Uwaga na przedawnienie

Czy potwierdzenie salda może przerwać termin przedawnienia?

Jeśli kontrahent potwierdzi saldo odsyłając podpisane pismo zawierające wyciąg z konta rozrachunkowego z wykazem niezapłaconych należności do swojego wierzyciela, może to wywołać niezamierzony przez niego skutek. Może bowiem dojść do przerwania biegu terminu przedawnienia roszczeń. Przedawnienie wywołuje nie tylko skutki cywilnoprawne, ale też podatkowe, bowiem wierzytelności odpisane jako przedawnione nie stanowią kosztów uzyskania przychodów.

Obowiązek potwierdzania sald

Przepisy ustawy o rachunkowości nakazują jednostkom przeprowadzenie na ostatni dzień roku obrotowego inwentaryzacji. Należności od dłużników inwentaryzuje się co do zasady drogą uzyskania od nich potwierdzeń sald (saldo konta 20 ?Rozrachunki z odbiorcami?). Z inicjatywą potwierdzenia sald występuje więc wierzyciel. Nie ma natomiast obowiązku występowania o uzgodnienie sald zobowiązań z poszczególnymi kontrahentami (saldo konta 21 ?Rozrachunki z odbiorcami?).

Przedawnienie -skutki podatkowe

Jeśli wierzytelność ulegnie przedawnieniu, wywoła to dla wierzyciela negatywne skutki podatkowe. Wierzytelności odpisane jako przedawnione nie stanowią bowiem kosztów uzyskania przychodów. Wynika to z art. 23 ust. 1 pkt 17 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.) oraz odpowiednio art. 16 ust. 1 pkt 20 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 ze zm.). Nie można ich zaliczyć w koszty nawet wtedy, jeśli wierzyciel już uprzednio zarachował je do przychodów z działalności gospodarczej.

Przedawnienie -skutki cywilnoprawne

Na gruncie prawa cywilnego przedawnienie powoduje ten skutek, że dłużnik po upływie terminu przedawnienia może skutecznie odmówić zapłaty. Jeśli wierzyciel odda sprawę do sądu i dłużnik będzie się bronił podnosząc zarzut przedawnienia, to sąd oddali powództwo. Dłużnik wygra sprawę, mimo iż oczywistym będzie, że np. nie zapłacił za towar czy usługę.

Terminy przedawnienia

Nie ma jednego, wspólnego terminu przedawnienia dla wszystkich roszczeń. Ogólną zasadą jest, że jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata (art. 118 Kodeksu cywilnego).

Wyjątków od tej zasady jest wiele. Dla osób prowadzących działalność gospodarczą najważniejsze z nich to:

- dwuletni termin przedawnienia roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy (art. 554 K.c.),

- dwuletni termin przedawnienia roszczeń o wynagrodzenie za spełnione czynności i zwrot poniesionych wydatków z umowy zlecenia, przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju (art. 751 K.c.); ten sam termin znajduje odpowiednie zastosowanie do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane odrębnymi przepisami (art. 750 K.c.),

- dwuletni termin przedawnienia roszczeń z umowy o dzieło (art. 646 K.c.).

Od kiedy liczyć przedawnienie?

Zasadą jest, że termin przedawnienia liczy się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne - w praktyce więc od dnia, w którym zgodnie z umową zapłata miała nastąpić (art. 120 § 1 K.c.). Od tej zasady są jednak wyjątki - np. w przypadku umowy o dzieło termin liczy się od dnia oddania dzieła, a jeśli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane (art. 646 K.c.).

Przerwanie przedawnienia

Termin przedawnienia może ulec przerwaniu. Skutek przerwania tego terminu jest taki, że po przerwaniu należy go naliczać od początku (art. 124 § 1 K.c.).

Bieg przedawnienia przerywa się:

Po pierwsze - przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. W grę wchodzi m.in. wytoczenie powództwa, złożenie wniosku egzekucyjnego do komornika, zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

Po drugie - przez wszczęcie procedury mediacji uregulowanej w Kodeksie postępowania cywilnego.

Po trzecie - przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. W niektórych przypadkach odesłanie przez dłużnika podpisanego potwierdzenia salda może być przyjęte za uznanie roszczenia, które przerywa bieg terminu przedawnienia. Należy zwrócić uwagę na to, że samo wysłanie przez wierzyciela wezwania do potwierdzenia sald nie wywoła efektu w postaci przerwania biegu terminu przedawnienia.

Wpływ potwierdzenia salda na termin przedawnienia

W orzecznictwie sądowym dominuje stanowisko, że uznanie roszczenia powinno być dokonane przez osobę upoważnioną do reprezentowania dłużnika ?na zewnątrz?, a więc do składania w jego imieniu oświadczeń woli. Jeśli potwierdzenie salda ma być traktowane jako uznanie roszczenia przerywające przedawnienie, to należy sprawdzić, kto się pod nim podpisał. W sprawie tej wypowiadał się Sąd Najwyższy. ?Potwierdzenie salda przez dłużnika (?) niepodpisane przez osoby upoważnione do reprezentowania dłużnika, nie stanowi uznania roszczenia przerywającego bieg przedawnienia? - stwierdził w wyroku z dnia 23 sierpnia 2001 r., sygn. akt II CKN 103/99. Jeśli więc salda potwierdził dłużnik osobiście lub przez upoważnionego przedstawiciela, to potwierdzenie wywoła efekt w postaci przerwania biegu terminu przedawnienia. W przypadku osób prawnych w grę wchodzi organ (np. zarząd) lub inny przedstawiciel (prokurent, pełnomocnik).

Co z pracownikami księgowości? Sąd Najwyższy uznał, że podpisane przez takiego pracownika potwierdzenia salda nie spowoduje przerwania przedawnienia, jeśli pracownik taki nie jest równocześnie upoważniony do reprezentowania przedsiębiorcy ?na zewnątrz?, czyli do składania w jego imieniu oświadczeń woli.

Inny pogląd dominuje w nauce prawa. Zgodnie z nim uznanie salda podpisane przez służby finansowo-księgowe przerwie przedawnienie. Możliwym jest, że w przyszłości sądy zmienią dotychczasowe stanowisko i przychylą się do tego poglądu.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).

autor: Andrzej Janowski