiędzy którymi powstaje konflikt, dotyczący ich wzajemnych zobowiązań, powinni w pierwszym rzędzie skorzystać z tzw. ugody pozasądowej. Polega ona na tym, że strony ustalają wzajemne ustępstwa w zakresie łączącego je stosunku prawnego - czyli np. zawartej umowy. Celem takiej ugody może być zarówno wykonanie roszczeń wynikających ze stosunku prawnego (np. o zapłatę), jak i usunięcie wątpliwości dotyczących takich roszczeń (jeśli np. strony nie są zgodne co do zasadności zapłaty lub jej wysokości). Ugoda może zmierzać zarówno do uchylenia sporu istniejącego, jak i takiego, który może powstać w przyszłości. Taka ugoda pozasądowa wymaga w zasadzie wyłącznie dobrej woli stron. Koszty powstają bowiem dopiero wówczas, jeśli ugoda ma doprowadzić do przeniesienia własności nieruchomości (np. sprzedaży przedsiębiorstwa), gdyż konieczne jest wówczas zawarcie aktu notarialnego. W innych sprawach taka ugoda może zostać zawarta nawet ustnie, choć dla celów dowodowych (gdyby sprawa miała później trafić do sądu) lepiej zachować formę pisemną.

Porozumienie przed sądem

Przedsiębiorcy mogą również zawrzeć ugodę sądową i to zarówno przed wniesieniem pozwu do sądu, jak i w trakcie trwania postępowania. Dotyczy to jednak wyłącznie takich spraw, których charakter na to zezwala - nie jest to możliwe na przykład w sprawach z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym czy niektórych sprawach dotyczących stosunku spółki.

Zawarcie ugody w drodze mediacji powoduje, że strony będą mogły odzyskać część kosztów sądowych. Jeśli ugoda ma nastąpić przed wniesieniem pozwu, strona powinna złożyć wniosek o zawezwanie do próby ugodowej w sądzie rejonowym właściwym miejscowo dla przeciwnika. Za wniosek o ugodę zapłacimy od 2 marca 2006 r. tylko 40 zł. Obecnie płaci się 15 zł od wniosku plus 1/10 wpisu stosunkowego (liczonego od wartości przedmiotu ugody). Nowa ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie przewiduje jednak wpisu stosunkowego w takim postępowaniu.

Krótkie terminy

W wezwaniu do próby ugodowej należy zwięźle opisać sprawę. Sąd zarządza doręczenie przeciwnikowi takiego wezwania i wyznacza termin postępowania pojednawczego.

- Sądy zwykle szybko wyznaczają posiedzenie pojednawcze - mówi sędzia Marcin Łochowski - rzecznik Sądu Okręgowego Warszawa Praga - w dużych miastach nie trwa to zwykle dłużej niż 2 - 4 miesiące.

Przedsiębiorcy mogą również zawrzeć ugodę w trakcie trwania postępowania sądowego.

Jest to możliwe w każdym stadium postępowania - aż do chwili prawomocnego zakończenia sporu. Jeśli strony zawrą ugodę w trakcie trwania postępowania, również jest ona wpisywana do protokołu rozprawy i powinna zostać podpisana przez strony lub ich pełnomocników. Sąd wydaje wówczas postanowienie o umorzeniu postępowania.

Każdy przedsiębiorca wie, że czas to pieniądz. Sprawne rozstrzygnięcie sporu przez sąd polubowny pozwala zminimalizować straty, związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Natomiast mediacja mniej konfliktuje strony, dzięki czemu nie zrywają one często kontaktów handlowych.

Od 10 grudnia ub.r. można stosować mediację także w postępowaniu cywilnym - w tym w sprawach gospodarczych. Mediacja może być stosowana we wszelkich sprawach, w których może zostać zawarta ugoda przed sądem (ugoda jest niedopuszczalna m.in. w sprawach rejestrowych, w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku czy ustalenia ojcostwa).

Tak więc, mimo że sprawa trafiła już do sądu, spór może zostać rozstrzygnięty przez mediatora. Przedsiębiorcy muszą jednak zawrzeć umowę, która określi przede wszystkim przedmiot mediacji i osobę mediatora albo sposób wyboru mediatora. Strony mogą zostać również skierowane do mediacji przez sąd - jednak tylko do czasu zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę i tylko raz w toku postępowania. Nie ma tu jednak żadnego przymusu - jeśli w ciągu tygodnia od ogłoszenia postanowienia sądu lub jego doręczenia strona nie wyrazi zgody na mediację, nie zostanie ona przeprowadzona.

Ugoda zawarta przed mediatorem podlega zatwierdzeniu przez sąd i ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Zawarcie ugody w drodze mediacji powoduje, że strony będą mogły odzyskać część kosztów sądowych - ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (która zacznie obowiązywać 2 marca 2006 r.) przewiduje, że sąd zwróci wówczas stronie z urzędu 3/4 uiszczonej opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w I instancji.

Przedsiębiorcy coraz częściej korzystają również z arbitrażu - w umowach zawierają tzw. klauzule kompromisarskie, na mocy których rozstrzygnięciu sądu polubownego poddawane zostają przyszłe spory, wynikające z danego stosunku prawnego. Taki sąd może rozstrzygać zarówno spory majątkowe, jak i spory o prawa niemajątkowe, które mogą być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty. Pod rozstrzygnięcie sądu polubownego można więc poddać także spory spółek handlowych czy spory ze stosunku pracy.

Strony mogą zadecydować, czy spór wymaga zorganizowania rozprawy, czy postępowanie będzie prowadzone z wyłączeniem jawności, ale także język lub języki procedowania. Strony mogą również określić liczbę arbitrów. W arbitrażu nie ma jednak typowego dla mediacji wypracowywania kompromisu - wyrok wydaje sąd polubowny, któremu strony przedstawiają swoje racje. Rozstrzygnięcie zapada tu jednak znacznie szybciej niż w sądzie powszechnym.

- Postępowanie w sprawach gospodarczych trwa zwykle najwyżej rok - mówi mec. Sylwester Pieckowski - członek zarządu Polskiego Stowarzyszenia Sądownictwa Polubownego. - Postępowanie jest również tańsze - chociażby dlatego, że jest jednoinstancyjne i odpadają koszty pełnomocników - dodaje.

Ewa Usowicz