Windykacja prowadzona przez spółkę cywilną
Wspólnicy spółek cywilnych, jak i inni uczestnicy obrotu gospodarczego, bywają zmuszeni dochodzić swych praw na drodze sądowej. Szczególny charakter spółki cywilnej powoduje, że jej wspólnicy w sposób odrębny są traktowani w toku procesów cywilnych. Dotyczy to między innymi sposobu reprezentowania przed sądem.
W przypadku kierowania przez spółkę cywilną sprawy na drogę sądową, stroną procesu nie będzie spółka, a jej wspólnicy. Spółka cywilna nie posiada bowiem tzw. zdolności sądowej, czyli zdolności do występowania w procesie w charakterze strony. Wynika to z art. 64 § 11 Kodeksu postępowania cywilnego. Przepis ten przyznaje zdolność sądową tylko tym jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Spółki cywilne na gruncie prawa cywilnego nie mają zdolności prawnej. Dlatego też w roli powodów, pozwanych czy uczestników postępowania zawsze występują wspólnicy.
Wspólnicy mogą dochodzić należności wchodzących w skład ich majątku wspólnego. Dla potrzeb wszczęcia procesu powinni dysponować dowodami, w szczególności dokumentami, potwierdzającymi, że należność jest należnością wspólników, a nie np. tylko jednego z nich. Wystarczające mogą być np. faktury wystawione przez spółkę. Uproszczone dane na fakturze (np. brak wskazania imion i nazwisk wspólników) nie wyłączają posłużenia się takimi dowodami, jeśli z ich treści wynika, że chodzi o należności spółki. Jeśli w fakturze jest przywołana nazwa skrócona, adres i NIP spółki, to taki dokument powinien być wystarczający.
Czynności windykacyjne poprzedzające skierowanie sprawy do sądu nie wymagają osobistego udziału wspólników. Wezwania do zapłaty może podpisywać księgowy, jeśli został do tego odpowiednio umocowany (np. w ramach obciążającego go zakresu obowiązków).
Pojedynczy wspólnik spółki cywilnej nie może dochodzić wierzytelności w imieniu wszystkich członków spółki. Wynika to z tego, że taka wierzytelność wchodzi w skład majątku wspólnego wspólników. Sąd Najwyższy stwierdził, że wspólnik spółki cywilnej nie jest legitymowany do dochodzenia wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego wspólników tej spółki (uchwała z dnia 9 lutego 2011 r., sygn. akt III CZP 130/10). SN wskazał, że po stronie wspólników spółki cywilnej występujących w roli powodów zachodzi tzw. współuczestnictwo konieczne, o którym mowa w art. 72 § 2 K.p.c. To zaś powoduje, że sąd stwierdzając wynikające z tego przepisu braki podmiotowe powinien wezwać stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby niebiorące udziału w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora (art. 195 § 1 K.p.c.).
Jeśli prawidłowo zawiadomieni przez sąd wspólnicy nie przystąpią do sprawy po stronie powodowej, to powództwo zostanie oddalone.
Zasady reprezentacji wynikające z umowy spółki lub z Kodeksu cywilnego nie odnoszą się do czynności dokonywanych w toku postępowania cywilnego. Umowne uprawnienie wspólnika do jednoosobowego reprezentowania spółki nie oznacza, że może on sam podpisać pozew wnosząc o zasądzenie należności na rzecz wszystkich wspólników. Dlatego też pozew powinien zostać podpisany przez wszystkich wspólników albo przez ich pełnomocnika.
Pełnomocnikiem może być w szczególności radca prawny lub adwokat. Warto jednak dodać, że art. 87 § 1 K.p.c. dopuszcza, aby w roli pełnomocnika procesowego występował również współuczestnik sporu. Nie ma więc przeszkód, aby dla potrzeb procesu wszyscy wspólnicy udzielili pełnomocnictwa procesowego osobie wybranej z ich grona. Osoba ta będzie dokonywać czynności w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik pozostałych wspólników. Przy dokonaniu pierwszej czynności w sprawie (np. złożeniu pozwu) pełnomocnik powinien złożyć dokument pełnomocnictwa wraz z odpisem umowy spółki. Złożenie pełnomocnictwa podlega opłacie skarbowej od każdego stosunku pełnomocnictwa (tj. po 17 zł za każdego wspólnika, który udzielił pełnomocnictwa). W toku procesu korespondencja sądowa będzie kierowana do rąk pełnomocnika.
Wnosząc pozew czy apelację wspólnicy będą uiszczać jedną opłatę niezależnie od tego ilu uczestników liczy spółka.
W pozwie jako powodów należy oznaczyć wspólników spółki. W jego uzasadnieniu trzeba jednak wyraźnie wskazać, że w procesie działają oni dochodząc należności wchodzącej w skład ich majątku wspólnego jako wspólników spółki cywilnej. Pozwoli to sądowi ustalić charakter współuczestnictwa po stronie powodów wpływający na dopuszczalność dochodzenia należności, udzielenie pełnomocnictwa czy też na sposób ustalenia opłat sądowych w procesie.
W postępowaniu cywilnym zasadą jest, iż pismo wnoszone przez kilka osób podlega jednej opłacie (art. 4 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz. U. z 2016 r. poz. 623 ze zm.). Z uwagi na to, że po stronie wspólników występujących w procesie w związku z działalnością spółki występuje tzw. współuczestnictwo materialne, to zasada ta nie dozna wyjątku.
W pozwie wspólnicy (działający osobiście lub przez pełnomocnika) powinni wnosić o zasądzenie dochodzonej kwoty na rzecz ich wszystkich łącznie. Odpowiadać to będzie charakterowi prawnemu składników majątku wspólnego wspólników wynikającego z art. 863 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.).
W przypadku gdy wspólnicy dochodzą wspólnych należności przed sądem, siedziba spółki lub miejsce zamieszkania wspólników nie ma znaczenia dla wyznaczenia właściwości miejscowej sądu. Właściwość tę określa, co do zasady, miejsce zamieszkania lub siedziba pozwanego. Powodowie mogą jednak m.in. skorzystać z tzw. właściwości przemiennej, np. wynikającej z art. 34 K.p.c. Przepis ten przewiduje, że roszczeń z tytułu wykonania umowy można dochodzić przed sądem miejsca jej wykonania. Miejscem tym może być właśnie siedziba spółki.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822 ze zm.)
autor: Paweł Cierkoński
Gazeta Podatkowa nr 72 (1426) z dnia 2017-09-07