Przedsiębiorca może, w granicach określonych prawem, decydować o zmianie formy prawnej, w ramach której prowadzi działalność gospodarczą. Spośród mnogości możliwości ustawodawca w sposób szczególny traktuje spółki prawa handlowego, ułatwiając transformację różnych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w formy przewidziane przez Kodeks spółek handlowych.
Szczególne uprzywilejowanie spółki handlowej jako docelowego podmiotu w procedurach transformacji wynika przede wszystkim z tego, że spółka jest najdogodniejszą formą współdziałania w prowadzeniu działalności gospodarczej. Sześć rodzajów spółek handlowych oraz możliwość w miarę swobodnego kształtowania ich umów lub statutów stwarza szansę doboru optymalnej konstrukcji prawnej. Z tego względu możliwe jest przekształcenie spółki cywilnej w spółkę handlową. Niebawem tą możliwością objęte zostaną również spółdzielnie pracy oraz przedsiębiorcy jednoosobowi. Prawo natomiast nie przewiduje transformacji w odwrotnym kierunku.
Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 r. nr 94, poz. 1037 ze zm.) w art. 551 przewiduje możliwość swobodnego zmieniania formy prawnej spółek handlowych. Oznacza to, że spółka handlowa może przekształcić się w spółkę handlową innego, dowolnego typu. Przy tym spółki osobowe mogą przekształcać się w spółki kapitałowe i odwrotnie. Istotne ograniczenie dotyczy jedynie spółek handlowych w likwidacji, które rozpoczęły podział majątku, i w upadłości. Podmioty te nie mogą ulegać takim transformacjom.
Niezależnie od tego Kodeks stwarza również możliwość przekształcenia spółki cywilnej w dowolną inną spółkę handlową. Wynika to z art. 551 § 2 i 3 K.s.h. Nie jest więc wykluczone np. przekształcenie spółki cywilnej w spółkę akcyjną. Z uwagi jednak na konstrukcyjne podobieństwo, wspólnicy spółek cywilnych z reguły decydują się na transformację w spółkę jawną.
Warto zwrócić uwagę, że z początkiem 2009 r. zlikwidowano tzw. przymusowe przekształcenie spółki cywilnej w spółkę jawną. Do tego czasu Kodeks przewidywał dwa tryby przekształcania spółki cywilnej w spółkę jawną:
- przymusowy - kiedy to przychody netto spółki cywilnej w każdym z dwóch ostatnich lat obrotowych osiągnęły poziom powodujący konieczność prowadzenia ksiąg rachunkowych, wówczas spółka miała obowiązek przerejestrować się do rejestru przedsiębiorców KRS,
- dobrowolny - kiedy to, niezależnie od osiąganych obrotów, wspólnicy decydowali się na zmianę formy współdziałania.
Po wprowadzeniu zmian do art. 26 K.s.h. nowelą z dnia 23 października 2008 r., która weszła w życie 8 stycznia 2009 r., spółka cywilna nie ma obowiązku przekształcania się w spółkę jawną ze względu na przekroczenie określonej wysokości przychodów netto.
O ile przekształcenie spółki cywilnej w handlową i spółki handlowej w inną spółkę handlową następuje w sposób swobodny, o tyle nasze ustawodawstwo nie przewiduje możliwości przekształcenia w spółki wielu innych podmiotów. Wystarczy tu wymienić stowarzyszenia, fundacje czy samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej.
Ograniczenie to sprowadza się do braku formalnej możliwości zmiany formy prowadzenia działalności gospodarczej przy jednoczesnym zachowaniu pełnej kontynuacji prawnej. Krótko mówiąc w ustawach regulujących ustrój tych przedmiotów brak jest przepisów stanowiących odpowiednik przepisów Kodeksu spółek handlowych dotyczących przekształceń podmiotowych.
Nie wyłącza to jednak dokonania przekształcenia pośredniego polegającego na utworzeniu obok np. stowarzyszenia czy SP ZOZ-u spółki handlowej, a następnie przeniesieniu do niej przedsiębiorstwa prowadzonego przez ten podmiot w zamian za objęcie udziałów lub akcji w tworzonej spółce. Taki zabieg wiąże się jednak z reguły z koniecznością przeprowadzenia procedury likwidacyjnej właściwej dla danego podmiotu. W ramach takiej procedury trzeba przede wszystkim zbyć udziały lub akcje objęte w zamian za wkład w postaci przedsiębiorstwa, a uzyskane środki przeznaczyć na spłatę zobowiązań lub zadysponować nimi w inny, zgodny z prawem sposób. Tak przeprowadzone przekształcenie pośrednie nie zapewnia jednak pełnej kontynuacji prawnej przedsiębiorcy. Nabywca przedsiębiorstwa odpowiada za zobowiązania zaciągnięte przez poprzednika prawnego w związku z jego prowadzeniem. W sensie prawnym jest jednak zupełnie nowym podmiotem. Brak jest podstaw do uznania, że przysługują mu wszystkie uprawnienia i obowiązki zbywcy przedsiębiorstwa.
Tak opisane przekształcenia pośrednie były wielokrotnie stosowane w odniesieniu do spółdzielni. Sąd Najwyższy jednakże z różnych względów kwestionował dopuszczalność zbycia przez spółdzielnię całego przedsiębiorstwa.
Temu problemowi wychodzi naprzeciw tzw. ustawa deregulacyjna, czyli ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców. Nowelizuje ona m.in. prawo spółdzielcze wprowadzając możliwość przekształcenia spółdzielni pracy w dowolną spółkę handlową. Skutki przekształcenia pozwolą zachować pełną ciągłość w prowadzeniu działalności. Przekształcona spółka będzie pełną, prawną kontynuatorką spółdzielni. Spółce będą przysługiwać wszystkie prawa i obowiązki spółdzielni, a jej członkowie uczestniczący w przekształceniu staną się wspólnikami spółki. Zmiana dotyczy jednakże tylko spółdzielni pracy.
Szerzej na temat przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną w spółkę kapitałową pisaliśmy w GP nr 39 z 16.05.2011 r., na stronie 17.
O wiele większe znaczenie ma wprowadzana przez ustawę deregulacyjną możliwość przekształcenia jednoosobowo prowadzonej przez osobę fizyczną działalności gospodarczej w jednoosobową spółkę kapitałową. Przekształcenie i w tym przypadku zapewni prawną kontynuację działalności w zmienionej formie. Ta zamiana niewątpliwie ułatwi przedsiębiorcom jednoosobowym zmianę formy prowadzenia działalności gospodarczej.
Ustawa deregulacyjna wejdzie w życie z dniem 1 lipca 2011 r.
autor: Paweł Cierkoński
Gazeta Podatkowa nr 40 (768) z dnia 2011-05-19