​Warunki zmniejszania podstawy wymiaru składek ZUS przedsiębiorcy

 Grupa Polsat Plus i Fundacja Polsat razem dla dzieci z Ukrainy

O ile wysokość podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne przedsiębiorca ustala w oparciu o formę opodatkowania firmowych dochodów, to składki na ubezpieczenia społeczne może opłacać za siebie od dowolnej kwoty. Ważne jednak, aby kwota zadeklarowana przez niego do podstawy wymiaru składek społecznych nie była niższa niż ustawowe minimum. Przedsiębiorca może zmniejszyć najniższą obowiązującą go podstawę tylko w ściśle określonych sytuacjach. W pewnym zakresie zasadę tę może zastosować również wtedy, gdy składki na ubezpieczenia społeczne opłaca za siebie od wyższej podstawy niż obowiązujące go minimum.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla przedsiębiorców stanowi zadeklarowana kwota. Kwota ta nie może być jednak niższa niż minimum określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, tj.:

• 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku; w 2022 r. najniższa podstawa wymiaru tych składek wynosi 3.553,20 zł, tj. 60% z kwoty 5.922 zł) lub
• 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia - w przypadku gdy przedsiębiorca ma prawo do ulgi przewidzianej dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą (w 2022 r. minimalna podstawa wymiaru tych składek wynosi 903 zł, tj. 30% z kwoty 3.010 zł).

Natomiast w przypadku przedsiębiorcy, który korzysta z preferencji zwanej małym ZUS, podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest ustalana w oparciu o dochód z prowadzonej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym. Niemniej jednak ustalona w taki sposób najniższa podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia nie może:

• przekroczyć 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy (w 2022 r. - 3.553,20 zł),
• być niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia (w 2022 r. - nie niższa niż 903 zł).

Sposób ustalenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność jest uzależniony od formy opodatkowania firmowych dochodów.

Osoba, która z prowadzonej pozarolniczej działalności opłaca podatek dochodowy na zasadach określonych w art. 27 (według skali podatkowej), art. 30c (liniowy) lub art. 30ca (IP Box) ustawy o pdof, począwszy od 1 lutego 2022 r. ustala podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne w oparciu o wysokość firmowego dochodu uzyskanego w poprzednim miesiącu, z tym że podstawa ta nie może być niższa niż kwota minimalnej płacy.

Natomiast przedsiębiorca opłacający zryczałtowany podatek dochodowy powinien ustalić dla siebie miesięczną podstawę wymiaru składki zdrowotnej jako odpowiedni procent przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, w zależności od wysokości przychodu z działalności uzyskanego od początku roku kalendarzowego.

Pozostałe osoby prowadzące pozarolniczą działalność opłacają za siebie składkę zdrowotną od podstawy wymiaru wynoszącej 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność podlegająca z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym ma też obowiązek opłacać za siebie składki na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy. Nalicza się je od kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (społeczne), bez stosowania rocznego jej ograniczenia, jeżeli podstawa ta w przeliczeniu na okres miesiąca wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę (w 2022 r. - 3.010 zł).

Oznacza to, że obowiązku opłacania składek na te fundusze nie ma przedsiębiorca opłacający za siebie składki społeczne od preferencyjnej podstawy wynoszącej 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia lub opłacający składki społeczne w ramach małego ZUS - jeśli ustalona dla niego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosi mniej niż kwota minimalnej płacy.

Składek na FP i FS nie opłacają osoby prowadzące pozarolniczą działalność, które ukończyły określony wiek, tj. 55 lat - w przypadku kobiet i 60 lat - w przypadku mężczyzn. Takie osoby nie opłacają składek na te fundusze bez względu na wysokość podstawy, od której opłacają za siebie składki na ubezpieczenia społeczne.

Przedsiębiorca ma prawo pomniejszyć najniższą obowiązującą go podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Ma to jednak miejsce tylko w ściśle określonych sytuacjach. Jedną z nich jest przypadek, gdy w trakcie miesiąca nastąpi odpowiednio objęcie przedsiębiorcy ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ustanie tych ubezpieczeń, przez co ubezpieczenia te będą trwały tylko przez część miesiąca.

Kwotę najniższej podstawy wymiaru składek społecznych zmniejsza się proporcjonalnie, postępując zgodnie z art. 18 ust. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Z przepisu tego wynika, że proporcjonalnego zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dokonuje się w ten sposób, że dzieli się ją przez liczbę dni kalendarzowych danego miesiąca i mnoży przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom w tym miesiącu. Zasadę tę należy także stosować w sytuacji, gdy przedsiębiorca przez część miesiąca podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu (przykład 1).

O dni nieprowadzenia działalności przedsiębiorca nie może natomiast pomniejszyć podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. Składka na to ubezpieczenie jest bowiem miesięczna i niepodzielna, co wynika z art. 79 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (z pewnymi wyjątkami, które pomijamy).

Przedsiębiorca może dokonać pomniejszenia najniższej obowiązującej go podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (także na FP i FS) również w sytuacji, gdy jest niezdolny do pracy przez część miesiąca i z tego tytułu spełnia warunki do przyznania zasiłku. W tym przypadku prawo do pomniejszenia podstawy wymiaru tych składek wynika z art. 18 ust. 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z literalnym brzmieniem tego przepisu, uprawnienie do zmniejszenia przez przedsiębiorcę najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w przypadku jego chorobowej niezdolności do pracy można zastosować wyłącznie wtedy, gdy przedsiębiorca z tytułu tej niezdolności do pracy spełnia warunki do przyznania zasiłku. W tym przypadku kwotę najniższej podstawy wymiaru składek przedsiębiorca zmniejsza proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych miesiąca, w którym chorował i mnożąc przez liczbę dni, za które nie przysługiwał mu w tym miesiącu zasiłek.

Natomiast samo przebywanie na zwolnieniu lekarskim nie uprawnia przedsiębiorcy do pomniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek społecznych za czas choroby.

Z uwagi na to, że osoba prowadząca pozarolniczą działalność może zadeklarować do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dowolną kwotę (uwzględniając oczywiście ustawowe minimum), ma prawo naliczać i opłacać te składki od wyższej kwoty. Należy jednak pamiętać, że zadeklarowanie do tej podstawy wyższej kwoty niesie za sobą określone konsekwencje. Opłacanie przez przedsiębiorcę składek na ubezpieczenia społeczne od wyższej kwoty niż obowiązujące go minimum automatycznie oznacza bowiem rezygnację z ustalenia podstawy wymiaru składek w kwocie najniższej i nie podlega korekcie za miesiąc, w którym zadeklarował on wyższą kwotę podstawy wymiaru składek. Tak wynika z art. 18 ust. 8a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Można by zatem sądzić, że w przypadku, gdy przedsiębiorca zadeklaruje do podstawy wymiaru składek społecznych kwotę wyższą od obowiązującej go najniższej wysokości, to nie będzie mógł jej skorygować dokonując proporcjonalnego jej zmniejszenia (także podstawy wymiaru składek na FP i FS) w sytuacji gdyby np. spełniał warunki do przyznania zasiłku z powodu choroby. Okazuje się jednak, że jest to możliwe. Uwagę na to zwrócił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 lipca 2019 r., sygn. akt III UZP 1/19, wskazując w niej, że: "Proporcjonalnemu zmniejszeniu ulega kwota najniższej podstawy wymiaru składek bez względu na jej wysokość zadeklarowaną przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność (...)". Według SN każdy przedsiębiorca powinien zachować prawo do pomniejszenia kwoty najniższej podstawy wymiaru składek, w razie wystąpienia zdarzenia objętego dyspozycją art. 18 ust. 9 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

W poradniku pt. "Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalania podstawy wymiaru składek. Poradnik dla osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących" ZUS zamieścił wyjaśnienie, że w takich przypadkach przedsiębiorca może skorygować podstawę, ale tylko tę jej część, która odpowiada wysokości najniższej obowiązującej go podstawy (60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, 30% minimalnego wynagrodzenia lub ustalonej indywidualnie w ramach małego ZUS) - patrz ramka.

Czytaj także: Korea Północna ukradła 600 mln USD w kryptowalucie

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 13.12.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 423 ze zm.)

Ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej... (Dz. U. z 2021 r. poz. 1285 ze zm.)

Czytaj również: Turcja zorganizuje Rosjanom wakacje. Nawet 3 mln turystów w 2022 roku

autor: Dorota Wyderska
Gazeta Podatkowa nr 32 (1907)