Wyłączenie sędziego od orzekania w sądach administracyjnych

Zadaniem TK było rozstrzygnięcie w sprawie zgodności art. 18 § 3 i art. 18 § 1 pkt 6 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę fundacji na decyzję dyrektora izby skarbowej. Chodziło o uchylenie, po wznowieniu postępowania, ostatecznej decyzji izby skarbowej w sprawie o podatek dochodowy od osób prawnych. Fundacja zaskarżyła wyrok do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W skardze kasacyjnej zarzuciła wojewódzkiemu sądowi administracyjnemu naruszenie przepisów prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ponieważ sędzia orzekający w postępowaniu brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie postępowania. W myśl zakwestionowanych przepisów sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie postępowania, nie może orzekać co do tej skargi. Naczelny Sąd Administracyjny uznał, iż udział sędziego w postępowaniu odrębnym, jakim jest skarga o wznowienie postępowania, nie jest niedozwolony na mocy kwestionowanych przepisów i skargę kasacyjną oddalił. Fundacja wniosła skargę konstytucyjną. Zdaniem wnioskodawcy przyjęta przez Naczelny Sąd Administracyjny interpretacja nie gwarantuje prawa do rozpatrzenia sprawy przez sąd, co do którego nie zachodzą jakiekolwiek podejrzenia w kwestii bezstronności.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 18 § 1 pkt 6 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zakresie, w jakim pomija jako podstawę wyłączenia sędziego od udziału w orzekaniu w postępowaniu sądowym toczącym się po wznowieniu postępowania administracyjnego, jego wcześniejszy udział w orzekaniu w sprawie dotyczącej decyzji wydanej we wznawianym postępowaniu administracyjnym, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie na skutek cofnięcia skargi konstytucyjnej.

Przedmiot kontroli Trybunału Konstytucyjnego stanowiły przepisy, które regulują zasady wyłączenia sędziego od orzekania w sądach administracyjnych. W opinii skarżącej fundacji są one niepełne, albowiem nie obejmują one sytuacji, gdy sędzia najpierw orzekał, co do legalności decyzji podatkowej, a następnie - w innym postępowaniu - miał rozstrzygnąć o legalności kolejnej decyzji administracyjnej, odmawiającej uchylenia, po wznowieniu postępowania administracyjnego, tejże decyzji podatkowej.

Trybunał Konstytucyjny podzielił zastrzeżenia skarżącej fundacji. Postępowanie w sprawie kontroli legalności decyzji podatkowej oraz postępowanie w sprawie kontroli decyzji o odmowie uchylenia tej decyzji administracyjnej są odrębne z procesowego punktu widzenia. Równocześnie mają źródło w tym samym stanie faktycznym, wymagają oceny tych samych okoliczności i dowodów, a niekiedy nawet ustosunkowania się przez skład orzekający do tych samych zarzutów. Wobec tego, sędzia orzekając w drugim postępowaniu, mógłby czuć się związany swoimi poglądami, wyrażonymi podczas pierwszego postępowania. Taka sytuacja budzi uzasadnione wątpliwości co do obiektywizmu sędziego i nie odpowiada konstytucyjnemu standardowi prawa do bezstronnego sądu.

W rezultacie niniejszego orzeczenia, art. 18 § 1 pkt 6 p.p.s.a. nie traci mocy obowiązującej, a jedynie powinien zostać rozszerzony tak, aby objął sytuacje orzekania przez sędziego w sprawie skargi na odmowę uchylenia, po wznowienia postępowania administracyjnego, decyzji administracyjnej, jeżeli wcześniej orzekał on co do legalności tej decyzji. Nie ma natomiast możliwości wznawiania postępowań w sprawach, w których nie doszło do wyłączenia sędziego w warunkach ujętych w sentencji niniejszego orzeczenia.