Branża budowlana jest jedną z najbardziej wrażliwych na zatory płatnicze. Aby wzmocnić pozycję wykonawców wobec inwestorów i chronić ich interesy, wprowadzono do Kodeksu cywilnego przepisy o gwarancji zapłaty za roboty budowlane (art. 6491-6495 K.c.).
Gwarancji zapłaty może żądać wykonawca od inwestora. Może się jej domagać również podwykonawca od wykonawcy, z którym zawarł umowę. Nie może jej natomiast żądać podwykonawca od inwestora - bo nie łączy ich umowa o roboty budowlane. Gwarancja zapłaty jest udzielana w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych.
Gwarancją zapłaty jest gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa, a także akredytywa bankowa lub poręczenie banku udzielone na zlecenie inwestora.
Jeśli więc inwestor otrzyma żądanie ustanowienia gwarancji zapłaty, powinien zwrócić się do banku lub zakładu ubezpieczeń. Za udzielenie takiego zabezpieczenia trzeba oczywiście płacić. Obowiązuje zasada, że strony ponoszą w równych częściach udokumentowane koszty zabezpieczenia wierzytelności. Powinno to zabezpieczać inwestorów przed pochopnym żądaniem gwarancji przez wykonawców, bo połowę kosztów musi pokryć wykonawca.
Wykonawca może domagać się gwarancji zapłaty do wysokości ewentualnego roszczenia z tytułu wynagrodzenia wynikającego z umowy oraz robót dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy, zaakceptowanych na piśmie przez inwestora. Wykonawca nie musi od razu domagać się gwarancji na całość swoich roszczeń - może zażądać gwarancji w mniejszym zakresie. Udzielenie mu takiej gwarancji nie stoi na przeszkodzie późniejszemu żądaniu kolejnej gwarancji. Jedynym ograniczeniem jest to, aby suma gwarancji nie przekraczała należności z tytułu wynagrodzenia wynikającego z umowy oraz robót dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy.
Inwestor musi mieć czas na zorganizowanie gwarancji zapłaty. Dlatego termin, jaki wykonawca mu wyznacza nie może być krótszy niż 45 dni.
Jeżeli wykonawca nie uzyska żądanej gwarancji zapłaty w wyznaczonym terminie, uprawniony jest do wstrzymania się z dalszymi pracami. Brak żądanej gwarancji zapłaty stanowi przeszkodę w wykonaniu robót budowlanych z przyczyn dotyczących inwestora.
Wykonawca może też zdecydować się na bardziej radykalne rozwiązanie. W razie nieotrzymania gwarancji w terminie jest bowiem uprawniony do odstąpienia od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia. To bardzo daleko idący skutek, który powoduje zakończenie umowy. W takiej sytuacji strony powinny rozliczyć już wykonane prace. Co więcej, wykonawca może żądać zapłaty również za prace, których nie wykonał, bo od umowy odstąpił. Inwestor nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia, mimo niewykonania robót budowlanych, jeżeli wykonawca był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących inwestora. W takim wypadku inwestor może odliczyć to, co wykonawca (generalny wykonawca) oszczędził z powodu niewykonania robót budowlanych (np. zaoszczędzone koszty materiałów budowlanych, wynagrodzeń dla pracowników).
Inwestorzy nie mogą w umowie pozbawić wykonawców prawa do żądania omawianej gwarancji zapłaty. Wynika to z art. 6492 K.c., który stanowi, że nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć prawa wykonawcy (generalnego wykonawcy) do żądania od inwestora gwarancji zapłaty.
Inwestor nie może również odstąpić od umowy z tego powodu, że wykonawca zażądał od niego gwarancji zapłaty. Odstąpienie spowodowane żądaniem przedstawienia gwarancji zapłaty jest bezskuteczne.
Prawo do gwarancji nie jest uzależnione od tego, czy inwestor płaci w terminie ani od żadnych innych dodatkowych przesłanek. Bez znaczenia jest sposób realizowania przez wykonawcę obowiązków wynikających z umowy. Żądanie ustanowienia gwarancji nie może być uznane za nadużycie prawa ani z uwagi na jego sprzeczność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, ani z zasadami współżycia społecznego. Za takie nie sposób również uznać skorzystanie przez wykonawcę z prawa do odstąpienia od umowy wobec odmowy banku udzielenia inwestorowi gwarancji w żądanej wysokości. Fakt ten może uzasadniać obawę co do zagrożenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia, a w takiej sytuacji nie można wymagać od wykonawcy, aby podejmował ryzyko nawet tylko ewentualnej niewypłacalności kontrahenta. Oceny tej nie zmieniłby fakt zaoferowania gwarancji bankowej na mniejszą niż żądana kwotę czy zabezpieczenia w innej formie. Uznał tak Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 20 stycznia 2014 r. (sygn. akt I ACa 630/13).
Żądanie udzielenia gwarancji nie musi mieć szczególnej formy. Ustawodawca w przepisach normujących umowę o roboty budowlane nie zawarł wymogu, by wykonawca musiał zachować pisemną formę złożenia żądania udzielenia przez inwestora gwarancji zapłaty. Obowiązek taki nie wynika też z przepisów ogólnych Kodeksu cywilnego. Stwierdził tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 24 września 2013 r. (sygn. akt I ACa 549/13). Sąd dodał, że wprawdzie z przepisów normujących udzielenie takiej gwarancji nie wynika by wykonawca był zobowiązany do wskazania rodzaju gwarancji jakiej żąda od inwestora, tym niemniej oświadczenie takie powinno być na tyle precyzyjne i jasne by nie budziło wątpliwości, że wykonawca domaga się takiej gwarancji.
W praktyce wykonawca powinien zadbać o to, aby należycie udokumentować fakt zażądania gwarancji zapłaty.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.)
autor: Andrzej Janowski
